Kurban kıssası üzerinden bir Medeniyet Tasavvuru: İbrahim, İsmail ve Kurbanlık nerede?

Kurban kıssası ne mana söz ediyor? Bu soru soruldu ve üzerinde de çokça konuşuldu lakin Kurban kıssası üzerinden bir medeniyet tasavvuru geliştirilebileceği kimsenin aklına gelmedi. MTO’nun en parlak talebelerinden Azerbaycan temsilcimiz Vuqar Azizof kardeşimiz -benim yazdıklarımdan da ilham alarak- kurban kıssası üzerinden nasıl imajinatif bir medeniyet mefkûresi geliştirilebileceğini gösteriyor. Bugün ve yarın onun bu husustaki nefis yazılarını sizlerle paylaşıyor olacağım.

***

Kurban sadece bir ibadet değil, birebir vakitte bir medeniyet kıssasıdır. İbrahim, İsmail ve kurbanlık hayvan; sadece tarihte yaşanmış bir hadisenin kahramanları değil, her çağda farklı taraflarıyla tekrar zuhur eden bir semboller üçgenidir.

Bugün Türk-İslam dünyasının bu üç sembol üzerinden tekrar okunmaya gereksinimi vardır. Zira bu üçü, kurucu aklı, gelecek kuşağı ve adil sistemi temsil eder.

Kurban, bu üç ögenin bir ortaya geldiği, “ihsan ve teslimiyetin” tarihî ve toplumsal sahnede kesiştiği bir eşiktir.

İbrahim, hakikati bulmak için yıldızlardan ateşlere yürüyen bir tevhid arayıcısıdır. Bugün bu ruhu taşıması gereken yapılar; devlet aklı, ulema geleneği ve medeniyet strateji kurumlarıdır. Fakat gelin görün ki, Türk-İslam dünyasında bu kurucu akıl ya kimliksiz bir teknokratlığa ya da romantik nostaljiye sıkışmış durumda.

Devletler İbrahim üzere ateşe yürüyemiyor. Risk almayan, statükoyu yöneten bir akıl hâkim. Diyanet ve dînî kurumlar, İbrahim’in put kırıcı ruhundan uzak, ritüellere indirgenmiş bir din anlayışını tekrar üretmekle meşgul. Halbuki İbrahim, hem putları yıkan bir mücahid hem de ümmetin inşasına temel atan bir mütefekkirdir. Bugünün İbrahimleri ise ya sessiz, ya da toplumsal medyada sloganî.

Kurucu irade yerini tüketici ve tepkisel reflekslere bırakmış. Bedel ödeyen öncülerin yerini, popülerlik arayan kanaat figürleri almış.

Medeniyet tasavvuru zayıf, reaksiyoner akıl baskın. 

“İbrahim’in makamı boş. Davası miras bırakılmamış ya da unutulmuş. Ateşe atılmaya değil, vitrine çıkmaya hazır bir akıl devri yaşıyoruz.”

İsmail, teslimiyetin timsalidir. Babasına «Emrolunduğun şeyi yap!” diyecek kadar adanmış, kendi geleceğini Allah’a teslim edecek kadar iman doludur. Bugün bu İsmailî ruhu taşıması gereken kurumların başında eğitim sistemi, aile yapısı ve gençlik teşkilatları gelmektedir.

Ancak eğitim sistemi, adanmayı değil, müsabakayı öğretiyor. Gençlik, idealizmi değil; garantili maaşlı bir gelecek arıyor. Teslimiyet, kadercilik zannediliyor; iman, muvaffakiyet için bir aksesuar. Çağdaş İsmail’ler yerine “Ben ne kazanacağım?” diyen hesapçı zihinler yetiştiriliyor.

Aileler de İsmail yetiştirmiyor, ‘risk almayacak çocuklar’ yetiştiriyor. Halbuki İsmail olmak, kurban olmaya razı olmak değil midir? Bu kuşak, İsmail üzere secdeye varmadan meslek planlarına dalıyor. Teslimiyetin yerini tüketim, adanmışlığın yerini aidiyet almış.

Gençlik, mana boşluğu içinde mefkurelerin değil, algıların peşinde koşan bir zihin yapısı yaygın. Teslimiyet değil, tatmin arayışı hâkim. Aile, eğitim, toplum üçgeninde İsmailce bir karakter eğitimi eksik. 

“İsmail, kurban olmaya değil; görünür olmaya, alkış almaya hazırlanıyor. Teslimiyetin değil, tüketimin öznesi.”

Kurban, ihsana erişmiş bir semboldür. O hayvan, bir lütfun zuhurudur. Yani sistemin kurban vermesine gerek kalmadan rahmetin inmesidir. Bugün bu kurbanlık sembolü; adalet sistemi, iktisadi model ve toplumsal yardımlaşma ağı üzerinden temsil edilebilir.

Ancak günümüzde adalet, birçok yerde güçlüden yana işliyor. Kurban, eşitliğin değil, tesirin göstergesi olmuş. Toplumsal yardımlaşma kurumları ise adaletli bir paylaşımın değil; görsel gösterilerin sahnesine dönüşmüş durumda.

İktisadî sistem ise ihsana değil, istismara dayalı. Kurban; paylaşımın değil, yılda bir kez yapılan “et dağıtım etkinliğinin” ismi olmuş. Meğer Kurban, toplumun her hücresine adaletin sinmesi demekti. Bugün ne toplumsal adalet, ne de iktisadî ahlâk Kurbanlık ruhunu taşıyor.

Kurbanın sembolize ettiği “yakınlaşma, paylaşma, arınma” ruhu yerine şov, alışveriş ve toplumsal medya kültürü baskın.

“Kurbanlık hayvan var lakin ‘kurban’ yok. İhsan yok, rahmet yok, infak yok. Et var lakin rahmanî tat yok.”

Bugün Türk-İslam dünyasında Kurban kıssasının üç ana figürü de sembolik manalarını yitirmiş üzere.

İbrahim yoksa, kurucu akıl ve tevhid şuuru kaybolur.

İsmail yoksa, gelecek adanmaz, eğitim ruhsuzlaşır.

Kurban yoksa, adil nizam kurulmaz, ihsan yaşanmaz.

Bu kıssa, aslında bir medeniyet teorisidir. İbrahim, İsmail ve Kurban üçlüsü, her çağda medeniyet inşasının ruhunu taşır. Bugün bu üçlü yine dirilmezse, Kurban yalnızca etle hudutlu bir ibadet olarak kalmaya mahkûm olur. Ancak şayet dirilirse, bu topraklarda tekrar bir İbrahimî çağ başlayabilir.

Bu değerlendirmeyle birlikte şu sorular kanılarımıza derinlik katar:

– Bugün kim İbrahim’in yerini dolduracak?

– Hangi genç İsmail üzere, gözünü kırpmadan hakikate teslim olacak?

Ve bu teslimiyetin akabinde hakikaten bir rahmet nizamı kurulabilecek mi?