Zombi şirketler ve finansmana erişim
İyi bayramlar. Bu memnun bayram gününde biraz can sıkıcı bir bahis ile karşınıza çıkıyorum lakin bu durum bayram dönüşü herkesi bekleyen bir gerçek.
Geçtiğimiz yıl Ağustos ayının başında “Faiz indiriminden daha kritik bir bahis var!” başlıklı bir yazı yazıp KOBİ’lerin içinde önemli ölçüde ‘zombi şirket’ olduğunu söz etmiştim. Bugün bu mevzu yine gündemde ve Toplum Çalışmaları Enstitüsü’nün son hazırladığı rapor durumun o güne nazaran bir ölçü daha bozulduğunu gösteriyor.
Literatürde ‘zombi şirket’, gelirleri borçlarını ödemek için yetersiz olan şirketler için kullanılır. Kavramın birinci kullanılışı 1991 yılına kadar gidiyor. Japonya’da varlık fiyat balonunun yaşandığı yıllarda Japon bankaları zayıf ve berbat yönetilen şirketlerin iflasına müsaade vermemek için onları desteklemeye devam edince bu şirketler uzun bir müddet sırf borçlarının faizini ödemeye yetecek kadar nakit üretme kabiliyeti kazandı. Sonrasında gibisi bir durumu 2008 Global Finansal Krizi periyodunda evvel ABD’de sonra dünyanın geri kalanında gördük. Bunun üzerine Amerika’nın Sıkıntılı Varlık Kurtarma Programı bu biçimde kurtarılan ve yüzdürülen şirketleri tanımlamak üzere “zombi şirket” tarifini kullanmaya başladı.
Gelelim bizdeki son duruma. Toplum Çalışmaları Enstitüsü’nden yayımlanan ve kıymetli dostum Dr. Yavuz Selim Günay’ın hazırladığı “Türkiye’nin İcra ve İflas Raporu” başlıklı çalışmanın bulgularına nazaran; mevcut durumda zombi şirket oranının %20’li düzeylere geldiği görülüyor. Yani Türkiye’deki her beş şirketten birisi zombi şirket olarak tanımlanan gelirleri lakin borçlarının faizini ödemeye yeten şirketler. 2023’te IMF’nin hazırladığı diğer bir raporda bu oran %13 düzeylerindeydi.
Diğer yandan icra ve iflas dairelerinde 31,7 milyon adet belge süreç bekliyor. 2023’te bu sayı 38,3 milyon adetti. Lakin ortalama süreç mühletinin 582 günden 918 güne çıktığını da not edelim.
Gelelim bu işten nasıl çıkacağımıza. Elbette kelam konusu zombi şirketlerin tamamını kurtaralım, borçlarını silelim ya da ücretsiz kredi verelim üzere bir yaklaşımım olamaz. Fakat bu şirketlerin değerli bir kısmının 2023’ten bu yana süratle artan ve yüksek düzeylere gelen faize aykırıda yakalandığını unutmamak lazım. Çünkü Merkez Bankası’nın her faiz artışında “bu kere son” havası yaratılarak faiz %8,5’ten %50’ye kadar geldi. Bu bakımdan işletmeleri verimsizlik, eski teknoloji ya da yanlış yönetilme ile suçlayarak iğneyi onlara batırsak da çuvaldızı bir devir %70’lere kadar çıkan kredi faizlerine batırmak yanlış olmayacaktır.
Türkiye’deki bankaların epey güçlü bir saha deneyimi olduğu verisinden yola çıkarak bankaların hangi şirketin zombi hangisinin kurtarılabilir olduğu konusunda kâfi bilgiye sahip olduğunu değerlendiriyorum. Bu bakımdan 6-12 ay ödemesiz bir devir koyarak işletmelerin mevcut yüksek faizli kısa vadeli borçlarının uzun vadeli ve TLREF’e endeksli hale getirilmesi tahlil teklifimi yineliyorum. Bankaların kredi verebilme kabiliyetinin de son devirde güçlendiğini göz önünde bulundurursak süreç finansal istikrar açısından da külfetli olmayacak tersine banka rasyolarının da güzelleşmesine katkı sağlayacaktır.
