Yeni bir Weimar mı? (1)
Trump, yerleşik Amerikan seçkinlerinin tasfiyesi ile kararlı bir halde uğraşıyor. Kabinesinin en göze batan ismi olan,
tekno baron
Musk’ı bu işin başına koymuş. Doğrusu, bu usul bir teşebbüs Trump’dan bekleniyordu. Trump’ın gelişinin, ABD’de ihâtalı bir seçkinler hengamesini başlatacağını öngörenler, kestirim edenler çoktu. Ben, birkaç ihtimâl üzerinde duruyordum. Birincisi, bu
elitler ortası arbedenin telaffuzda kalacağı
ihtimâliydi. Bu ihtimâl, deneyimleri artmış ve en az iki önemli sûikast atlatmış olan Trump’ın, bunu seçimde bir koz olarak kullanacağı; lakin kazanır iktidâra gelirse üzerine yatıp derinleştirmeyeceğini söz ediyordu. İkinci ihtimâl ise Trump’ın bu işi
zamâna yayacağı
yolundaydı. Nihâyet üçüncü ihtimâl, 2020’den başlayarak bilenmiş Trump’ın
gözükara bir formda bu işin üzerine gideceği
yolundaydı. Üçüncü ihtimâl gerçekleşiyor. ABD, şu ortalar; daha Trump’ın işbaşına gelişinin birinci ayında kızışmış vaziyette. Bu türlü giderse daha da kızışacak görünüyor. Trump, tıpkı pek sevdiği ve üç sûikast atlatmış olan eski ABD Liderlerinden Andrew Jackson kadar kararlı. ABD şu ortalar, müesses yapılarının en derinlerinden, ücrâ köşelerinden başlayarak,
elitler ortası bir iç savaş
yaşıyor. Bakalım bu iç savaş nasıl neticelenecek..
ABD seçimlerinde Trump’ın ezici sayılabilecek bir muvaffakiyete imzâ atmasında, büyük bir kitle oluşturan
ABD alt sınıflarının Demokrat seçkinlere karşı duyduğu nefretin
büyük bir hissesi oldu. Trump, en hafif yakıştırmayla bir
sağ popülist
ve her popülistte görülebileceği üzere
antielitist telaffuz ve fikirlere
sâhip. Bu aslında sağ popülizmin ayırd edici vasfı değildir. Tıpkı durum sol popülistler için de vârittir. (Merhum Bülent Ecevit bizde tam da bu noktadaydı). Lakin şurası kesinlikle ki,
antielitizm popülist sağda çok daha kuvvetli tınlar.
Sağ popülist hareketlerin yükselişinde alt orta sınflardan en alt sınflara hakikat yaygın ve ağır bir toplumsallığın beslediği seçkin düşmanlığının hatırı sayılır bir rolü vardır. Marksist terminoloji bunu küçük burjuva ile lümpen proleterya olarak okur. Nazizmin yükselişi, tarihî olarak buna verilecek en yakın ve çarpıcı misâldir.
Nazizm, Weimar Cumhûriyetini yıktı. Bunu çok kez, biraz da zihinsel bir basitlemeyle, demokrasi ile otokrasi/otoriterizm/faşizm/nazizm ortasındaki uzlaşmaz çelişkilere dayandırıp işin içinden çıkıveririz.. Nazizmim Weimar Cumhûriyeti’ni yıktığı muhakkaktır. Unutulmamalıdır ki,
nazizm hâriçten yabancı bir ordu üzere gelip Weimar Cumhûriyetini
yıkmadı. Zahmetli olacağı kesinlikle; ancak daha dinamik, daha ilişkisel bir okumayla,
nazizmin şahsen Weimar Cumhûriyetinin bağrından çıktığını;
münasebetiyle bu iki zıt örüntü ortasında son derecede çarpıcı temaslar olduğunu görebiliriz. Şöyle de düşünülebilir: Almanya’da nazizmin yükselişinde başat rolü oynayan şahsen Weimar Cumhûriyetine has dinamiklerdir.
Weimar Cumhuriyeti vaktinde, Belle Epoqué döneminden arta kalan son derecede renkli bir kültürel/sanatsal/bilimsel/ siyâsal bir seçkinin varlığı dikkat caziptir. Bilimsel seçkinler için Albert Einstein ismi neye yetmez? Edebî seçkinlere misâl vermek gerekse akla gelecek birinci ismin Thomas Mann olacağı muhakkaktır. Weimar demokrasisinin plastik sanatlardaki en büyük isimlerinden birisi hiç kuşkusuz Kandinski; tiyatroda ise Berthold Brecht’den oburu değildir. Siyâsal seçkinlere gelince, doğal ki Weimar Cumhûriyetini tarihi olarak öncelese de Bavyera Sovyetini kuran Kurt Eisner, Erich Mühsam üzere, gerçekten de hayranlık verici bir adanmışlığı simgeleyen isimler dikkat çeker. R0osa Lüksemburg ve Karl Leibknecht, bu stil siyâsal adanmışlığın başka misalleridir.
Renkli bir kültürel arkaplamna sâhip olan ve
Altın Yirmiler
(The Golden Twenties) olarak anılan Weimar demokrasisinin üzerine
Bismarck’ın gölgesi
düşüyordu. I.Umûmî Harp Almanya’yı süratle Bismarckcı geleneklerle kurulmuş geçmişinden süratle yabancısı olduğu liberal ve demokrat bir çizgiye sürüklemişti. Kandisky üzere kültürel seçkinler bu liberal vasatın tadını çıkaracaktı. Fakat geçiş o kadar kolay olmayacaktı. Derin Bismarckcı siyâsal yapılar ve zihniyetler buna direnecekti. Sayısız sûikast, komplo ve darbe teşebbüsü üzerinden bir iç savaş için için devâm ediyordu. Thomas Mann, hepi topu ondört yıllık bir ömre sâhip olan Weimar Cumhûriyetinin(1919-1933) dramatik târihini son derecede çarpıcı bir formda temsil eder. Aristokratik köklere sâhip burjuva bir âileden gelmektedir. Başlangıçta Bismarckcı bir çizgide iken –bu sebeple kardeşiyle de küsmüştü– daha sonraları, gidişâtı görüp Weimar Cumhûriyeti’nin süratli bir müdafii oldu.
Aslında Weimar Cumhûriyeti deneyimi
iki farklı seçkinin; libertin olan Münihli seçkinlerle Prusyalı olan bürokratik seçkinlerin gayretine sahne oluyordu.
Hiç elbet, bunların ortasında kırılgan olan birincisiydi. Zira en başta bürokratik aygıtlardan yoksundular. İktidâra geldiklerinde ya bu aygıtları çalıştırmayı bilmiyor veyahut ilkesel olarak davâları ismine ziyanlı bulup çalıştırmak istemiyorlardı. Zihinleri,
Paris Komünü’nün ilham verdiği sivil toplumcu mefkurelerle, sosyalist bir devlet ve bürokrasi kurmak arasında
kararsızdı. Bu da onlara güç ve vakit kaybettiriyor, daha disiplinli olarak örgütlenmiş olan asker/sivil bürokratik seçkinlere, en makus vakitlerinde bile toparlanma fırsatı veriyordu.
Weimar Cumhûriyeti’nin en parlak yılları 1920’li yılların başlarıydı. ABD’nin mâli kaynakları Almanya’ya akmaktaydı. Bu da , bir taraftan derin sınıfsal eşitsizlikler yaşanırken, orta ve yüksek sınıflar ortasında paylaşılan bir tüketim dünyâsını beslemekteydi. Hâsılı, Weimar demokrasisinin sağladığı özgürlük vasatlarını
bozan, yozlaştıran, özgürleşmenin bir tüketme çılgınlığına
da alan açmasıydı.
Devam edeceğim..
