Suriye ziyaretimizi sonlandırırken, Türkmen kasabası Çobanbey’de Suriye Türkmen Meclisi’ne katıldıktan sonra Cilvegözü Hudut Kapısı’na gitmek üzere bir araç kiralamış ve yola çıkmıştık. Sürücümüzün su koyvermesi sonucu Azez’de araç değiştirmek durumunda kaldık.

Cilvegözü’ne gidebilmek için iki seçeneğimiz vardı. Ya 217 Numaralı Karayolu’ndan Afrin ve Cinderes üzerinden gidecektik ya da 214 Numaralı Karayolu’nu seçerek güneye Halep’e hakikat inip oradan Daret İzze, Daana ve Sermeda üzerinden Cilvegözü’ne varacaktık. Yeni sürücümüz ikinci yolu tercih etti. Neden olarak ise Tel Rıfat’ın kurtarılmasından sonra daha güzel durumda olan bölünmüş bir yol olan 214 Numaralı Karayolu’nun daha süratli bir seyahat sağlayacağını düşünmesini gösterdi. Hakikaten de yol düzgündü ve süratle menzili maksuda gerçek ilerliyorduk. Yolda ilerlerken altından geçtiğimiz birden fazla köprünün üzerinden hem Türkçe hem de Arapça şu ibareyi gördüm: ‘Acılar bitene kadar buradayız. İHH’

Çarpıcı bir slogandı ve günümüz Suriye’sine de hitap ediyordu. Türkiye’nin önde gelen insani yardım kuruluşlarından biri olan İHH’nın bölgedeki çalışmaları savaş öncesine dayanıyordu lakin ‘devrim’ ile birlikte faaliyetleri katbekat artmıştı. Ayrıyeten insani yardım faaliyetleri yanında ‘insani diplomasi’ faaliyetleri de yürütüyorlardı. İHH Suriye Çalışmaları Medya Sorumlusu Selim Tosun ile Şam’da görüşmüş ayrıntılı bilgi almıştık. Anlaşılan İHH’nın faaliyetleri yeni süreçte katlanarak çoğalacaktı.

Beşşar Esed rejimi aleyhine 13 yıl süren savaş, 8 Aralık 2024’te ihtilal güçlerinin Halep, Hama, Humus üzerinden Şam’ı ele geçirmesi ile sona erdi. Lakin, yeni idare çok boyutlu bir enkaz devraldı. BM datalarına nazaran, ülke gayrimenkul stokunun dörtte birine denk gelen bir milyon hane savaşta kullanılamayacak hale geldi. Ülke nüfusunun yarısından fazlasını oluşturan 14 milyon kişi iç ve dış göç mağduru. Hazine desen tam takır kuru bakır.

Diğer taraftan milletlerarası insani yardım grupları ülkeye geri dönerken, Suriye’nin kasaba, kent ve kırsalındaki yıkımın boyutları giderek daha da netleşiyor. Bunun manası fatura da kabarıyor demek. İHH Suriye Çalışmaları Medya Sorumlusu Selim Tosun, Birleşmiş Milletler’in yıkımın maliyetini 500 milyar dolar civarında kestirim etmesine karşın faturanın daha kabarık olduğuna dikkat çekiyor.

Aslında yeni idarenin hasarın tüm boyutlarını haritalayıp milletlerarası toplumla paylaşmasının insani yardım açısından epeyce değerli katkısı olacaktır. Zira Suriye’yi dolaşmadan bu devasa ötesi çok boyutlu yıkımı hayal etmeniz bile muhal. Başta gelen meseleler ortasında yeni idare sisteminin çoğunluğu razı edecek bir halde kurulması, güvenlik, tekrar inşa ve altyapı tamiratı, göçmenlerin dönüşü ve barınması, besin güvenliği ve pak içme suyu, elektrik, eğitim ve çadır kültürü ile yetişmiş milyonlarca çocuğun olağan hayata adaptasyonu üzere sıkıntılar var.

Hasar haritası yanında, 13 yıllık çok yıkıcı bir savaştan yeni çıkmış, nüfusunun yarısı göç mağduru, bir milyon yetim, dört yüz bin dulun bulunduğu, hazinesi boş bir ülkenin insani gereksinim haritasının çıkarılmasına da gereksinim var. İHH’lı meslektaşımıza nazaran, temel gereksinim haritası şu biçimde: Temel besin unsurlarına erişim sıkıntı ve fiyatlar yüksek. Hastaneler ve sıhhat merkezleri, uzman doktor sıkıntısı var. Temiz içme suyu, altyapı hasarlı olduğu için milyonlarca insan kirli su tüketmek zorunda kalıyor. Okullar ve eğitim gereçleri. Çocuklar için besleyici besin ve süt. Paklık materyalleri ve hijyen kitleri. Mazot ve odundan yakıt. Elektrik ve jeneratörler. Savaş travması yaşayan çocuklar ve yetişkinler için ruhsal takviye merkezleri. Savaş periyodunda yıkılan kentlerin tekrar ayağa kaldırılması ve toplumsal hayatın tekrar canlanması. Liste alt kırılımları ile daha da uzayıp gidiyor.

Yeni idarenin devletin çarklarını hareketlendirmesine komşular, dostlar öncelikli tüm dünyanın dayanak çıkması gerekiyor. Diasporanın da elini güçlü bir biçimde uzatması gerekiyor. Aslında çarklar dönmeye başladı mı dış insani yardıma muhtaçlık azalacaktır. BM istatistiklerine nazaran; 16,5 milyon kişinin insani yardıma muhtaç olduğu yeni Suriye’de, İHH sloganında da çarpıcı bir formda belirtildiği üzere ‘Acılar bitene kadar’ Suriye’ye devlet ve halk olarak takviye çıkmamız gerekir.

Suriye ziyaretimizde yeni devirle birlikte Suriye’deki insani yardıma gereksinim boyutunu da gözlemlemiş olduk. Türkiye’nin önde gelen İnsani Yardım ve İnsani Diplomasi STK’larından İHH’nın birçok bölgeye ilaveten Suriye’de değerli faaliyetler gösterdiğini biliyoruz. Şam’da, İHH’nın Suriye’deki Esed devri ve sonrası faaliyetlerini İHH Suriye Çalışmaları Medya Sorumlusu Selim Tosun ile konuştuk.

Selim Tosun, 2011 öncesi periyotta Suriye’de hem Filistinli mülteciler ve hem de Suriye topraklarındaki gereksinim sahiplerinden dolayı İHH olarak dönemsel çalışmalar yaptıklarını söylüyor ve 2011’in başı itibariyle de sivil halkın yanında kalarak bir süreç başlatmışlar. Birinci etapta acil yardım çalışmaları ile başlayan süreç 2016’ya kadar bu konseptle devam ettikten sonra, 2016’dan sonra kamp sisteminden kalıcı konut sürecine geçmişler, okul da yapmaya başlamışlar. 2021’de briket mesken sürecini başlattıklarını söyleyen Tosun, İdlib bölgesi başta olmak üzere Afrin, Azez, El-Bab ve Cerablus üzere bölgelerde vakfın toplamda 30 binden fazla briket mesken yaptığını zikrediyor ve eğitim için okullar inşa ettiklerini, okullardaki öğrencileri desteklediklerini aktarıyor.

Suriye’de savaşın ardında bir milyondan fazla çocuğu yetim ve dört yüz binden fazla bayanı dul bıraktığını hatırlatan İHH yetkilisi, kendilerinin 30 bin yetime baktıklarını anlatırken, insani yardım dışında insani diplomasi de yaptıklarını gündeme getiriyor ve iç göç mağduru Suriyelilerin hayata tutunabilmesi için kalıcı eserler, toplumsal nakdi takviyeler, kalkındırma projeleri, istihdam, geçim kaynakları projeleri ürettiklerini sıralıyor.

Mevcut durumda Suriye genelinde yakacak, battaniye, mont, çizme, sünger yatak ve gibisi muhtaçlık gereçlerini dağıttıklarına dikkat çeken Tosun, İnşaat Dayanak Paketi isimli yeni bir projeye başladıklarını bildirirken, proje kapsamında barınma meselesine tahlil olsun için içerisinde pencere, kapı, çimento vesaire bulunan inşaat paketlerini konutlarını onarmaları için ailelere vereceklerini belirtiyor ve ileride köyleri inşa etme projeleri olduğunu aktarıyor. İHH, Suriyeli tüm bakanlıklarla koordineli bir formda çalışıyormuş.

Enkaza dönen okul, cami ve gibisi yapıların tekrar inşasını planladıklarını söyleyen Tosun, İHH’nın insanı daima merkeze aldığını, siyasi ve askeri denklemleri daima insani durum için kullandığını, gittiği yerlere güzellik tohumları ektiğini ve bunun da büyük bir takdir topladığını aktarıyor. Tosun’a nazaran, İHH imar ve inşaat sürecindeki şu an asgarî olarak başladıkları projeleri uzun vadede daha da büyütüp geliştirerek Suriye’nin geleceğine imza atmak istiyor.

Suriye’de şu an insani noktadan en büyük gereksinim kalemlerinin neler olduğu sorusuna yanıt veren Tosun, öncelikle büyük bir yıkıma uğrayan meskenlerin tekrar ayağa kaldırılması için inşaat gereçlerini zikrederken, inşaat gereçlerinin bedelsiz verilmesini tavsiye ediyor ve başka gereksinim kalemlerini ise temel besin gereçleri, eğitim ve sıhhat hizmetleri olarak sıralıyor.

Yeni Suriye’nin kısa devirdeki önde gelen sorunlarını sorduğumuzda İHH Suriye Çalışmaları Medya Sorumlusu Selim Tosun, öncelikli sorunun asayiş sıkıntısı olduğunu aktarıyor, 8 Aralık rejimin devrilmesi ile kazanılan inancın müdafaasının değerli olduğuna dikkat çekerken ikinci sorun olarak güç yani elektrik sorununa parmak basıyor. Öbür meseleleri ise paranın kıymetsiz olması, barınak yani konut eksikliği ve toplumsal devletim yapması gereken her şey olarak sıralıyor.