Ürdün ve İhvân
Ortadoğu’nun gündemi açısından, geçtiğimiz haftanın en değerli hadiselerinden biri, Ürdün Krallığı’nın ülkedeki Müslüman Kardeşler Teşkilâtı (kısaca İhvân) yapılanmasını büsbütün “yasa dışı” ilân ederek mal varlıklarına el koymasıydı. İhvân’ın şimdiye kadar nispeten özgürlük içinde faaliyet gösterdiği Ürdün’de yaşanan bu gelişmeyi kendi bağlamına oturtabilmek için, geçmişe hakikat küçük bir seyahat yapmak gerekiyor:
1928’de Hasan el-Bennâ ve arkadaşları tarafından Mısır’ın İsmâiliyye kentinde kurulan İhvân, kısa mühlet içinde etraf ülkelere yayılmış ve teşkilâtlanmaya başlamıştı. Önemli bir Filistinli nüfusa konut sahipliği yapan Ürdün, 1945’te İhvân’ın resmî biçimde yapılanmasına müsaade verdi; hatta teşkilâtın başşehir Amman’daki açılış merasimine Kral Abdullah şahsen iştirak etti. Ülkesinin içinde bulunduğu özel kurallar sebebiyle halk tabanındaki dayanağını mümkün olduğunca genişletmeyi hedefleyen Kral Abdullah, İhvân’ın toplumsal yardımlaşma ve dayanışma alanındaki faaliyetlerini siyasî açıdan “faydalı” buluyordu.
Ortadoğu’daki kaotik gelişmelere paralel olarak, Ürdün İhvânı’nın Kraliyet rejimiyle münasebetleri bir cins “işbirliği” halinde şekillendi. Kral Abdullah’ın 20 Temmuz 1951 günü Mescid-i Aksâ’nın içinde bir Filistinli tarafından öldürülmesinin akabinde, İhvân kendisini şiddet aksiyonlarından uzak tutan bir duruşu benimsedi. 1952’de şimdi 17 yaşındayken tahta çıkan Kral Hüseyin’in 47 yıllık uzun saltanatı boyunca, İhvân, bütün siyasî -ve ekonomik- krizlerde monarşi idaresini destekledi:
13 Nisan 1957 günü Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdunnâsır’dan ilham alan kraliyet tersi askerlerin kalkıştığı darbe teşebbüsü sırasında, İhvân açık bir formda Kral Hüseyin’in yanında yer aldı. İhvân’ın halinde, Abdunnâsır’ın Mısır’da teşkilâta karşı uyguladığı ağır baskılar tesirliydi. 1970’in sonbaharında, tarihe “Kara Eylül Olayları” ismiyle geçen bir öbür darbe teşebbüsünün sonrasında bu sefer Ürdün’deki Filistinli kümeler ezilirken, İhvân yine Kral Hüseyin’le birebir safta durdu. 1957 ve 1970 hadiselerinin en kıymetli sonucu, Filistinli direniş kümelerinin Ürdün topraklarından tümüyle çıkarılması olmuştu. İhvân’ın monarşiyle ittifak tazelediği süreçlerden bir diğeri, 18 Nisan-30 Mayıs 1989 tarihlerinde Ürdün’ü sarsan sokak protestolarıydı. Ekonomik krizin sokağa döktüğü kızgın kalabalıklar ülkede yapısal ıslahatlar ve değişim talep ederken, İhvân yine Kral Hüseyin’e dayanağını açıkladı. Tıpkı takviye, Ağustos-Eylül 1996’da Ürdün halkı tekrar sokakları doldurduğunda yinelenecekti.
Bu süreçte, Ürdün İhvânı yapısal bir değişikliğe giderek, 1992’de “İslâmî Aksiyon Cephesi” (Cebhetu’l-Ameli’l-İslâmî) ismini aldı. “İhvân’ın siyasî kanadı” olan İslâmî Aksiyon Cephesi, monarşi sistemi içinde kendisine güçlü bir yer bulmuş, Kral’ın parlamentoyu fesih yetkisinin bulunduğu -ve sıklıkla bu yetkiyi kullandığı- Ürdün’de, İslâmcı kesitlerin kendilerini “meşru biçimde” söz edebileceği bir kanala dönüşmüştü.
Kral Hüseyin’in 1999’daki vefatının akabinde yerini alan oğlu Kral II. Abdullah periyodunda ise, İhvân-rejim bağlantıları eski randımanını kaybetti. Kimi İhvân mensuplarını kabineye davet ederek işe başlayan Kral Abdullah, sonrasında vakit içinde teşkilâtı devlet kademelerinden uzaklaştırdı. Bu tavrın art planında hem bölgesel gelişmeler hem de ABD başta olmak üzere memleketler arası çevrelerin baskıları tesirliydi. Tansiyon, Arap Baharı’yla birlikte artık baskıya dönüştü. 2016’da İhvân’ın Amman’daki genel merkezine düzenlenen polis baskını, rejimle münasebetlerin negatif seyrinde bir dönüm noktasıydı. Nihayet, geçtiğimiz 23 Nisan günü Ürdün İçişleri Bakanı Mâzin Ferrâye, İhvân’ın tümüyle “yasa dışı” ilân edildiğini, tüm ofis ve kurumlarının kapatıldığını, mal varlıklarına ve banka hesaplarına el konulduğunu kamuoyuna resmen duyurdu.
Ürdün Krallığı’nın bu kararının art planında Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır üzere bölgenin güçlü ülkelerinin yaptığı telkinler var. Büyük ölçüde dış ekonomik yardıma bağımlı durumdaki Ürdün’ün bu telkinlere direnmesi mümkün değil.
Söz konusu ülkelerde esasen “terör örgütü” muamelesi gören İhvân, Ürdün’deki yasakla birlikte büyük bir mevzi kaybetmiş oldu. Fakat Ürdün’ün Ortadoğu denklemindeki özel yeri sebebiyle, rejimin kendi meşruiyetini sağlamlaştırmak için İhvân’a yine muhtaçlık duyacağı günler de gelecektir.
