Trump ve savaş
Hakiki bir global bedeller erozyonu yaşıyoruz. İnsanlık târihinin ahlâkî karnesi kırıklarla doludur. Klâsik , kadim târihler de sütten çıkmış ak kaşık değil; ancak özellikle
modern târihler ahlâk karnesini daha da bozuk hâle getirdi.
Bu durumu telâfi etmek için , ahlâkî bedellerin hayâta geçeceğine dâir beklenti ve ümitleri de her seferinde daha da yükseltmeyi elden bırakmadık. Çağdaş târihlere ütopik niyetlerin eşlik etmesini buna yormak icap eder.
Yüksek dereceli beklentilerin diyalektik karşılığı yüksek dereceli düş bozumlarıdır.
Görece barışın karar sürdüğü vakitleri abartmak çok kolaydır. Ancak bu hoş vakitleri nedense büyük felâketler tâkip etmiştir. Meselâ 1870-1914 ortası yaşanmış, savaşsız hoş vakitler Avrupa’daki kamuoylarına Aydınlanmanın “Ebedî Barış” mefkuresinin artık başarılmış olduğunu düşündürüyordu. 1914’de , dört sene devâm edecek ve savaş târihinin en yüksek kitlesel vefatlarına sebebiyet veren bir felâket geldi. 1918’de sona eren bu toplu tüfekli kasırganın yaraları daha gerçek düzgün sarılmadan evvela 1929 Dünyâ ekonomik krizi ve bir on sene kadar sonra, birincisini mumla aratan ve 60 milyon insanın vefatına yol açan II.Umûmî Harp patladı. Bu sayı birincisinin neredeyse altı katı kadardı. Hoş Vakit (Belle Epoque) ile iki Genel Harbin ortasındaki derin çelişki kolay olarak bir yol kazâsı olarak geçiştirilemezdi. Çağdaş târihlerin derinlerinde , en baştan yanlış iliklenmiş düğmelerin olup olmadığı , ahlâk ideolojisi tarafından derin bir halde sorgulanmaya başladı.
1950’lerden 1970’lere, ahlâk yüklü bu düşünüş grafiğinin tam bir azalan verimlilik eğrisi çizdiğini söyleyebiliriz.
Karşı kültür hareketleri yahut 68’lilerin teşebbüsleri, mevziî etkileri ihmâl edilirse,
ahlâkî bir dünyânın kurulma dileklerinin dramatik olarak sönümlenmesini
ifâde eder. (Kimse, saf saf Vietnam savaşını 68 Protestoları ve kampanyaları bitirdi diye düşünmesin isterim). Öteki taraftan sosyalist hareketler dinamizmini kaybetmişti.Bürokratik , resmî bir mâhiyet kazanan Sovyet gerçek sosyalizmi, özellikle Stanilizm,
sosyalist doktrinin ahlâkî argümanlarını berhava etmişti.
Batı kampında ise bu hareketler büsbütün
işçi sınıflarını depolitze eden ve refahtan daha fazla hisse almaya koşullandıran konformist bir çizgiye
sokmuştu.
Aslında gömlek yeniden yanlış ilikleniyordu. II.Umûmî Harp sona ermişti ermesine. Lâkin bu muvaffakiyetin (?) bedeli, insanlığın topyekûn yok oluşu riskini taşıyan II.Umûmî Harp riskiydi..
Ahlâkî bedelleri önceleyen ve onun kılavuzluğuna başvuran tasaların yerini pratik tasalar dolduruyordu.
II.Umûmî Harp sonrasında, tekmil tarafların müşterek dileği, ahlâktan değil, mecbûriyettelerden neşet eden reelpolitik hesaplarla , yeni bir felâketin yaşanmaması için memleketler arası kurum ve kuruluşlarını devreye sokarak târihe bir sigorta sistemi kazandırmaktı. Buna karşın kısa vakitte zarfında , bu sigorta sisteminin
sâdece merkez dünyânın (Atlantik kampı ) içinde ve onunla yarı merkez dünyâ (Sovyet kampı) ortasındaki olası savaş ihtimâlini topraklamak üzere
döşenmiş olduğunu gördük. (Kissenger’ın o mâhut istikrar sistemi tam da bunu anlatıyordu). Değilse savaş , kenar dünyada bütün süratiyle devâm ettirilmekteydi. O kadar ki, II.Umûmî Harp sonrasında, 1945-2000 ortasında yaşanmış olan savaş ve iç savaşlarda ölenlerin sayısı yaklaşık 50 Milyon olarak veriliyor. Demek ki, 20.Asır global olarak barış asrı olmanın çok dışındadır.
Bugün yaşadıklarımız bunun çok fevkinde cereyan ediyor. 1945’de kurulan ve 1989’da Duvar’ın yıkılmasıyla biten 20.Asır, Homo Sapiens(Düşünen ,bilge İnsan) için köprüden önceki son çıkıştı. Zira
Homo Sapiens
(Bilge İnsan) esâsen
Homo Faber
(Üretici İnsan) yahut
Homo Artifex
’in bağrından çıkar. 20.Asır bu insan modellemelerinin tedâvülde olduğu; lâkin o derecede de baskılanıp örselendiği tuhaf ve güdük bir asırdı. Buna karşılık, alabildiğine sıskalaşmış olsa da hâlâ bir ütopyamız vardı. Bugün ise elimizde ,beğen beğen al kabilinden, yalnızca
heterotopik kırılmalardan süzülen distopyalarımız
var. Artık buna bakalım.
1970’lerden başlayarak sermâyenin merkezkaç bir hareketle , üretimin pahalılandığı Batı’dan, üretime aç ve maliyetlerin son derecede düşük olduğu Doğu’ya kayması en kritik gelişmeydi. Globalleşme diye anlatılan, ekonomizm ve liberalleşme olarak vaftiz edilen anarşizan bir süreçti bu. Bu sûretle
sermâye kendi asimptotunda lâ’yüsel hâle geliyor, kârını maksimize etmesine çelme takan tekmil yapıyı bypass ediyordu
. Vergi verdiği devlet, kendisini fiyatları arttırma husûsunda baskılayan parti ve sendikalardan kurtuluyordu. Yine bölüşümün olmadığı dünyâda eşitsizliklerin derinleşmesi de kaçınılmaz olacaktı. Bu riski geniş çaplı bir
finansallaşma ve borçlanma ekonomisi
üzerinden telâfi ettiler.
Finansal dünyâda esasen sıskalaşmış olan, lâkin şöyle bu türlü de olsa varlığını devâm ettiren ütopyalar yaşamaz
. Bunun yerini çok kez karşılığı olmayan
bireysel kurtuluş, zenginleşme fantezileri
alır. Ya o, ya bu’dan hem o hem bu’ya geçildiği hetero âlemde Homo Faber yahut Homo Artifex toplumsal tutarlılığını kaybeder ve çözülür. Süratle kişiselleşir ve seçkinleşir. Kitleler, ister Mavi Yakalı, ister Beyaz Yakalı olsun üretkenlik vasıflarını kaybedip
Homo Consumens
(Tüketen İnsan)
hâline gelirken
,
Homo Artifex çok az sayıda dâhi teşebbüsçü (start up) ortasında fildişi kulesine çekilir ve yeni bir oligarşiyi
doğurur.
Batı, ekonomilerini Doğu’ya kaydırırken ,Batılı kibirden ve özgüvenden olacak, Doğu’nun Doğu olarak kalacağından kendisi için en fazla bir by pass fonksiyonu göreceğinden emindi. Lakin o denli olmadı. Başta Çin olmak üzere yarı merkez dünyâ Batı’nın her nev’i inhisarını ele geçirdi. 2000-2020 ortasında yaşandı herşey. Çin artık, hem ekonomik hem de teknolojik olarak, Avrupa ve Pasifik ekonomilerini katlamış, ABD’ye ise çok yaklaşmış bir dev. ABD’yi geçmesi için az bir vakit var.
Trump’ın ,bir vakitler ABD’nin zenginliğini var eden süreçlerin ABD’ye karşı işleyen süreçlere dönüştüğü bir dünyânın armağanıdır. Utanıp sıkılmadan ABD’yi bir dünyâ işvereni hâline getiren süreçleri lânetliyor. Yaşanan hâdise ,
herkesin ABD’ye borçlu olduğu dünyâda ABD’nin en büyük borçlu hâline gelmesi
üzere akıl almaz bir mâhiyette. Trump Amerikan Hayalini var eden Avrupa ve Pasifik’deki dostlarını cezâlandırıyor. NATO’yu canlandıran ve düpedüz, açıkça savaşı başlatan Biden’a nazaran barışçı bir telaffuzla kazandı. Aldatıcı olan da bu. Ortalarındaki fark, Biden’ın savaş çıkarmadaki başarısızlığıydı. Trump, ABD’nin baş masrafçısı olduğu, gövdesiyle girdiği bir savaşa itiraz ediyordu. Onun istediği, global savaşlar için en müsâit vasatı doğuracak ,ekonomik bir çölleşmeyi başlatmak; ABD’yi de bu savaşların baş tedarikçisi hâline getirmek. Artık her vakit olduğundan daha fazla savaşacak bir dünyânın eşiğindeyiz. Ahlâkî telaşları zayıflamış, ütopyası olmayan bu dünyâda savaş her vakit olduğundan daha kolay.
