Teknoloji; meselâ davet aygıtları ile bize uzakları yakın etmişti. Kim kaygısı ki bu âletler gün gelecek birer bomba olacak;
taşıyanı öldürecek. Telsizler dahi o denli oldu, hepsi birden patladı. Onlarca meyyit, binlerce yaralı. Konforun bedeli.
Başta cebimizde taşıdığımız telefonlar
olmak üzere; konutumuzda, yöremizde bulunan elektronik âletlerin alayı
ya uzaktan kumanda ile birer bomba olursa.
Olmaz olmaz, merak etmeyin, panik yok. Akabinde daha derin bir tartışma: Teknoloji (Msl: Yapay zekâ) “nötr”dür. Düzgünlüğe kullanırsan düzgün, berbatlığa kullanırsan makus olabilir. Her şey insan elinde. Kumanda sende; ziyanlı bir yayın varsa ekranda düğmeye bas değiştir, yararlı kanala geç.
Teknoloji araçtır. Bilim de o denli.
Prof. Dr. Süleyman Seyfi Öğün problemin temeline dair önemli bir yazı yayımladı: “Bilim ve teknoloji” (
23 Eylül 2024, Yeni Şafak). Öğün şöyle diyor:
“Âletlerin tuhaf bir târihi var. Onları tasarlayan ve üreten biz insanlarız. Çağdaş bilim, fen alanında âletlerimizi hem nicelik hem de nitelik açısından muazzam bir gelişmişlik düzeyine çıkardı. 19. ve 21. asır ortasında, son iki buçuk asırda oldu bunlar.
Bu süratli gelişmeler başlangıçta, binlerce senedir
(ben bağımlı yerine “uyumlu” diyorum) ve âletler prestijiyle donanımı hudutlu insanlığı çok farklı bir vasata taşıdı. Herkes, bilim ve fendeki bu gelişmelerin
olduğunu düşünüyordu. Özellikle entelektüeller ortasında çok yaygın olan bakış, teknolojik buluşların insanı
tabiattan özgürleştireceği, zihnen ve ruhen kendisini gerçekleştireceği çok mütekâmil bir medeniyet düzeyine ulaştıracağı
yolundaydı. Bilim insanlığa itimat veriyordu. Sıradan insanlardan oluşan büyük kitlelerin ise, işin bu boyutuyla pek de alâkadar olduğunu zannetmiyorum. Onlar daha çok teknolojik eserlere sâhip olarak daha uzun, daha sağlıklı ve
yaşayacağını düşünüyordu.”
Bu gelişme, tarihte “
” diye bilinen 1870-1914 ortası bir düş olarak sürdü. Tâ ki I. Cihan Harbi felâketine kadar. Savaş “bilim ve teknoloji”nin sorgulanmasını getirmişti.
“Bâzıları bu nimetlerin, çarpık
gelişmeler olduğunu görmüşlerdi. Bunu görenlerin bir kısmı, ahlâkî sâiklerle anti-teknolojist bir kulvara kayıyordu. Daha büyük bir kesim ise, kapitalizmin direkt fişeklediğini bilseler de,
kapitalist içeriğinden arındırılabilirse
, bilim ve teknolojinin insanlığın hayrına tekrar yapılandırabileceğini zannediyorlardı.”
Bu telaş Müslümanlar ortasında “
Bilimin İslâmîleştirilmesi”
tartışmasını getirdi, lâkin bir sonuç alınamadı.
Meselenin aslı şudur: Bilim ve teknolojiyi belirli bir istikamete hakikat kanatlandıran kapitalizmdir. Bu “yön” insanlığın aleyhine, işverenlerin lehinedir.
Süleyman Seyfi şöyle devam ediyor:
“II. Genel Harp sonrası, özellikle 1950’lerden itibaren üretimin ve tüketimin mâhiyeti ve veçhesi değişti. Özellikle ABD’nin başını çektiği yapısal bir dönüşüm süreciydi bu. O güne kadar
kamusal gereksinimleri önceleyen kapitalizm, ferdî gereksinimlerin karşılanmasına
evrildi. Avrupa ve Sovyetler’in kamuculuğu bunun gerisinde kaldı. Yeni kapitalizm,
tüketim kültürünü de kişiselleştirdi.
Aslında ferdi muhtaçlıklar, kamusal olanlara nazaran çok sonluydu. Onları hormonlamak ve büyütmek gerekiyordu. En temel ve natürel olan gereksinimler bile, sinema, TV ve ağır reklamasyonlarla sonu gelmez
sun’i fantazmagorik gereksinimlere
dönüştürüldü.”
Bu gelişim ABD “hayat tarzı”nın tüm dünyayı istilâ etmesi ile sonuçlandı. Çok sofistike bir kapitalizm idi bu. Sistem çok geçmeden hayatı sun’î ve sanal bir dünyaya taşıdı.
Dijitalleşme bu sanallığın en ağır etabıdır.
Aynı gün tıpkı gazetede (24 Eylül 2024) Aydın Ünal “teknoloji” konusundaki kaygılarını şöyle lisana getirdi:
“Türkiye’de kullandığımız arabadan klimaya, cep telefonundan robot süpürgeye kadar internete bağlı yahut uyduyla irtibatlı her aygıt, fizikî bomba olmasa bile bizi izleme ve dinleme silahına dönüşebilir. Dönüşmediği de ne malum?
Müslüman’ın Müslüman kalarak nasıl teknoloji üretebileceğine şimdi karşılığımız yok
lakin en azından bu yanıtı buluncaya kadar kullandığımız teknoloji için radikal kararlar alma zorunluluğumuz var. Yabancı menşeli teknolojinin bu kadar rahat, bu kadar hür biçimde sirkülasyona girebildiği bir ülke asla bağımsız olamaz.
Lübnan hadisesi bize gösterdi ki gereksinimimiz olan teknolojiyi kendimiz üretmek zorundayız.
Ancak üretemediğimizden de mümkün olduğunca uzak durmak zorunda olduğumuzu atlamayalım. Rusya bunu başardı, başarıyor; biz neden yapmayalım?”
Bu mevzuda üç kitap yayımladım. Bir reçete yazmadım şüphesiz; fakat probleme sahip çıkacağını umduğum mesuliyet sahibi akademya ve ulemaya birer işaret fişeği olsun istedim. Sonuçta ben bir hikâyeciyim ve bir ütopya kuruyorum. Lakin unutmayın tüm devrimci atılımlar bir “ütopya” ile başlar.
Birol Biçer ne yapmak istediğimi şöyle özetliyor:
“Onun kadim gelenek ve İslâm’ın imbiğinden süzerek önerdiği tahlil silsilesini tahminen birkaç başlıkla şöyle özetlemeye çalışabiliriz. Toprağa dönüş, yıkıcı-kirletici teknoloji ve sanayie direniş, Hududullah’a riayet, kanaat iktisadı, nefsi dizginlemek, tüketim toplumundan yüz çevirmek, ne İlah ne de hudut tanıyan global kapitalizme baş tutmak, Hakk’ın belirlediği ilkeler üzerine kurulu bir “Ahlâk Nizamı”nı dirilterek akıntıya karşı dik duruş, modernitenin bizim için yazdığı kurgunun bilakis gelenekten, kadim bedellerden beslenerek kendi öykümüzü kurmak, tabiatla barışık yaşamak, paylaşmak ve makul ölçülerde minimal bir hayat üslubu.”
(Sabitfikir, s. 156. Şubat 2024)
