Suriye’ye gerçek yola çıktığımızda kesinlikle gitmemiz gereken yerlerden biri Emevi Camii’ydi. Şam’daki birinci günümüzde ikindi üzeri yol arkadaşımız gazeteci Ali Atar ile Emevi Camii’ne gittik. Şam’ın tahminen de Müslümanların dördüncü kutsal yeri olarak görülmesinde Emevi Camii’nin tesiri büyüktür. Rivayetlere nazaran, Hz. Yahya ve Hz. Hüseyin efendilerimizin kesik başları cami külliyesinin bünyesinde bulunmaktadır. Hz. Yahya Türbesi caminin içinde ana mihraba yakın bir yerde bulunurken, Hz. Hüseyin’in kesik başının gömüldüğü rivayet edilen yer, dışarıda camini avlusunun batı tarafındadır.

Caminin kıblesinin solundaki yani batısındaki Beyaz minareye Hz. İsa Efendimizin ineceği rivayetleri vardır. Bir de cami içerisinde değişik mezheplere namaz kılmaları için tahsis edilmiş 4 mihrap. Uyuşmazlık mı, çoğulculuk mu, müsamaha mü dersiniz, siz karar verin.

Camiye es-Sevre (Devrim) Caddesi tarafından girerken gözümüze eski kale çarpıyor. Üzerinde Suriye’nin yeni bayrağı enlemesine asılmış. Sevre Caddesi gün içinde epey ağır ve hatta birçok vakit kilitlenen bir trafiğe sahip.

Çarşıya tarihi kalenin çabucak yanından giriliyor. Araç trafiği üzere Şam Kapalı Çarşısı’nın trafiği de çok ağır.

Aslında bu kapalı çarşının ismi Hamidiye çarşısı. Çarşı, Osmanlı devrine kadar uzanıyor ve Jüpiter Tapınağı’na giden Roma yolunun ekseninde. 1780 civarında Sultan I. Abdülhamid devrinde inşa edilmiş ve daha sonra Sultan II. Abdülhamid periyodunda genişletilmiş.

Çarşı Şam’ın eski surlu kentinin içinde, Kale’nin yanında yer alıyor, Suriye’nin en büyük ve merkezi çarşısı olarak biliniyor.

Emevi Mescidine ulaşabilmek için çarşının içinde 600 metre kadar yürümeniz gerekiyor.

Kapalı alanda sağlı sollu dükkanlar ilaveten, seyyar satıcılar yolun ortasını tuttukları için yaya trafiği bayağı ağır.

Çarşı içinde bol bol yeni idarenin bayrağı satılıyor, çarşının orta kısmına yanlışsız tavana asılmış bez flamada Arapça ‘Suriye’nin güneşi doğdu’ yazısını okuyoruz.

Yoğun trafik kapalı çarşının öbür ucunda biterken sizi Roma Jüpiter Tapınağı’nın kalıntıları, daha doğrusu 10 metreden daha yüksek eski sütunlar karşılıyor.

Dolayısıyla Emevi Camii’ne ulaşabilmek için Kale, kapalı çarşı ve Jüpiter Tapınağı’nın altından geçmeniz gerekiyor.

Jüpiter Tapınağı kalıntıları altından geçtikten sonra sizi Emevi Camii’nin yüksek duvarları karşılıyor, sağda Kayıtbay minaresi mescitten birinci göze batan kısım. Lakin caminin ihtişam ve hoşluğunu ana kapıdan girmeden anlamanız pek mümkün değil.

Caminin avlusunun ana girişinin neredeyse tamamı, tavan dahil mükemmel bitkisel ve geometrik mozaiklerle süslenmiş. Tıpkı mozaikler caminin kapalı olan ana girişini ve ana cephesinde de var. Ana cephedeki mozaikler yer yer dökülmüş. Caminin 4000 m2 ile dünyanın en büyük bitkisel mozaiğini barındırdığı söyleniyor.

Caminin içine girdiğinizde büyüklüğü ve ihtişamını fark ediyorsunuz. Enlemesine üç kısımdan oluşurken, kıble duvarında her biri bir Sünni mezhebe ayırılmış mihraplar var. Ana mihrabın sol ortasında Hz. Yahya’nın türbesi var. Çok evvelce beri burada bulunan türbe cami içinde korunmuş. Ve hatta, bir sabah namazında denk geldik, namazdan sonra bir kişi imamdan bir hastası için dua istedi. Hz. Yahya Türbesi’ne yanlışsız yüzümüzü dönüp saf oluşturduk ve toplu dua ettik. Demek ki bu mescitte bu türlü bir adet vardı. Emevi Camii’nde namaz sonrası dua ve tesbihler çabucak hemen bizdeki üzere.

Son olarak caminin güvenliği ile ilgili bir ihtar yapmakta yarar var. Suriye’nin içinden geçtiği durumlar muhakkak olduğu için, en azından ortam sakinleşe kadar caminin içine giriş çıkışlarda fiziki arama yapılması, en azından caydırıcı olur. Zira beşerler ellerinde valizleri ile birlikte caminin içine giriyorlar.

Caminin kuzeybatısında fakat cami duvarlarının dışında Kudüs Fatihi Selahaddin Eyyubi ve Osmanlının üç şehit pilotunun kabirleri var. Onlar da kendilerine bir Fatiha okumak isteyen birçok ziyaretçi alıyorlar.

Arapçasıyla ‘Camiu Beni Ümeyye el Kebir’ ya da Şam Ulu Camii yahut Emevi Mescidi, etrafında karışık bir tarih cereyan etmiş olsa da İslam tarihinin ihtişamını yansıtan tarihi yapıtlardan birisi. Bir defa de kendisini ve barındırdıklarını görmek için yolunuzu düşürmek için değerli bir çekim merkezi.

Arapça ‘Camiu Beni Ümeyye el Kebir’ olarak bilinen Şam Ulu Camii dünyanın en eski, en büyük mescitlerinden birisidir. Açılışı 715 yılında yapılmıştır. Vaftizci Yahya’ya (Hz. Yahya) adanmış, Hristiyan Bazilika Ebu Ubeyde bin Cerrah’ın nezareti altında 635 yılında yapıya eklemelerle mescide çevrilmiştir. 70 yıl boyunca hem Hristiyanlık ve hem de cami olarak iki dinin de ibadethanesi olmuş, Müslüman nüfus artınca büsbütün mescide çevrilmiştir. Kurulan tüm İslam devletlerinde cami mimarisine model olmuş birinci yapıdır. Üzerinde bitkisel ve geometrik mozaik motifleri vardır.

Çatı İstanbul’dan gönderilen ustalarca yapılmıştır. Eni 37 genişliği 136 metredir yani 5032 m2 alana sahiptir. Duvarlar Helenistik üslupta görüntü mozaikleri ile süslenmiştir. 4000 m2 bitki motifi ile dünyanın en büyük mozaiğini bünyesinde bulundurmaktadır.

Dört mezhebe ilişkin dört minber vardır. Ana mihrap Şâfii mihrabı olup, solunda sahabe ya da Maliki mihrabı, sağında ise sırasıyla Hanefi ve Hanbeli mihrapları vardır. Tekrar ana mihrabın (Şâfiî mihrabı) solunda kalan kısımda büyük bir sandık içinde, Hz. Osman’ın Suriye’ye gönderdiği ve Zehebî’nin Taberiye’den 1113 yılında bu mescide getirildiğini söylediği Mushaf bulunmaktadır. Caminin 3 minaresi dört ana kapısı var. Şu an yalnızca Hamidiye Kapalı Çarşı’sı girişi çalışmaktadır.

Güneybatı minaresi Fatih Sultan Mehmet tarafından inşa ettirilmiş, çağdaşı Memluk Sultanı Kayıt Bayın ismi verilmiştir. Üç minareden caminin ana girişinin karşısındaki minare, ‘Minaretül Arus’ olarak bilinmektedir. 50x 122,5=6125 m2 avlusu vardır, Avlu içerisinde iki şadırvan, birde caminin malvarlıklarının tutulduğu, duvarları mozaiklerle süslenmiş Kubbetul Hazne (Beytülmal) vardır.

Emevi Camii’nde Şazeli tarikatı pirinin yardımcısı Pir Yusuf ile, cuma ikindi namazı sonrası yapılan zikir meclisi akabinde görüştük. Suriye’de birçok büyük sûfi piri olduğunu aktaran Pir Yusuf, bunlardan kimilerini Pir Ebu Parıltı Hurşid, Pir Abdurrahman eş-Şağuri ve Pir Salih el-Hamavi olarak zikrediyor ve bu zatların hepsinin pek çok müridi olan Şazeli pirleri olduğunu hatırlatıyor.

Suriye’de günümüzde tasavvuf yolunu temsil eden şahsiyetin Pir Abdulvehhab Şerif olduğunu bildiren Pir Yusuf, onun 2008 yılından beri inzivaya çekilmiş bir durumda hala Şam’da bulunduğunu bildiriyor.

Şeyh Yusuf’a nazaran Suriye halkı üzerinde tasavvufun büyük tesirleri olmuştur ve bilhassa de Şam, Halep, Humus ve Deyrizor üzere bölgelerde tasavvuf çok yaygındır ve Suriye halkının toplumsal dokusuna işlemiştir.

Şeyh Yusuf’a “Yeni idarenin işbaşına gelmesinden sonra tarikatlara yönelik bir değişiklik oldu mu?” sorusunu yöneltince, “Biz sûfiler olarak hiçbir şeyi değiştirmeyiz. Evet, teslimiyet bizim için temeldir. Teslimiyet, teslimiyettir. Yani Allah’ın üzerimize tayin ettiği şahsa ‘İşittik ve itaat ettik’ deriz. Bizim rastgele bir itirazımız yoktu” diyor.

Mevcut durumun daha olumluya gittiği tespitini yapan Pir Yusuf, “Sûfi tarikatlarının seçimde bir rolü var mı? Oy kullanıyorlar mı, kullanmıyorlar mı?” sorumuza “Evet, neden oy kullanmasınlar? Halktan biri olarak onların da seçme hakkı var. Seçimde ‘Evet’ deme hakları olduğu üzere ‘Hayır’ deme hakları da var” karşılığını veriyor.