Siyasal Alevîlik’le ilgili bazı doğrular ve yanlışlar
Toplumsal hafızamızı on yedi günle sınırlayan araştırmacılar galiba haklılar.
Gerçekten çabuk unutuyoruz.
Gerçi -tarihi de bir yana bırakalım- kendi vaktimizde acı ve keder veren o denli olaylar var ki, onları unutmak aslında daha isabetli görünüyor. Fakat böylesi bir unutma, kelam konusu olayları doğuran şerli niyetlerin, karanlık emellerin, kirli tezgahların… tekrar tedavüle konulmasıyla da sorunlu hâle geliyor.
Bugünlerde bunun tipik örneklerinden birini yaşıyoruz:
Siyasal Alevîliğin hortlatılması!
1978 yılında Sivas ve Kahramanmaraş’ta, 1980’de Çorum’da, 1993’te Sivas’ta yaşanan elîm olayları unutmayanları huzursuz eden kelam konusu hortlatılmanın özelliği,
‘Ben yeni duydum’
aymazlığına tabi olanların elinde
tehlikeli bir kıvılcıma
hemen dönüşebilme istidadına oluşudur. Bu kıvılcımın daha çok komünist, solcu, Kemalist, ateist… vasıflarıyla kaşarlanmış
Alevî
türkücü, müzikçi, şair, zenne… tipler tarafından toplumsal medyada üretilmek istenmesi de mevzunun daha özel bir boyutudur.
Şimdilik bu şimdiki durumu tekrar açmak üzere paranteze alarak,
Siyasal Alevilik
teriminin kökenine ve tekrar tedavüle konulmak
istenmesi
ndeki sebeplere ana çizgileriyle bakalım:
Siyasal Alevilik, başlangıcındaki
Şiî/Aliî
, ortasındaki
Bâtınî
ve
İsmailî
şeklindeki genel isimlendirmenin bir gereğidir. Çünkü Şiîlik özü ve ihdası itibariyle Peygamber Aleyhisselam’ın maddi ve manevi mirasının taşınmasına mahsus
siyasî bir oluşum
dur.
Peygamber Aleyhisselam’dan sonra hilafetin / önderliğin
Hz. Ali
’ye (r.a.) verilmeyişini kendilerine problem edinenlerin
taraftarlık
beyanlarıyla şekillenen, Hz. Ali’nin evlatlarından
Hz. Hasan
(r.a.) ile
Hz. Hüseyin
’in (r.a.) şehadetlerinden sonra
Emevî
saltanatına karşı
örgütlü bir siyasi muhalefet
e dönüşen bu taraftarlık, bilhassa
İsnâaşeriyye
(On İki İmamcılar) fırkası üzerinden de
itikadi
bir boyut kazanmıştır.
Şiîliğin bu birinci yani
siyaset ve akidede ayrışma devranı
üzerine keskin köşeli kelamlar söylemek son derece sorunludur. Çünkü bu periyot birebir vakitte sahabe, tabiîn ve tebeu’t-tabiîn bölümüdür.
İsnâaşeriyye’nin altıncı, İsmâiliyye’nin beşinci imamı, Ca‘ferî fıkhının kurucusu olan
Ca‘fer es-Sâdık
(r.h.; v. 148/765), Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Zeynelâbidîn (r.h.) ve Muhammed Bâkır (r.h.)’ın (ilk beş imamın) siyasi önderlikte ve dini imamete varisidir.
Babası İsnâaşeriyye’nin beşinci imamı Muhammed el-Bâkır, annesi Hz. Ebû Bekir (r.a.)’in torunu olan Kâsım b. Muhammed’in kızı Ümmü Ferve’dir. Böylelikle Ca‘fer es-Sâdık’ın soyu baba tarafından Hz. Ali’ye, anne tarafından da Hz. Ebû Bekir’e ulaşmaktadır.(Geniş bilgi için bkz.: TDV İA) Hasebiyle hangi münasebet ile olursa olsun İmam Cafer’e yapılacak bir hürmetsizlik, onu seven ve ona hürmet eden tabiîn ve tebeu’t-tabiînden evvel Peygamberimiz Aleyhisselam’ın Müslümanlara emanet ettiği
Ehl-i Beyt
’ine ve birinci reşid halife Hz. Ebû Bekir’e yapılmış olunacaktır.
Ancak enteresan olan, Yezîd’e biat eden Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Alî’nin imam ve mehdî olduğunu birinci ileri süren çok Şiî
Keysaniyye
(650’li yıllar) ile Ehl-i Sünnet büyüklerimizden kimilerinin da itikaden tabi oldukları mutedil
Zeydiyye
(700’lü yıllar) zikrettiğimiz devranda ortaya çıkmış ve bu ikisi daha sonra Râfıza / Revâfız / Râfızîler ismi altında toplanacak olan çok sayıdaki
heretik
(sapık ya da sapkın) fırkalara öncülük etmişlerdir. Örneğin bu fırkaları Revâfız ana başlığı altında Zeydiyye, İmamiyye, Gulât fırkaları ve Keysâniyye olarak dörde ayıran
Fahreddin er-Râzî
, bu başlıklar altında da üçlü, on üçlü, on beşli ve dörtlü kümelerin isimlerini bildirmiştir.
Razî’nin tasnifinde
Alevîlik
yoktur. Zira bu tabir, “I. Dünya Savaşı’nın akabinde bölgeyi (Suriye’yi) ele geçiren Fransızların talebi, mensuplarının da uygun görmesiyle” kullanılmaya başlanmış ve Anadolu’da çok daha evvelden tasnif değil tarif niyetli olarak kullanılan Alevîlik tabiri bu defa belde isimlerine nazaran çeşitlenmiştir.
Diğer bir söyleyişle Şiîlik temelinde müşterek olmalarına karşın, örneğin Nusayrî Alevîliği ile Arap Alevîliği, Suriye Alevîliği ile Çukurova Alevîliği ya da Çorum-Tokat Alevîliği gerek itikadî gerekse siyasi tavırları bakımından
aynı değildir.
(bkz.: Fahreddin er-Râzî, İtikâdâtu Fırakı’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn -Müslüman ve Müşrik Fırkaların İnançları, trc.: Faruk Sancar, Ankara Okulu, Ankara 2022; TDV İA).
Böylece Şia / Batınilik / Râfızîlik / Alevîlik, birinci oluşumu itibariyle
Evlâd-ı Resûl
sevgisi istikametinden
makul
gibi görünürken, giderek bu sevginin
siyaseten istismar edilmesi
nedeniyle dinî fikir ve iktidar alakaları temelinde
mantıksız
hâle gelmiş ve hem itikadî hem de siyasi çatışmaların tesirli bir tarafı olarak günümüze devrolunmuştur.
Nasipse buradan devam edelim inşallah.
