Her yılın başında olduğu üzere 2025’e de geride bıraktığımız yılın değerlendirmesi ve önümüzdeki yılın beklentileri ile giriyoruz. Söylenecek çok şey var. Fekat izleyicinin mesuliyeti ve sinema salonlarındaki problemlerin kaynaklarından biri olarak bunu pahalandırmak nedense ihmal ediliyor. O halde birtakım bilgiler ışığında izleyicinin neden sinemadan uzaklaştığını ve tahlil yollarını ele alalım…

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından özel olarak hazırlanan ve 2023’te açıklanan “Yaşam Kalitesi Modülü” bilgileri bu hususta çok şey söylüyor. Her yıl yapılmayan ve Avrupa Birliği ülkeleri ile birebir periyotta uygulanan modülün gayesi, hanelerdeki 15 yaş ve üstündeki tüm fertlerin toplumsal bahislerdeki memnuniyet seviyesi ile toplumsal faaliyetlere iştirak durumlarını tespit etmek. Geniş kapsamlı araştırmanın sinemayı ilgilendiren kısımlarına göz atalım.

Araştırmaya nazaran harcama konusunda da net bir görünüm var. Mesela Hanehalkı kültür harcamasının yüzde 22’si “veri süreç ekipmanlarına” yapıldı. “Televizyon ve ekipmanı” için yapılan harcama yüzde 21… Tıpkı kategoride “sinema, tiyatro, konser” harcamalarının oranı ise yüzde 4.5 oldu.

Ve araştırma yapıldığı devirde son 12 ay içerisinde 15 yaş ve üzeri fertlerin yüzde 85,3’ü sinemaya gitmedi. Yoksulluk yahut toplumsal dışlanma riski altında olmayan fertlerin %50,1’i ilgilerinin olmamasını sinemaya gitmeme nedeni olarak seçti.

Nüfusumuzun gençliğini de hatırlatmakta yarar var. TÜİK bilgilerine nazaran genç nüfusun (15-24) genel nüfusa oranı yüzde 15,1… Avrupa ülkelerinin ortalamasının üzerinde. Hal bu türlü olunca “müşteri” profili değişiyor. Gençlerin daha süratli karar verdiğini, kanaatlerinin sık sık değiştiğini ve 1-2 yaş geçince ilgi alanlarının da farklılık gösterdiğini göz önünde bulundurmak gerekiyor.

Özellikle Kovid salgını sürecinin izleyici alışkanlığını değiştirdiğini hatırlatmak gerekiyor. 2020’de 14 yaşında olan bir kişi bugün 19 yaşına yaklaşmış durumda. Sinemalarının “müşteri” skalasında gençlerin geniş yer tuttuğunu düşününce tesir ve sonuç tablosuna bu açıdan bakmak lazım üzere.

Bütün tabloya genel olarak baktığımızda sinema izleyicisinin salonlardan uzaklaşmasını tek bir sebebe bağlayamıyoruz. Öncelikle “sinemacılar halktan uzaklaştı, üretimler yüzünden bu türlü oluyor” savı çok da hakikat değil. Görünen o ki öncelikle “izleyici olmak” sorunu var. “İlgisizilik” karşılığı, esaslı bir soru kümesine işaret ediyor.

Şunu belirtmek gerekir ki, sinema üzere hem sanat hem tanınan kültür aracı olan alanlarda ikilemden doğan çift bakışlı tablolar daima olur. Mesela dünyanın her yerinde sanat sinemaları az izlenir. Gişe sineması esasen ismi üzerine, gişe için yapılmıştır. Haliyle sinemadan hangi izleyicinin uzaklaştığına da bakmak gerekiyor. Sanat sineması izleyicisi de azaldı ancak oranı gişe izleyicisi kadar değil. Bu bahiste elimizde bir data yok. Lakin gözlemlerimizle söz etmek gerekirse, gişedeki kayıp yüzde 60 oranındayken sanat sinemasındaki düşüş yüzde 30 civarında.

Devletin dayanakları, üreticilerin tercihleri, salonların durumu, vakte ve tabana nazaran değişen faktörler birlikte tabloyu etkiliyor. Fakat görünen o ki öncelikle insanımızın “ilgi eksiği” olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. TÜİK bilgileri de açıkça gösteriyor ki sinemaya gitmeyenlerin yarısından fazlası ilgi duymadığını söylüyor.

Öncelikle ülkede finansal durumundan mutlu olanların oranı yüzde 46,9… Yani ülkenin yarısına yakını halinden şad. Haliyle sinema ve gibisi alanlardaki ilgisizliği maddi duruma yormak ihtimal dahilinde değil. Esasen başka bir tablo da bunun göstergesi.

Ne acıdır ki sinemaya gitmeyenlerin yüzde 51’i, gitmeme sebebini “ilgim yok” olarak belirtiyor. Yüzde 11’i maddi yetersizliği münasebet gösteriyor. Yüzde 11.4 zamansızlığı öne sürüyor. Kitlenin yüzde 7’si de televizyon ve internet seçenekleri sebebiyle sinemaya gitmediğini tabir ediyor.

* O halde sistemli bir paradigma değişimi ile insanımızdaki ilgi eksikliğini gidermemiz gerekiyor.

* Çocuk yaştan itibaren sinema salonunun ve sinema yapıtlarının gündeme sokulması kaide.

* Sinemanın yalnızca cümbüş aracı olmadığı, sanat eseri olarak insanın ve eşyanın mana dünyasına dahil olabilmenin tekniği olduğu anlatılmalı.

* Gençlerin bir numaralı aracı telefon ve bununla elde ettikleri imajlarla her şeyi anlatmaları olduğuna nazaran sinema üretimini buraya kadar indirmek gerek.

* Bıkmadan usanmadan sinema üretimi desteklenmeli.

* Sinemanın desteklenmesi yalnızca devlete bırakılmamalı. Sivil takviyeler de çoğalmalı. Böylelikle tesir ve ilgi alanı genişler.

* Sinemacıların üretimi çeşitlenmeli.

* Sinemanın halktan uzak tutulmaması gerek.

* Sanat olan sinemadaki üretimin ferdî olduğu anlaşılmalı, ilgilisinin de ferdî yaklaşımına alan bırakılmalı.

* Gişe sineması yapanlar sanat sinemasını hakir görmemeli.

* Sanat sineması yapanlar gişe sinemasını yok saymamalı.