Seküler aklın din talebi ve Diyanet’in hutbeleri

Yaşadığı çağın izlerini üzerinde taşıyan bir varlık insan. İçinde bulunduğumuz vakit ve yerin kaideleri, her açıdan üzerimizde tesir bırakıyor. Az ya da çok, lakin kesinlikle etkiliyor insanı. Yirmi birinci yüzyılda yaşıyoruz. İnsanlık, vaktin bu dilimine gelinceye kadar çeşitli açılardan pek çok evreler geçirdi. Bahsimiz gereği insanlığın din ve inanç açısından yaşadığı gelişim ya da değişim evrelerine baktığımızda “zamanın ruhu” denilen şeyle karşılaşıyoruz. Mesela Ortaçağ’da dünyanın hangi coğrafyasına bakarsanız bakın, toplumsal hayatın temel belirleyicisinin dinî inanç ve pratikler olduğunu görürsünüz. O çağlarda kutsalı olmayan bir birey tahminen bulunabilir, fakat kutsalı olmayan bir toplum hatta küçük bir topluluk bile bulmak imkânsız üzeredir. Bugünkü tablo ise bilhassa Batı’da büsbütün farklıdır. Günümüzdeki Batı toplumlarının pek birçoklarında artık ateizmin, apateizmin (Tanrı umursamazlık), agnostisizmin (bilinemezcilik) ya da deizmin yaygınlığı, dinlerden daha fazla hissedilmektedir. Dinin toplumsal hayatı şekillendirici hiçbir tesiri de görülmemektedir.

Peki, vaktin ruhundaki bu değişiklik nasıl oldu? Avrupa’nın aslında kendi içinde yaşadığı ıslahat, rönesans ve aydınlanma süreçleri, insanın kutsaldan uzaklaşmasıyla sonuçlandı. Birinci başlarda bu süreç, sırf siyasete çok bir biçimde bulaşmış olan, pek çok ticarî menfaate sahip olan ve kendi hegemonyasını korumak için insanların özgür düşünmelerine karşı çıkan kilise kurumuna, bir öteki tabirle dinin kurumsal haline bir başkaldırı görünümündeydi. Lakin vakitle tümüyle dinden ve kutsaldan uzaklaşmaya dönüştü.

Aydınlanma sürecinin sonunda ortaya çıkan çağdaşlık, sekülerliği de beraberinde getirmiştir. Bugün dünya üzerinde hiçbir büyük kent yoktur ki çağdaşlık ve sekülerlikten nasibini almamış olsun. Pekala, nedir sekülerlik? “Seküler” sözü, Latince “saeculum” sözünden gelir. “Saeculum” sözünün zamansal ve mekânsal bir delâleti vardır. O da “şimdi” ve “burası”dır. Münasebetiyle sekülerlik, mevt sonrasını dikkate almadan şimdiyi, metafizik âlemle ilgilenmeksizin fizik âlemle ilgilenmeyi salık verir. Bu sebeple “İnsan aklının ve lisanının, dinî ve metafizik kontrolden kurtarılması” olarak tanımlanabilir. “Sekülerleşmek, nasıl bir sonuç doğurur?” sorusunun yanıtını Richard K. Fenn şöyle verir: “Dinî kurumların mallarının kamulaştırılması, dinî kurumların toplumsal gücünün azalması, kutsal yapıların kutsallık derecelerinin sorgulanması, tıpkı toplumda farklı dinî kültürlerin ortaya çıkması, gelenekçiliğin çözülmesi, bilgi kaynaklarının mistik ögelerden uzaklaşması, dinin tesir gücünü kaybetmesi, toplumdaki dinsiz sayısındaki artış, din inancındaki ve dinî kurumlardaki seküler dönüşümler, öbür dünya nimetleri yerine bu dünya nimetlerine yönelme.” (Volkan Ertit, Sekülerleşme Teorisi, s. 103-4). Seküler aklın talip olduğu şey, dinî otoriteden kurtarılmış bir dünyevileşmedir. Bu sebeple, dünyevileşmek, sekülerleşmenin kaçınılmaz bir sonucudur.

Sekülerleşmenin, ülkemiz özelinde iki versiyonundan kelam edilebilir. Birincisi, ferdi ve toplumsal hayatı, büsbütün dinî inanç ve pratiklerden bağımsız bir formda düzenleme isteği ve çabasıdır. İkincisi ise, teoride İslam’ı kabul etmekle birlikte dinin ve dinî kurumların sekülerleşmesi için gayret sarf etmektir. Birincisi, açık bir halde dinsizlik iken ikincisi, geleneksiz ve kurumsuz bir dindarlık arayışıdır. Birtakım ilâhiyatçıların son vakitlerde seküler dindarlığa methiyeler düzmeleri bu kabil bir arayıştır. Görünürde epey saf duran bu telaffuz, Batı’da da asırlar evvel misal bir formda ortaya çıkmış ve vakitle yalnızca dinî kurumların değil dinin ve kutsalın büsbütün toplumsal hayattan çekilmesiyle sonuçlanmıştır. Batı’nın çağdaşlaşma tarihi içinde sekülerleşmenin vardığı/varacağı son nokta, Nietche’nin “Tanrı öldü.” kelamında en net bir biçimde tezahür etmiştir. Öteki bir tabirle, her ne biçimde ortaya çıkarsa çıksın sekülerleşme sürecinin sonu, Tanrı’yı öldürme hevesiyle ve sanrısıyla sonlanacaktır. Şu hâlde, seküler aklın istediği din, aslında dinsizliktir. Linda Woodhead’ın söz ettiği üzere “No religion is the new religion (Dinsizlik, yeni dindir)”.

Seküler akla sahip bir insan için dinî kurumlar, en büyük sorundur. Münasebetiyle bu kurumlar, birey ve toplumun hayrına ne kadar çaba ederlerse etsinler, ziyanlıdır ve yok edilmelidir. Ülkemizde problemlere salt seküler bir akılla yaklaşan milyonlarca insan olduğu kesin. Bunlara ilaveten, az ya da çok sekülerliğin tesirinde kalmış bir akla sahip olan milyonlarca insan daha var. Diyanet İşleri Başkanlığı üzere bir kurumun varlığının, bu çeşit insanları rahatsız ettiği anlaşılmaktadır. Anayasal bir kurum olan Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kanunda vazifesi, “İslam dininin inanç, ibadet ve ahlâk temelleri ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek” formunda tabir edilmiştir. Münasebetiyle İslam dininin inanç ve pratiklerini mutedil bir yolla insanlara anlatmak, onun en doğal hakkı, hatta görevidir. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, toplumun en geniş bölümlerine ulaşma imkânı, hutbeler aracılığıyla olmaktadır. Son vakitlerde, toplumumuzda gitgide yaygınlaşan lakin İslam dini açısından tasvip edilmesi mümkün olmayan kimi meselelere dair, pek yerinde hutbeler okundu. Ama bu hutbeler, seküler akla sahip beşerler tarafından çok ağır bir biçimde tenkide tabi tutuldu. Çünkü bu hutbeler, ahlâk ve hukuk alanlarına girmekte ve bu alanlarda beşere İslâmî bir rota belirlemeye çalışmaktadır. Seküler akıl için ise, bu durum hayata ve özgürlüğe müdahale üzere görülmektedir. Hâlbuki hayata müdahale etmeyen bir din, meyyit bir dindir; insanı eğitmeye talip olmayan bir inanç sistemi ise ruhsuzdur. Sekülerler, dinin ve dinî kurumların gereksiz olduğuna inanabilirler, lakin bir dinin nasıl anlatılacağını o dinin müminlerine ve uzmanlarına bırakmalıdırlar. Şu hâlde görevi İslam’ı anlatmak olan Diyanet’in; kumarın, içkinin, zinanın ve fuhşa götüren yolların haram olduğunu, İslam’ın bunu yasakladığını anlatmasından daha doğal ne olabilir?

Bu hoş ülkede barış ve kardeşlik içinde yaşamanın temel kaidesi, şiddet içermediği ve öteki insanlara ziyan vermediği sürece birbirimizin fikir ve yaşantısına hürmet duymaktır. Dinsizler dinsizliklerini özgür bir halde yaşayabildikleri üzere dindarlar da dinlerini özgürce yaşayabilmelidirler. Biz, bu topraklarda asırlarca farklı milletlerden ve dinlerden olan insanlara dahi özgür bir hayat ortamı sağlamış bir medeniyetin varisleriyiz. Birbirimize bu kadar toleranssız ve anlayışsız davranmak, asırlardır bu topraklara ruh vermiş bir dinin inanç temelleri ve pratikleriyle alay etmek ve bunları aşağılamak asla hakikat değildir.

Birileri, sekülerliği tercih etmiş olabilir. Lakin bu ülkenin kahir ekseriyeti İslam’ı tercih etmiştir ve elinden geldiğince onu yaşamaya çalışmaktadır. Onların tercihlerine de hürmet duyulmalıdır. Seküler akıl, kendisi için dinsizliği yahut sonunda ona götüren dünyevileşmeyi benimsediği üzere dindarlar için de kurumsuz ve cemaatsiz bir din talep eder. Lakin kitlesel dindarlık, kaçınılmaz bir formda kurumsallaşmayı ve cemaatleşmeyi ister/gerektirir. Milyonlarca Müslümanın yaşadığı bir ülkede kesinlikle dinî kurumlar ve cemaatler olacaktır. Bu, sosyolojinin gereğidir. Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye Cumhuriyeti için son derece gerekli ve bu ülkede yaşayan Müslümanlar nezdinde sağlam bir dinî kurumdur. Sekülerler, bu kurumu eleştirirken “Onun yokluğunda ya da zayıflığında meydana gelecek boşluğu kimler/hangi kurumlar doldurur?” sorusunu düzgünce düşünülmelidirler. Diyanet’in bir kurum olarak pek çok eksiklikleri olabilir. Lakin genel olarak bakıldığında, artıları eksilerinden çok fazladır. Onun güvenirliğine ziyan vermek, bu ülke için önemli bir güvenlik meselesidir.