Sefer düştü Gürcistan’a
Her 8-10 yılda bir birebir şey oluyor. Jeoekonomik bağlam geliyor Gürcistan’da sıkışıyor. Balkanlardan Çin’e, Karadeniz’den Yemen’e tüm gelişmelerin ihalesi dönüp dolaşıp Gürcistan’a çıkıyor.
Fakat bu sefer farklı. Yeni tertibin sağlıklı kurulabilmesi için ihaleyi Gürcistan üzerinden kaldırmak gerekiyor. Veyahut nizamın nasıl şekilleneceğini anlamak için Gürcistan’ın kendini nasıl konumlandıracağını görmek gerekiyor. Daha doğrusu Gürcistan’ı baskı ya da denetim altında tutanların Gürcistan için ne planladığını anlamak, gereği halinde planları değiştirmek gerekiyor.
Jeoekonomik bağlamın Gürcistan’da sıkışmasının izahı için daha evvel Nabucco’ya (Türkiye’yi global güç merkezi yapacak güç altyapı projesi) odaklanmak gerekiyordu. Artık ise İran ambargosuna odaklanmak lazım.
Malum İran’a uygulanan yaptırımların kaldırılmasına dair müzakereler icra ediliyor. Problem biraz daha sürüncemede kalır ancak bana sorarsanız İran üzerinden yaptırımları kaldırıldı sayın.
İran dünyanın en değerli jeoekonomilerinden birisi. Hatta bugünün kaidelerinde birincisi. Birincisi Anadolu coğrafyasıdır da İran olmayınca Anadolu’nun jeoekonomik değeri de azalıyor.
Nasıl oldu da ABD, Doğu ile Batı ortasındaki irtibatın en kıymetli kanalını devre dışı bırakacak halde yaptırımlara tabi tuttu, dünya da buna bigâne kaldı anlamak mümkün değil. Nasılını biliyoruz elbette lakin dünya için İran’a ambargoyu kabul etmek yenebilecek en büyük kazıkken sorunun gerçekte bir izahı yok.
Açın haritayı bakın. Tüm tarih boyunca güzergahların nasıl şekillendiğine bakın. İran’ın yeraltı varlıklarına bakın. Nereden bakarsanız bakın. İran yokmuş üzere davranmak dünyanın menfaatine değil.
ABD’nin menfaatleri artık değişti. Son vurgunlarına odaklandı. Nasıl olsa yaptırımlardan da kazanıyor, yaptırımları kaldırmaktan da…
Trump da İran’ın potansiyelini biliyor. Daha evvel ambargoya şöyle bir orta verilmişti de tonlarca para konuşulmuştu. 2016 yılında İran ile P5+1 ülkeleri ortasında imzalanan Nükleer Mutabakat (JCPOA) sonrasında birtakım memleketler arası yaptırımların kaldırıldığı vakti kastediyorum. Mesela tarihin en büyük sayıda yolcu uçağı siparişini geçmişti İran Boeing’e.
Trump için bunlar kıymetli referanslar. Ambargoyu kaldıracak, trilyonlarca doları cebe indirecek. Körfez tipinde ABD’nin borcunu çevirmek üzere paraya ne kadar konsantre olduğunu göstermişti.
Ama bir şey daha var. İran’a uygulanan yaptırımların kaldırılması petrol arzının artması demek. 2016’da İran günlük ek 400 bin varil petrol arz etmişti de ölçü değişimlerine hassas olan piyasada petrolün fiyatı %20 düşmüştü. Olağanda 400 bin varilin yapacağı tesir değildi lakin İran’ın güç potansiyeli göz önüne alınarak olmuştu işte.
Petrol fiyatlarının düşüşü ihraççı bir ekonominin başkanı olsa da Trump’ın güzeline gidebilir. Bunu üç bireyle Trump’ın bozuk olan veya bozulan bağlantıları üzerinden gerekçelendirebilirim. Trump ve FED başkanı Powell, Trump ve Elon Musk, son olarak da Trump ve Putin…
Evvela İran’a yaptırımlar kalkar da petrol ucuzlarsa ortaya çıkacak deflasyonist tesir Powell ile faizin oranı münakaşasında Trump’ın elini güçlendirir. ABD iktisadı başka ülkelerden farklı olarak petrol fiyatına üretici enflasyonun daha çok, tüketici enflasyonu tarafıyla hassastır. Ucuz petrol Trump’ın seçmene karşı bir ikramı olarak kullanılır. Powell da böylelikle sıkıştırılır.
Diğer taraftan Trump, Elon Musk’ın elektirikli araçlarına karşı da ucuz petrolle güçlü bir argüman ele geçirir. Çokları Trump’ın Musk’ı başına bela ettiğini düşünebilir lakin ben Musk’ın Trump’ı başına bela ettiği fikrini daha gerçek bulurum. Musk nizam değişirken muhtaçlık duyulan reformistti. Musk’sız Trump anca lokal bir revizyonist olur. Yeni sistemin şekillenmesine %10 kadar olabilecek tesirini de kaybeder. Musk süratlice lider olamazsa ABD elini attığı her şeyin manasını bozan bir lanetliye dönüşür. Yeni nizam süreci başladığından durduramazlar da…
Türkiye’nin eko-politiği bakımından da Musk’ın rolü değerliydi. Ama bu tarafa ilerlemeyeceğim. Trump’ın üçüncü bireyine değineceğim; Putin.
Petrol fiyatlarında muhtemel düşüş, Trump-Putin ilgisini de regüle eder. Malum Putin Trump ile ortasını açtı. Petrol daha da ucuzlarsa güç gelirleriyle Ukrayna savaşını finanse eden Ruslar ekonomik olarak zorlanır. Bu savaşın seyri ile petrol fiyatları ilgisi gelecekte başvurulan bir grafik biçimi olacak.
Yaptırımları kaldırmanın ABD için tek riski İran ile Çin münasebetlerinin gelişmesi olur. İran’ı Hindistan’a zimmetlemişti ABD. Yaptırımlar kalkarsa denklem değişebilir. İşte ABD yaptırımları kaldırıp bu riski İran-AB alakasıyla önlemek isterse problem Gürcistan olacak. Zira bu durumda Ruslar Gürcistan’a baskıyı artırabilir.
Önce İran-Ermenistan-Gürcistan güzergahında Karadeniz’e inen oradan Varna yahut Tuna Irmağı Yoluyla Avrupa’ya açılan bir güzergâh projesi olduğunu bilmelisiniz. Bunun bir ucu Hindistan’a öbür ucu Rusya’ya da uzatılabiliyor. Türkiye de paydaşı bu koridorun.
Evvelce bu koridor gündeme gelmişti. Ancak ABD o vakit AB’nin İran’ın gücüne stratejik seviyede bağımlı olmasını istememişti. Bu nedenle Kalkınma Yolunun paralelindeki bu güç güzergahının kurulmasına mani olmuştu. Rusya da Nabucco’da olduğu üzere AB’ye güç satışı gündeme gelince kendine rakip istememişti. Böylelikle hem ABD hem Rusya için Gürcistan’ın baskı altında tutulması ortak menfaate dönüşmüştü. İş Gürcistan üzerine baskı kurularak akamete uğratılmıştı. Ama ABD bu sefer biraz Rusları güç manasında dengelemek biraz da güç konusunda İran’ı Çin’e itmek yerine AB’ye çekmek için konumunu değiştirebilir.
Eğer İran’a yaptırımlar düşündüğüm üzere kalkacaksa bu sefer Gürcistan ABD ile Rusya’nın menfaatlerinin buluştuğu değil, çakıştığı coğrafya olur.
Bir defa Ruslar Suriye’de tesirini kaybetti. Libya’da kaybetti. Mısır’da kaybetti. ABD İran’a yanaşırsa İran istikrar gözetemeyip ABD’ye yanaşır. Bu türlü olursa Rusların stratejik iştirakini anlaşamaya döktüğü İran’da da tesiri azılır. Gürcistan Rusların en güneydeki tesir alanı olarak tek başına kalır.
Ruslar İran’ın Gürcistan üzerinden kendisiyle güç pazarlarında rekabete girmesini istemeyecektir. Gürcistan’a baskı kurarak İran’ı denetim edebileceklerini de bilirler.
Tabii bunlar Türkiyesiz denklemler. Şayet Türkiye sorumluluk alır Gürcistan’da rolünü oynarsa denklemler değişebilir. Türkiye’nin menfaatlerinin göz gerisi edilemez olduğunu herkes biliyor artık. O denli görünüyor ki Gürcistan’da Türkiye ile Rusya’nın menfaatleri isterlerse çakışa da bilir çatışa da bilir. Lakin çatışmalı olursa Türkiye, Gürcistan’ın menfaatlerini de dikkate alacağından yutamayacağı lokma değildir bu işler.
Ben bu koşullarda önümüzdeki süreçte Ankara’dan bir Gürcistan ziyareti ya da Ankara’ya Gürcistan’dan bir ziyaret bekliyorum. Şayet Sn Cumhurbaşkanı işi bizatihi kendi üstlenirse tüm dünya yeni dünya nizamının nasıl gelişeceğini anlamak için gözünü Ankara’ya çevirecektir.
İşte o vakit Türkiye’nin yeni dünya tertibine yüzde kaç katkı yapacağını da biliriz, söyleriz.
Son not: Petrol fiyatının mümkün düşüşü, Trump’ın Körfez tipinde paketlediği 3,4 trilyon doları Suudi Arabistan, BAE ve Katar’ın göndermemesinin mazereti olacaksa İran’a yaptırımları kaldırmak Trump için çetrefil bir hal alır.
