Suriye’de yaşanan gelişmeleri yakından takip edenler, zihinlerindeki değerli sorulardan birinin karşılığını geçtiğimiz cuma akşamı (28 Mart) aldılar: Suriye’nin yeni müftüsü Pir Usâme Rifâî oldu. Şam’daki başkanlık sarayında düzenlenen tensip ve tayin merasimine Cumhurbaşkanı Ahmed Şara şahsen başkanlık etti. Usâme Rifâî’nin riyâsetindeki 14 kişilik “Yüksek Fetva Konseyi”nin bütün üyeleri de merasimde hazır bulundu.

Bilâdüşşâm havzasının ilmî açıdan toparlanması ismine çok değerli olan bu gelişme bağlamında, kimi noktaların altını özellikle çizmek gerekiyor:

Suriye’de kesintisiz 61 yıl boyunca devam eden Baas diktatörlüğü devrinde, ülke yalnızca iki müftü gördü: Pir Ahmed Keftârû (1964-2004) ve Pir Ahmed Bedruddîn Hassûn (2005-2021). Rejimin bütün hareketlerini onaylayan, gerektiğinde fetvaları süratlice veren, türlü katliam ve cinayetleri İslâm ismine aklayan bu iki isim, birebir vakitte Nakşibendî piriydi. Suriye’de tasavvufun gerçek ve haysiyetli temsilcileri de mevcut bulunmasına karşın, rejimin koltuk değneği durumundaki iki ismin Nakşî olması, halkın bilhassa eğitimli bölümleri nezdinde tasavvufa karşı genel bir ara oluşturdu. Daha evvel de tabir etmiştim, Suriye’de Selefîliğin yükselişini anlamak isteyenler, rejimin birtakım tasavvufî şahsiyetleri nasıl kullandığına ve bu şahısların halka nasıl bir görünüm sunduğuna odaklanmalı.

Tasavvuf kültürünü İslâmî ilimler geleneğiyle ustalıkla buluşturan Usâme Rifâî’nin müftü olarak atanması, Suriye’nin dinî hayatındaki aksaklıkları da tamir edecek önemli bir adım halinde okunmalı. Fetva kurulunda Selefî tandanslı isimlerle tasavvufa meyilli şahısların yan yana getirilmesi, yalnızca halkın devletle tekrar barışmasına yardımcı olmayacak, tıpkı vakitte Suriye’nin yeni idaresini birtakım noktalarda realize ederek dönüştürecektir.

Dönemin Evkâf Bakanı Muhammed Abdussettâr Seyyid ile Müftü Ahmed Hassûn ortasındaki şiddetli rekabet ve düşmanlık sebebiyle, 2021’de Beşşâr Esed “müftülük” makamını ilga etmiş, bunun yerine üyelerinin üçte biri direkt İran’la ilişkili bir “dinî kurul” meydana getirilmişti. Suriye’de artık müftülük makamının yine ihyası, bir hakkın teslimi manasına da geliyor. Müftüye eşlik etmek üzere 14 kişilik bir heyetin seçilmesi ise, halkın ve ülkenin genelini ilgilendiren dinî kararların tek kişi yerine ortak akılla alınacak olması bakımından epey isabetli. Cumhurbaşkanı Şara da tensip merasiminde bu hususu bilhassa vurguladı.

Yüksek Fetva Konseyi’ndeki üyelerin bölgesel dağılımı şu formda oluşturulmuş: Şam’dan altı, Halep’ten üç, Humus’tan bir, Hama’dan bir, İdlib’den bir, Deyruzzor’dan bir, Rakka’dan bir ve Tartûs’tan bir. Burada da istikrarlı bir iç yapı meydana getirildiği anlaşılıyor. Kurulda Şam kontenjanından kendilerine yer bulan iki isim, devrik Baas rejimiyle organik bağları yüzünden, kimi soru işaretleri doğurdu. Bunlardan birincisi, 1993’ten itibaren Şam müftülüğünü deruhte eden Pir Abdulfettâh Bizm. Şam’ın çok biçimde Baas yanlısı kıymetli eğitim kurumlarından Fethu’l-İslâmî’nin de mütevellisinde yer alan Bizm, eski ve yeni devrin kaybetmeyenlerinden. (Yeni idare, Fethu’l-İslâmî’nin yönetimini büsbütün yeniledi; ateşli Beşşâr Esed övgüleriyle ilmini ayaklar altına alan Husâmuddîn Farfûr ve takımını misyondan uzaklaştırdı.) Öbür isim ise, istihbarat merkezlerinin göbeğinde yer alan Câmiu’l-İmân’ın imam-hatibi Pir Naîm Araksûsî. 2013’de rejim yanlısı meşhur Şâfiî din adamı Muhammed Saîd Ramazan el-Bûtî’nin suikasta uğradığı yer olan Câmiu’l-İmân, Baas’ın kurduğu dinî hiyerarşinin Şam’daki sembol yerlerindendi. Pir Naîm buraya rejim tarafından şahsen atanmış, Baas’ın devrildiği son ana kadar da görevini sadakatle yerine getirmişti. Bu sicillerine karşın Pir Bizm ve Pir Araksûsî’nin yeni kurulda kendilerine yer bulabilmesi, vakit içinde o denli yahut bu türlü kendilerini takip eden halk kitlelerini kazanma uğraşı olarak yorumlanabilir.

Şeyh Usâme Rifâî ve çalışma arkadaşları, Suriye’nin dinî ve ilmî açıdan imarı işini resmen üstlenmiş oldular. Sıkıntı bir vakitte, sıkıntı ancak bir o kadar da hayatî bir misyon bu. Bilâdüşşâm’da ilim ve hikmetin dirilişi, İslâm coğrafyasının öteki bölgelerine de ruh üfleyecektir.