Bir gün cuma namazını kılmak için Unkapanı’ndaki Zeyrek Camii ile Şebsefa Hatun Camii ortasında yer alan Piri Mehmed Paşa Camii’ne gitmiştim. Bu küçük, ama sevecen mâbed birebir vakitte Mehmed Emin Tokadi hazretlerinin de içinde bulunduğu hazireye komşuydu. Hazretin türbesinde Kur’an okuyan, dua eden ziyaretçilerin birçoklarını hanımlar oluşturmuştu.

Adı geçen mescide girince, sık sık şahit olduğum nâhoş görüntülerden biriyle burada da karşılaştım. Sağımda oturan, su şişesini de önüne yerleştirmeyi ihmal etmeyen bir vatandaş daima telefonuyla oynuyordu. Ne vaazı dinliyordu, ne de hutbeye kulak veriyordu.

Şimdi bütün bunları bir tarafa bırakıp, bu sevecen caminin bânisini daha yakından tanımaya çalışalım.

Piri Mehmed Paşa, hem Yavuz Sultan Selim, hem de Yasal Sultan Süleyman zamanında sadrıâzamlık misyonunda bulunan kıymetli bir devlet adamıdır.

Yavuz, Çaldıran seferine çıkınca İstanbul’u ona emanet etti. Padişahın itimadını kazanan Piri Paşa, 1517’de Yunus Paşa misyonundan azledilince sadrıazamlığa getirildi. Kaynakların belirttiğine nazaran, Çaldıran seferinde güç günler yaşayan Yavuz Sultan Selim’e, düşman hakkında bilgi almak gayesiyle istihbarat teşkilatı kurması için telkinde bulundu. Sadrıâzamlığı sırasında bu teşkilatı daha da geliştirip Osmanlı Devleti’ne hizmet etti.

Soyu Pir Cemaleddin Aksarayi hazretlerine dayanan Piri Paşa, birebir vakitte ilmiye mesleğine de mensuptu. İbrahim Alaaddin Gövsa, “Meşhur Adamlar”da onun, Mesnevi’nin bir kısmını, Şahidi manzumesinin tamamını “Tuhfe-i Mir” ismiyle şerh ettiğine dair bir not düşüyor. Merhum, Silivri’de yaptırdığı caminin haziresinde yatıyor. Bendeniz bu ilçemize davet edildiğim vakit hem mescidini, hem türbesini ziyaret ettim. Rahmetullahi aleyh.

Bu kıymetli Osmanlı paşasının oğlu vasıtasıyla yaşadığı büyük felaketi, dehşetli faciayı merhum tarihçimiz Mithat Sertoğlu 24 Ocak 1957 tarihli Yirminci Asır Mecmuası’nda şöyle anlatıyor:

“Yavuz Sultan Selim birçok sadrıazamını idam ettirmiş olmakla meşhurdu. Elinden kurtulan pek azdı. Hatta, bunu telmihen şairlerden biri:

Rakîbin ölmesine deva yoktur

Vezir ola halbuki Sultan Selim’e

beytini söylemiştir.

Onun son sadrıazamı, bugün Hasköy’de namına bir mahalle bulunan meşhur Karamanlı Piri Mehmet Paşa’dır.

Son derece dikkatli ve dirayetli bir zat olan Piri Paşa, kendisini devlete kesinlikle lazım bir hale getirerek canını çok asabi ve hiddetli bir hükümdar olan Yavuz’un elinden kurtarmaya çalışırdı. Halbuki Yavuz, haddi zatında çok kadirşinastı. İdam kararlarını da zannedildiği üzere hiddet yüzünden vermezdi. Hiddeti, yalnızca bir mazeretten ibaretti. Çünkü, vaktinde son derece hazımlı olmayı bilmiş ve değer verdiği kimselerin icabında pek sert ikaz ve tenkitlerine tahammül göstermiş olmakla maruftu. Birebir biçimde Piri Paşa’yı da sever ve takdir ederdi. İdam ettirmeye ise hiç niyeti yoktu. Hatta bu türlü bir şeyi aklından bile geçirmezdi. Lakin işin farkında olmayan sadrıazam, her gün ecel terleri dökerdi. Nihayet bundan bıkıp usanarak bir gün ona: ‘Padişahım dedi. Bilirim ki, önce âhir beni katledeceksin! Bari bir gün önce katleyle de her gün can korkusu çekmekten kurtulayım.’

Yavuz, bu kelamlara bir oldukça güldükten sonra şu latife ile karşılık verdi:

‘Vallahi aklıma gelmez değil! Fakat şimdi yerine koyacak bir kimse bulamadım!’

Yavuz vefat ettiği vakit Piri Paşa sadrıazam bulunuyordu. Bu suretle, onun son ve oğlu Yasal Sultan Süleyman’ın birinci sadrıazamlığını ifa etmiş oldu. Genç hükümdar, kendisine babasından intikal eden ihtiyar vezire son derece hürmet gösterdi. Piri Paşa o derece vakur ve mehib idi ki, huzuruna girdikçe padişah âdeta ondan utanırdı.

Kanuni, daha şehzade iken İbrahim isimli bir dönme köle görerek, özellikle keman çalmadaki ustalığına hayran kalıp, sahibi bulunan ihtiyar bir bayandan satın almıştı. Köle birebir vakitte çok zeki ve kabiliyetliydi. Sür’atle şehzadenin gözüne girdi. Gece gündüz onun yanından ayrılmaz oldu. Yasal, padişah olduktan sonra onu iç sarayın en büyük mevkii olan hasodabaşılığına yükseltmişti. Lakin bunu az görüyor, İbrahim’i sadrıazam yapmayı düşünüyordu. Bununla bir arada Piri Paşa’yı azletmeye hiçbir sebep yoktu. Yegâne deva, ona hissettirerek istifasını temin etmekti.

Nihayet Yasal, bir gün kendisiyle konuşurken: ‘Lâlâ dedi. Pek fazla makbul bir kulum var. Ona en büyük mükâfatı vermek isterim. Ne edeyim?’ Zeki sadrıazam derhal vaziyeti anladığından şu yanıtı verdi: ‘Saadetli hünkarım! En büyük mükafat sadarettir. Ona bu kulunuzun mansıbını verin.’ Bunun üzerine Piri Paşa çok ağır haslar tahsisiyle tekaüd edildi (Emekliye sevkedildi) ve Edirne’de ikamet etmesi emrolundu.

Yeni sadrıazam İbrahim Paşa kısa bir vakit içinde devlet işlerini kavrayarak büyük muvaffakiyetler gösterdi. Bu makamın gerçekten ehli olduğunu isbat etti. Bu yüzden Yasal onu çok sever ve takdir ederdi. Vezirine o kadar teveccüh gösterdi ki, onu herkes ‘Makbul İbrahim Paşa’ diye anmaya başladı. Hakikaten ileride, Hürrem Sultan’ın ısrarı ve buna katılan başka hadiseler hasebiyle idam edildikten sonra da, ‘Maktul İbrahim Paşa’ diye anılmıştır.

İbrahim Paşa, sadrıazam olduktan sonra, bu makamı tekrar kaybetmekten korkmaya başladı. Kendisinin en büyük rakibi ise, eski sadrıazam Piri Mehmet Paşa idi. Kanuni’nin, onun hakkında hâlâ büyük bir hürmet ve teveccüh beslediğini biliyor ve buna hiç tahammül edemiyordu. Hükümdar o sırada Alman seferinde idi. Harpten muzaffer olarak dönerken Edirne’ye uğrayıp orada biraz konaklamaya karar vermişti. Bunu İbrahim Paşa’ya söylerken ‘Hem eski lâlâmı dahi görürüm. Çok ihtiyar olmuş derler. Kadimi emektardır. Gönlünü ve hayır duasını alırız!’ diye de ek etmişti.

İbrahim Paşa, bu kelamlardan üzücü halde kuşkulandı. Padişahın baba yâdigârı olan veziri tekrar sadrıazam yapmasından korkmaya başladı. Çabucak, daha önce sadık bir adamını Edirne’ye gönderdi. Bu adam, o sırada Edirne kadısı bulunan ve paşazade diye anılan Piri Paşa’nın öz oğlu Mehmet Efendi’yi buldu. Mehmet Efendi, para ve mevki uğrunda her şeyi yapmaya hazır bir herifti. Esasen daha önce, bir gün lazım olur niyetiyle İbrahim Paşa, onu elde etmiş bulunuyordu. Mehmet Efendi, babasının rakibi tarafından idbara uğratılacağı korkusunu yaşar iken, ondan iltifat görünce, birçok vesilelerle minnettarlığını izhar etmiş ve ebediyen hizmetine hazır bulunduğunu İbrahim Paşa’ya vakit zaman haber vermişti.

Edirne’ye gelen bilinmeyen ulak, Paşazadeyi buldu ve ona babasını zehirleyip öldürürse her muradına vesile olacağını bildirdi. Mehmet Efendi, bunu tereddütsüz kabul etti. Çabucak zehirli bir macun hazırlayıp babasına koştu: ‘Saadetli hünkârımız Edirne’yi teşrif edeceklermiş. Kendilerine pir (yaşlı) ve amelmanda (güçsüz) görülmemek için şu mukavvi (kuvvetlendirici) macundan bir ölçü tenavûl buyurun (yiyin)’dedi.

Piri Paşa, oğlunun sadrıazamla dostluğunu bilirdi. Lakin bu yüzden hayatına kastedeceği aklına bile gelmediği için oğlu gittikten sonra macundan çokça yedi. Ortadan yarım saat geçince de, zehirlenme alametleri başladı. İhtiyar vezir başına gelenleri o vakit anlayarak: ‘Mehmet! Beni yaktın! Allahü Teâlâ dahi seni yaksın!’ diye bedduada bulundu.

Hadiseyi haber alan İbrahim Paşa ‘Babasına dahi kıyan hainden bize ne hayır gelir’ diyerek Mehmet Efendi’ye hiç yüz vermedi. Mükâfatta da bulunmadı. Lakin Allah’ın intikamı gecikmeyerek babasının âhı Paşazadeyi tuttu. Bu hadiseden iki sene sonra bir gece -her zamanki gibi- fazlaca şarap içerek sızıp kalmıştı. Yanar bıraktığı mum kıvrılarak yorganını tutuşturdu. Mehmet Efendi, biraz sonra can acısıyla uyandı. Yatağının yanmakta olduğunu görünce çabucak uyku sersemliği ile su zannederek yanında duran şarap testilerinden birisini kapıp döktü. Lakin ateş bu yüzden tamamen çoğaldı ve kadı efendi canlı diri yanıp kül oldu.

Para ve mevki hırsı ile en büyük berbatlığı yapmış, lakin umduklarına kavuşmadıktan maada, eliyle öldürdüğü babasının ahına uğrayarak kendisi de en feci bir mevtle ölmüştü.”

Piri Mehmet Paşa’nın yeri cennet olsun.