Nefret sarmalı
Dünyâda Trump fırtınası esmeye devâm ediyor. Sayısı azımsanmayacak birtakım devletler, “Delidir, ne yapsa yeridir; bu da geçer” kabilinden şaşkınlıkla; kimileri ise “Bu fırtına tam da istediğim bir fırtına; benim de işime yarar” kabilinden fırsatçı hislerle bu fırtınayı bilgi alıyor ve kendi ulusal gemisini yüzdürmeye uğraş ediyor. Bunlar sahiden de fâsit bir dâirenin içinde dolaşan his ve hesaplar. Trump, her ne kadar oldukça sağlıklı görünse de çok ileri bir yaşta. Bilinmez, her an her şey olabilir. Artık birtakım okurların, “Bu sıkıntıyı fazla şahsîleştiriyorsun. Onu bir süreç taşıdı. O giderse, ona benzeri öbür birisi; tahminen ondan da beterleri gelir” kabilinden, itiraz edebilecektir. Haklıdırlar. Evet, ben de öznelerin objektif süreçlerden süzülerek
tezâhür ve temâyüz ettiğini
düşünürüm. Bu yazının ana fikrini tam da buraya dayandırdığımı söyleyebilirim…
Evet, Trump’ın dünyâyı hallaç pamuğu üzere atması, Musk’ın, elinde testereyle dolaşması nevzuhûr değil, kendilerinden önceki süreçlerin bir sonucu. Evet, Trump dönemi gelip geçecektir. Yaptığı ve yapacağı tahribatlar da kaldırılır. Beni ürperten, dünyânın dümenine Trump üzere bir çılgının geçmesi değil;
Trump’ı oraya taşıyan süreçlerin Trump’tan bağımsız olarak ve Trump’tan sonra da devâm edeceğini
düşündürmesidir.
Endişe buyurmayın, “Târih zâlime kalmamıştır. Sonuçta sürekli hak yolunu tutan kazanır” üzere takviyesiz, hamâset yüklü bir edebiyat yapmayacağım. Târihe diyalektik baktığımı yazılarımda sık sık vurgular ve hatırlatırım. Özneleşme üzere süreçlerin bizi nesneleştiren öncü süreçlerden geçtiğini biliyorum. Bunu kolaylaştırarak söyleyeyim: Efendisine isyan eden kölenin en büyük isteğinin onu köleleştirmek olduğunun farkındayım. (Spartaküs Roma’yı düşürseydi sanki köleliği mi lağvedecek; değilse eski efendilerini köleleştirerek arenalarda arslanların önüne mi atacaktı?)
En merhametsiz zâlimlerin bir vakitlerin mazlumlarından çıktığını
kestirebilecek kadar da müktesebâtım var. Patetik hislerle tâkip ettiğim devrimciliğin Sisifosçu saflığını da burada görürüm zati. Atladıkları konu,
mazlûmiyetin zulmiyetin objesi olması
hâdisesidir. Bu nesneleş(tir)me, nesneleşenin yagâne ve en somut deneyimidir. Ahlâkî muhasebeler bu somut deneyime nazaran daima marjinal kalır. Lâkin bu marjinalite söylemi inşâ eder.
Söylem ahlâkî olunca herkes süreçten de ahlâkî bir şeyler beklemek saflığına
düşer. Lâkin şahsen somut deneyimler dipdalgalar olarak onu dövmekte ve aşındırmaktadır. Nihâyette belirleyici olan da budur. İnsanları nesneleştiren süreçler onun, yeri geldiğinde özneleşmesinin sınırını, istikâmetini ve formunu tâyin eder.
Birkaç misâl verelim: 19. asırda yaşanan personel sınıfı sefâleti orta sınıflaşmayla nihâyete erdi. Orta sınıflaşma emekçi sınıfının işverenlerinin hayât usulüne duyduğu derin isteğin bir dereceye kadar karşılanmasından öbür bir şey değildi. Kapitalizm aşkının en muhteris formunu, proleter diktatörlüğünü yaşamış ex sosyalist(?) toplumlarda kazanması tesâdüf sayılmamalıdır. Marx çok gerçek ve çarpıcı olarak çağdaş dünyânın şekillenmesinde emek-sermâye çelişkisinin merkezî yerini tespit etti. Bunu Proudhon üzere ahlâkçı sosyalisti bırakarak Engels üzere dogmatik bir Aydınlanmacıya yaklaşmasına borçlu olduğunu düşünüyorum. Gelin görün ki her kavrayışın kendi iç karadelikleri vardır. Zannediyorum ki Marx, biraz da taammüden bu karadeliğin ucundan döndü. Değilse, yâni düşünüşünü lâyıkı veçhile ve saptırmadan ileri götürse, daha sonra Frankfurt Okulu’nun yapacağı şeyi yapmak, yâni dükkânı kapamak yapmak zorunda kalırdı. Lakin orada durdu. Takındığı nesnelci bakışın bir çıkmaz olduğu; yâni
emeğin sermâyenin objeleştirdiği; bunun da personel sınıfının devrimci potansiyelini daha baştan yok ettiği
gerçeğine gözünü kapattı.
Dikkatimi çeken ve beni ümitsizliğe sevk eden tuhaflıklardan birisi şu: Bugün beşerî diyalektik rastgele bir ahlâkî telaffuzla kablolanmış yahut topraklanmış olmaksızın işliyor. Dün bizi nesneleştiren süreçler, söylemsel bile olsa ahlâkî bir telaffuz inşâ etmek gereğini duyardı. Tüzel ve siyâsî talepler ebediyen ahlâkî referanslar kullanmak zorunda hissederdi.
Bugün ortalıkta ahlâkî referanslarının ne olduğu belirli olmayan plastik türel ve siyâsî talepler yüzüyor.
Dikkatinizi çekiyor mu bilmem, sloganların prozodisi ne kadar bozuk ve ne kadar ölgün. Hak ile haklı olmak ortasındaki irtibat çabucak hemen yok. Haklı olmak Hakk’ı değil kendisine göndermede bulunuyor ve oburunu tepelemek için pozisyonel bir avantaja indirgenmiş durumda.
Ahlâkî telaffuzla kablolanmış olmak siyâsal hareketi tek başına kurtarmaya yetmez. Üstte işâret etmeye çalıştım. Fakat en azından bir sonraki tecrübeyi temellendirecek bir yer bırakır. Sisifos’un trajedisi de buradan doğmuyor mu? Günün sonunda kaya ile birlikte yuvarlanacağını bilse de onu her sabah tekrar itmekte gösterdiği kahramanca inat değil mi onu var eden?
Bugün siyâsal aksiyonları Sisifosçu bir epos’u mevcût değil. Epos’un yerini katarsis almış durumda.
Katarsis her vakit bir dereceye kadar siyâsal aksiyona eşlik eder. Fakat bugün şahsen hareketi kolonize etmekte, şahsen aksiyonun kendisi olmaktadır. Yaratıcı hareket ise aslında hareketlere sinen ve onları baştan düşkünleştiren bir baskıyı aşmanın doğaçlamaya dayalı beyhude arayışları üzere görünüyor bana…
Ama bunların hiçbiri, hareketi her nev’i topraklamadan yahut kablolamadan uzaklaştıran baskın bir his kadar ehemmiyetli değil. Bunun nefret olduğunu çabucak görüyoruz. İnsanlık hiçbir vakit bu kadar bu hissinin objesi olmadı.
Nefret ne yanımızda ne de içimizde; düpedüz üzerimizde.
Farkında mısınız, o yönetiyor bizi… Nefret duygusu, kabûl ederim ki bizi nesneleştiren süreçlere itirazdan doğar. Ahlâkî bir koza içinde gelişir. Nefret etmek için o kadar çok sebep vardır ki… Lakin bu his kozasını parçalayıp çıkınca ondan bağımsız kalır. Çok kısa vakitte büyütür kendisini. Zira çift taraflı olarak hem kendisinden hem de esnesinden beslenir. Kendisini büyüttükçe de ahlâkîlikten kopar.
Trump’ın yaptıkları yapacaklarının teminatıdır. Onu,
yuppi/hippi orta sınıfların dayatmacılığa evrilen bireysici elitizmi ve avam nefreti
taşıdı. Trump ve Trumpistlerin nefreti ise direkt bu elitizm. Başdöndürücü ve akıl bırakmayan bir nefret sarmalının içindeyiz. Sizce buradan bir çıkış var mı?..