Bu asrın fetiş kavramının ‘mutluluk’ olduğu konusunda beklenen ki pek çoğumuz hemfikirizdir. İronik bir şey bu! Çabucak her şeyiyle bireyi keyifli etmek üzere şekillendirildiği söylenen bir vakitte keyifli bireyi orta ki bulasın!

“Her fare peynir iştihasına bir deva bulamadığı için kapana yakalanır” dedi profesör, “ama her kapan, farelerin yakalandıkları kadar tek atılımlı değildir!”

Dikkatli bakan her göz hepimizi birden memnun eden şeylerin süratle azaldığını, herkesin kendine özel reçetesiyle memnunluğu aramaya başladığını görebilir. Ulusal ve insanî memnunluk vesileleri, kitlesel nitelikleri bakımından birinci bakışta bize durum tam da bu türlü değilmiş hissi verebilir; lakin bu aldatıcı bir şey! Gerçek hiç bu türlü değil! İşin gerçeğiyle yüzleşmek için, toplumsal hayatta ulusal ve insanî sıkıntıların ne kadar büyük (belki de en büyük) ve ateşli çatışmalar doğurduğuna bakmak bile tek başına kâfi olabilir.

William Davies, ‘Mutluluk Endüstrisi’ isimli kitabında bireyleri birbirinden uzaklaştıran, hasebiyle toplumsal dokuyu gevşeten aslî soruna işaret ediyor: “Toplumumuz ziyadesiyle bireyci. Piyasalar her şeyi ferdi bir hesapçılık ve bencillik sıkıntısına dönüştürüyor. Toplumsal bağlarımız ve kendimizi gerçekleştirme imkanımız kıymetine parayı ve bir şeyler elde etmeyi saplantı haline getirmiş durumdayız. Kapitalizm birbirimizle irtibatımızı zayıflatıp çoğumuzu ayrık ve yalnız bırakan bir materyalizm hastalığı yayıyor. Paylaşım sanatını yine keşfetmezsek toplumumuz tamamıyla paramparça olacak ve inanç imkansız hale gelecek. Arkadaşlık ve diğerkâmlıkla ilintili kıymetleri tekrar inşa etmezsek nihilist bir bıkkınlık bataklığına saplanacağız.”

Artık bireyler kendi ferdî, hasebiyle kaçınılmaz olarak ayrık ve tek kişilik memnunluk tanımlarını geliştiriyor ve arayışlarını toplumsal olandan bağımsız olarak bu doğrultuda sürdürüyorlar. Bu anlayış, daha yanlışsız deyişle bu kopuş kendi kendine ortaya çıkmadı; yeni çağın kurgucuları bencil ve daha çok şeyi daha büyük bir açlıkla isteyen yeni ‘müşteri’ tiplerini ortaya çıkartmak için bu zihinsel/duygusal mühendisliği gerçekleştirdiler. Bugün müşterisi olduğumuz çabucak her çeşit haz, kar ve yarar, kendimizde büyümesine müsaade verdiğimiz bu bencilce yönelişlerin bir yapıtı olarak bizi güdümlüyor ve tüketim döngüsüne katıyor. Diğerlerini gözetmeyen dileklerin, herkese birden yetmeyecek kaynakları nasıl da gözü dönmüşçe istediklerini global görünümde apaçık görüyoruz. Fakat sorunun vahameti bu kadarla kalmıyor; bu yakışıksız görüntünün bizim kişiselliğimiz içinde de karşılıkları var ne yazık ki! Hepimiz az ya da çok, bu doymak bilmez tüketim çarklarının, bu ihtiraslar iktisadının sersemletilmiş kör müşterileriyiz artık! Kendimiz için istediğimiz çabucak her şey, asıl getirisini ihtiras tüccarlarına bağışlıyor, bize de can sıkan tatminsizliklerini bırakıyor.

Davies’in kitabından bir çarpıcı alıntı daha yapalım: “Pazarlamanın yararcı manadaki püf noktası, memnunluk ile mutsuzluk, haz ile acı ortasında ihtimamlı bir istikrar kurmaktır. Piyasa o denli bir yer olarak tasarlanmalıdır ki isteklerin peşinden koşmak mümkün olmalı ama onları büsbütün tatmin etmek asla mümkün olmamalıdır; aksi takdirde tüketim açlığı yavaş yavaş yatışır. Pazarlamacılar günümüzde ‘beğenme’ ve ‘mutluluk’ da dahil çeşitli hislerden bahsetse de bu üzere olumlu hisler hiçbir vakit bir son teşkil edemez. ‘Endişe’ ve ‘korku’ da bu karmanın kıymetli ögeleridir, çünkü onlar olmazsa alışverişçiler bir noktada daha fazla tatmin aramalarını gerektirmeyecek huzuru ve rahatlığı bulabilirler.”

“Son vakitlerde, canımın, üstünde fiyat etiketi olmayan pek bir şey istemediğini gözlüyorum” diye yakındı beyaz saçlı adam dostlarına, “cüzdanım benimle değilken ne kadar da amaçsızım!”