Murnâkiye mektubu

Tam iki yıl önce… 17 Nisan 2023 akşamı, Nahda Hareketi lideri Râşid Gannûşî’nin Tunus’un başşehri Tûnis’teki meskeni yüzlerce polis ve özel tim askeri tarafından kuşatılmıştı. Ramazanın yirmi yedinci gecesine -dolayısıyla Müslümanların geneli tarafından kabul gördüğü üzere “Kadir Gecesi”ne- tesadüf eden o akşam, Gannûşî ailesi iftar sofrasındaydı. Vakte ve yere hiçbir ihtiram göstermeyen takımlar evvel meskende ayrıntılı bir arama yapmış, akabinde 82 yaşındaki Gannûşî’yi gözaltına alarak beraberlerinde götürmüştü. Hazırlanan göstermelik bir iddianamede “şiddeti teşvik”ten “yabancı devletler hesabına casusluğa” kadar çok sayıda “suç”la itham edilen Gannûşî birinci duruşmada tutuklanmış ve mahpusa atılmıştı.

Ortadoğu ve İslâm dünyasında hadiseler öylesine süratli akıyor ki, Râşid Gannûşî’nin tutuklanmasının üzerinden koskoca iki yılın geçtiğini, başşehir yakınlarında mahpus tutulduğu Murnâkiye Hapishanesi’nden yazdığı uzun mektubu okuyunca fakat hatırlayabildim. Toplumsal medya hesaplarından kamuoyuyla paylaşılan mektup, Gannûşî’nin mütefekkir istikametini ortaya koyan bir “adalet manifestosu” niteliğindeydi.

Kendisine yöneltilen bütün suçlamaları bir kere daha reddederek kelamlarına başlayan Râşid Gannûşî, liderliğini sürdürdüğü Nahda Hareketi’nin ideolojisini de “İslâmî demokrasi” olarak barizleştiriyordu. Metin boyunca demokrasi ve demokratlık vurguları daima öne çıkıyordu.

Dikkatleri çeken ikinci nokta, farklı görüş ve ideolojilere mensup insanların Murnâkiye’de birlikte mahpus yattığını vurgulamasıydı. Çeşitli isimleri zikreden Gannûşî, ülkede şu anda hâkim olan “diktatör” idarenin her çizgiden insanı birebir safta bir ortaya getirdiğini kaydediyordu.

Mektubunda Gazze’yi anmayı da ihmal etmeyen Râşid Gannûşî, Gazzelilerin direniş, sabır, azim ve kararlılıklarıyla bütün ümmete örnek olduklarını belirtiyordu. Filistinlilerin verdiği uğraşla Tunus’taki özgürlük ve demokrasi çabasının birbirini destekleyip güçlendirdiğini söyleyen Gannûşî, kelamlarını “hürriyet için hengame veren bütün kahramanları” selamlayarak bitiriyordu.

Satırlara her ne kadar çok derin bir optimistlik sinmiş olsa da, mektubu okurken art planda görünür hale gelen üç noktanın altını kalın formda çizmek gerekiyor:

• Sürgün hayatının akabinde, “Arap Baharı’nın beşiği” tabir edilen ülkesine döner dönmez siyasî sahnenin başrol oyuncusuna dönüşen Gannûşî, bilhassa Mısır’da 2013’ten itibaren yaşanan süreci dikkatle izlemiş, liderlik ettiği hareketin “Siyasal İslâmcı” olarak damgalanmaması için “Müslüman demokrat” olduklarının altını çizmişti. İslâm ve demokrasi kavramının yan yana getirilmesinin hâlâ “tabu” olduğu Müslüman dünyada, Gannûşî önemli tenkitlere uğramıştı. Bugün, telaffuzundaki onca yumuşamaya ve Tunus’taki “zinde” güçlerle barışmak istikametinde attığı sayısız adıma karşın, Gannûşî’nin mahpusta tutulması, “İslâmî demokrasi” yahut “Müslüman demokrat” üzere yeni tanımların de sistemin ağababalarını tatmin etmediğini gösteriyor.

• Gannûşî’nin adeta bir “azılı terörist” üzere konutu basılarak gözaltına alınması ve sonrasında -ilerleyen yaşına rağmen- tutuklanması, esasen Arap dünyası içindeki tansiyonların sonucu. Kimi Arap başşehirlerinde Nahda Hareketi’nin “çok tehlikeli” addedildiği zati sır değil. İslâmî hareketlerin tamamının “terör”le iltisaklı hale getirilerek yahut bu türlü lanse edilerek kitlelerin gözünden düşürülmesi, aslında bizatihi İslâm’ın kendisinin hayatın hiçbir alanına dair somur argümanlar taşımaması gerektiği kabulünün bir yansıması. Gannûşî üzere son derece ölçülü -ve hatta neredeyse “liberal”- bir figüre böylesine şiddetli düşmanlık gösterilmesinin diğer bir izahı yok.

• İslâm dünyasında epeydir revaçta olan bir proje var: İslâm’ın kendisi ortadan kaldırılamayacağına nazaran, “makbul” bir İslâm biçimi oluşturmak. İslâm’ın siyasî, ekonomik, toplumsal, ekonomik, kültürel vb. alandaki tekliflerini, buyruk ve yasaklarını tümüyle es geçerek, pratik hayata müdahale etmeyen “mistik” ve “duygusal” bir inanç inşa etmek… Bu sürecin birinci kurbanları da İslâmcılık ve İslâmcı hareketler oluyor, haliyle. Lakin bu bir çıkmaz sokaktır. İslâm ve onun hayata dair argümanları, tarih boyunca muhalif ve muarızlarına ebediyen galebe çalmıştır.