Modern dünyanın en okunan filozoflarından Byung-Chul Han imiş, duymamıştım. Bence bir filozofla çağdaş olmak, onu anlamak çok önemli! Han bir söyleşisinde, gökyüzüne bakarak aldığı o “radikal” kararı şu formda söz ediyor:

“GÖKYÜZÜ O KADAR HOŞTU Kİ, HAYATIMI BU HOŞLUK VE MANA ÜZERİNE DÜŞÜNMEDEN SÜRDÜREMEYECEĞİMİ ANLADIM.”

Kore Üniversitesi’nde verdiği dersin konusu memnunluk, Han mutluluğun tabiatını, elle tutulur ve somut bir tecrübe üzerinden tartışıyor. Ellerle yapılan hareketleri, toprağa dokunmayı yahut bir müzik aleti çalmayı örnek göstererek, mutluluğun sadece zihinsel bir durum değil bir varoluş biçimi olduğunu söz ediyor.

Han’ın gökyüzüne bakarak başlattığı felsefi seyahatinde çağdaş dünyanın bilgi, mana ve gerçeklik krizine dair fikirleri epey değişik ve dikkat çekiyor. Han, bize sadece çağdaş dünyanın eleştirisini değil, birebir vakitte yok olduğu geniş kitlelerce kabul edilen mananın ve hakikatin nasıl tekrar inşa edilebileceğine dair derin bir niyet alanı sunuyor.

Enfokrasi kitabında bilgi akışının daimi ve yüzeysel olması eleştirilirken misal formda, Sürünün İçinde kitabında işlenen ferdî yalnızlaşma ve sürüleşme kavramları, Yorgunluk Toplumu kitabı, Han’ın ideolojisindeki mutluluğun artık bir his değil; vücut, zihin ve etraf ortasındaki bağların güçlü bir yansımasıdır, savına götürüyor sizi.

Tüm bunlar benim için mutluluğun, yalnızca şahsî bir his değil, toplum içinde başkaları ile birlikte ömrün bir halidir, demek oluyor. Onçin keyifli et memnun ol diyerek bu hissi evvel etrafımızdaki başkalarının mutluluğuna vesile olmaya bağlayarak, lakin bir aksiyon ile ulaşılabilen bir hal olarak tanımlanmasına götürüyor.

ENFOKRASİ, GÖRÜNÜRLÜK ÇAĞINDA ÖZGÜRLÜĞÜN İLLÜZYONU, NEZARET KAPİTALİZMİ

Byung-Chul Han, bu görünürlük saplantısını sert bir biçimde eleştiriyor. Ona nazaran, bu görünürlük ve özgürlük algısı, bireyi bir tahakküm (baskı) objesine dönüştüren yeni bir rejimin temelini oluşturuyor. Han’ın bu husustaki tespiti şu formda özetlenebilir:

Han’a nazaran özgürlük algısı, bireyin kendi iradesiyle hareket ettiği yanılsamasını oluşturuyor. Fakat gerçekte, bireyler sadece dijital sistemlerin dayattığı görünürlük döngüsünün birer modülü haline geliyor. Bu noktada Han şu yorumuyla sıkıntıyı açıklığa kavuşturuyor:

Han, bu yeni rejimi anlamak için Foucault’nun disiplin toplumu kavramına atıfta bulunuyor. Disiplin toplumunda birey, dışsal kurallar ve cezalarla şekillendirilir. Buna örnek olarak hapishanelerdeki fizikî denetim sistemleri, okullardaki katı disiplin kuralları ve fabrikalardaki nezaret tertipleri verilebilir. Lakin enformasyon rejiminde birey, kendi isteklerinin peşinden gidiyormuş üzere davranırken aslında tahakküm altında kalır, yani birey bir “performans nesnesine” dönüşür. Toplumsal medya platformları, bireyin bu dileklerini manipüle ederek hem datalarını toplar hem de bireyi daima daha fazla görünür olmaya iter. Görünürlük, bireyin “kendini söz etme” muhtaçlığı üzere sunulsa da aslında bir denetim sistemine dönüşür.

Han’a nazaran, bu durum çağdaş bireyin varoluşsal sancısına, daha doğrusu açlığına işaret ediyor. Beşerler, görünür olmayı, kıymet görmenin ve mana bulmanın bir yolu olarak algılıyor. Lakin bu mana arayışı, dijital dünyanın sürat ve yüzeysellik (derinlikten yoksunluk) temelleri üzerinde yükseldiği için hiçbir vakit tam olarak tatmin edici olamıyor. Görünürlük arttıkça, birey kendisini daha yalnız ve tatminsiz hissediyor. Bu yalnızlık ise bireyi daha fazla paylaşım yapmaya ve daha fazla bilgi üretmeye yönlendiriyor. Han, bu kısır döngüyü şöyle açıklıyor:

Han’ın sunduğu bu bağlamda toplumsal medya, sadece bireylerin irtibat kurduğu bir alandan fazla; bireyleri daima üretim yapmaya zorlayan bir sistem olarak tanımlanabilir. Bireyin her paylaşımı, her yorumu ve her beğenisi, platformlar tarafından işlenir ve yine bireye pazarlanır. Bu döngüde birey hem bir tüketici hem de bir üretici haline gelir. Sistem ise komiteci pozisyonundadır.

Görünürlük, bireyleri yalnızlaştırarak toplumsal bağların zayıflamasına neden olur. Toplumsal medya platformları, bireyleri kendi yankı odalarına hapseder ve onları ortak bir tartışma alanından koparır. Bu, sırf ferdi seviyede bir kriz yaratmakla kalmaz, tıpkı vakitte toplumsal bağların çözülmesine, bozulmasına yol açar.

Dijital çağın birey üzerindeki tahakküm düzenekleri, görünürlük üzerinden işler. Birey, özgür olduğunu düşünse bile aslında sistemin taleplerine boyun eğmiştir. Tabiri yerinde olacaksa, bu illüzyonu fark etmek, gerçek özgürlüğe ulaşmanın birinci adımıdır. Bu adımı atabilmek için bireyin öncelikle dijital dünyanın sunduğu yanılsamalardan uzaklaşması ve kendi varoluşunu yine düşünmesi gerekmektedir.

Hakikat, geçmişten bu yana bireyin kendini anlamlandırmada ve toplumların tertibinde temel bir yapı taşı olmuştur. Fakat dijital çağ, bu sabit kavramı kökten değiştirmiştir. Byung-Chul Han, dijital dünyada bilginin daima akış halinde olduğunu, bu suratın ise hakikatin sabit ve derin yapısını bozduğunu savunuyor. Han’ın bu bahisteki tespiti hayli keskin:

Han bu görüşlerini açıklığa kavuşturmak için Platon’un mağara alegorisine başvuruyor. Platon’un mağarasındaki beşerler, sadece duvara yansıyan gölgeleri görür ve bunu gerçeklik olarak kabul eder. Ona nazaran dijital dünya da bireyleri, daima akan bilgiyle bir çeşit “gölge gerçeklik” içinde meblağ. Platon’un mağara alegorisinde hakikate ulaşmak için bireyin zincirlerini kırması gerekmektedir. Dijital çağda ise kırılması gereken bu zincirler artık görünmezdir, bireye temas eden noktaları soğuk ve sert bir demir değil, sıcak ve yumuşak bir kadife kumaştır. Han, bu durumu şöyle açıklıyor:

Bilginin sürate ve görünürlüğe odaklandığı bu süreç, bireylerin eleştirel düşünme hünerlerini de zayıflatır. Toplumsal medya platformları, bireyleri sadece kendi görüşlerini onaylayan içeriklere yönlendirir. Algoritmalar, bireyin aksi görüşlerle yüzleşmesini mahzurlar ve bu durum toplumsal bir kutuplaşmaya yol açar. Han, bu süreci “hakikat krizi” olarak isimlendirir.

Dijital dünyada bilgi akışı, bireyleri eleştirel niyetten uzaklaştırır. Geçersiz haberlerin gerçeklerden daha süratli yayılması, bireyleri sadece algılanan hakikat ile yaşamaya iter. En nihayetinde bu durum, gerçekleri sorgulama maharetini köreltir. Han, bu hususta Nietzsche’ye atıfta bulunarak hakikatin insan icadı olduğunu, lakin dijital çağda bu icadın bile manipülatif bir hal aldığını söyler. Han, artık günümüzde hakikati oluşturan metaforlar ordusunun dijital çağda manasını yitirdiğini ve sadece dikkat çekme odaklı bir bilgi nizamına dönüştüğünü savunur.

Han’a nazaran hakikat krizinden çıkış, sadece kişisel değil, toplumsal bir tekrar yapılanmayı gerektirir. Bireyler, dijital dünyanın sunduğu bilgi akışını sorgulaması ve eleştirel kanıyı merkeze almalıdır; fakat bu kâfi değildir. Han, kamusal tartışma alanlarının tekrar inşa edilmesi gerektiğini, hakikatin sırf bireyler ortasında değil, toplumlar ortasında da tartışmaya açılması gerektiğini vurgular.

Bir arkadaşım vardı (ARE), kederi ki: Günümüzde artık o denli bir palavra söyleniyor ki palavranın donanımı yani gerçekliği karşısında hakikat aciz kalıyor.

Demokrasi, en güçlü ve mantıklı idare biçimlerinden biridir. Demokrasi halkın iştirakini ve kolektif karar alma süreçlerini temel alır. Byung-Chul Han’a nazaran, dijital çağ, demokrasiyi esaslı bir biçimde dönüştürerek, onun temel prensiplerini tehdit ediyor. Han, demokrasinin özünde tartışma ve uzlaşma yattığını vurguluyor. Bu uzlaşma, halkın fikirlerini tabir ettiği ve ortak bir tabanda buluştuğu bir kamusal alan sayesinde mümkün olur. Lakin dijitalleşme, yazımın evvelki kısımlarında değindiğim kamusal alanı yok eden ve bireyleri yalnızlaştıran bir düzenek yaratmıştır. Han, bu süreci şöyle tanımlar:

Han’a nazaran toplumsal medya platformları, demokrasinin temel taşı olan tartışma kültürünü esaslı bir biçimde değiştirmiştir. Algoritmalar, bireyleri sırf kendi görüşlerini doğrulayan içeriklerle karşılaştırır. Bu, bireylerin farklı fikirlerle müsabakasını pürüzler ve onları “yankı odaları” olarak tanımlanan kapalı sistemlere hapseder. Yankı odalarında bireyler, kendi fikirlerini sorgulama gereği duymadan, sırf “onaylanmayı” tercih eder. Bu durum, demokratik tartışmanın yerini kutuplaşmaya bırakmasına yol açar.

Han’a nazaran, dijital dünyanın en büyük tehlikelerinden biri, bireylerin bilgiyle değil, hisleriyle manipüle edilmesidir. Algoritmalar, bireylerin dikkatini çekmek ve onları platformda daha fazla vakit geçirmeye yönlendirmek için duygusal içerikleri öne çıkarır. Öfke, endişe ve hayranlık üzere güçlü hisler, demokratik tartışmanın rasyonel yerini yok ederek, bireyleri manipülasyona açık hale getirir. Han, bu durumu şöyle açıklıyor:

Verinin bu kadar gündemde olduğu ve değerli görüldüğü çağdaş çağda, Han’ın görüşlerini birinci bakışta garipseyebilirsiniz. Han, dijitalleşmenin demokrasiyi tehdit eden en güçlü aracı olarak bilgi temelli algoritmaları ve dijital rasyonaliteyi işaret ediyor.

Dijital rasyonalite, bireylerin düşünme ve tartışma süreçlerini sürat ve verimlilik ismine bir kenara iterken, toplumu büsbütün bilgiye dayalı bir tertip içinde tekrar şekillendirmeyi mi hedefliyor?

İşte burada dataizm ortaya çıkıyor. Dataizm, bilgiyi insan aklının ve demokratik süreçlerin üzerinde bir otorite olarak konumlandırır. Halbuki seçim süreçlerinde kullanılan algoritmalar, bireylerin rasyonel tercihlerini değil; duygusal zayıflıklarını amaç alır. Han, bunun güdümlü bir tasarım olduğunu savunur. Datayla beslenen dijital rasyonalite, bireylerin sırf mevcut fikirlerini güçlendirerek onları yankı odalarında hapsetmekle kalmaz; birebir vakitte demokratik tartışma kültürünü kökünden değiştirir.

Dataizm, demokrasiyi sadece bir data tahlili sorunu olarak görür. Algoritmalar, bireylerin fikirlerini tartışmaya açmaz; onları optimize eder.

Han’a nazaran demokrasinin temelini oluşturan tartışma ve uzlaşma, yerini bilgilerin hakimiyetine bırakmıştır. Yani artık yaşadığınız hakikat, data sayesinde ulaştığınız bilgiler, varsayım ve savlar, hakikati yansıtmayabilir.

Büyük teknoloji şirketleri, bireylerin datalarını kullanarak onların davranışlarını kestirim eder ve şekillendirir. Han, bu durumu bir “dijital otokrasi” olarak tanımlar:

Bu durumda Han’a nazaran, dijitalleşme demokrasiyi güçlendirmek yerine, otoriter rejimlere kapı aralıyor. Demokrasi dijitalleşmeye karşı, bireylerin eleştirel kanıyı yine kazanması ile var olabilecektir! Artık dijital dünyada kamusal alanlar nerededir. Han’a nazaran, kamusal alanlar tekrar inşa edilmelidir ve bu sırf ferdi değil, toplumsal bir eforla mümkündür.

Bence bunun bir evvelki safhasına dönüp sıkıntıya o denli bakmak gerekiyor. Artık hakikati bulup, tefrik etmek için yeni bir mantık yapısına gereksinimimiz var. Hele YZ bu pozisyonda hakikati basitçe saptırabilecektir. Yeni jenerasyon bunu yani sağlıklı toplumsal medya kullanımını lakin ilkokuldan itibaren öğrenirse ve “iyi” ve “kötü” datayı birbirinden ayırabilecek bir mantık yapısını edinirse sağlıklı düşünerek hakikati bulması mümkün olabilecektir.

Mesela, kolay bir mevzuyu araştırmak istesek; Sağlıklı ve sıhhatsiz besinler nedir? Mesela… Sizin için Perplexity’ye sordum:

Gıdalar, içerikleri ve sıhhat üzerindeki tesirlerine nazaran sağlıklı yahut sıhhatsiz olarak sınıflandırılır. Sağlıklı besinler ekseriyetle şu kriterlere nazaran kıymetlendirilir:

Besin Bedeli:

Vitamin, mineral, protein, lif ve sağlıklı yağlar üzere yararlı besin öğelerini yüksek oranda içeren besinler sağlıklı kabul edilir. Örneğin, zerzevat, meyve, tam tahıllar, kurubaklagiller ve yağlı tohumlar bu gruptadır.

Doğallık ve İşlenme Seviyesi:

Taze, işlenmemiş yahut az işlenmiş besinler daha sağlıklı sayılır. Konut imali ve katkı hususu içermeyen besinler tercih edilir.

Düşük Ziyanlı İçerik:

Aşırı şeker, tuz ve trans yağ içermeyen besinler sağlıklı kabul edilir. Yüksek oranda işlenmiş besinler ise çoklukla sıhhatsizdir.

Denge ve Çeşitlilik:

Farklı besin kümelerinden istikrarlı bir biçimde tüketmek değerlidir. Sağlıklı bir diyet; zerzevat, meyve, protein kaynakları (et, balık, yumurta), süt eserleri ve tam tahılları içermelidir.

Sağlıksız besinler ise ekseriyetle yüksek kaloriye sahip olup düşük besin pahası sunar ve çok şeker, tuz yahut doymuş/trans yağ içerir. Örneğin, fast food, şekerli içecekler ve abur cuburlar bu kümeye girer.

Biraz soruyu değiştirdim:

Gıdaları sağlıklı/sağlıksız diye ayırmak ne kadar gerçek? Buyurun yanıt:

Gıdaları “sağlıklı” yahut “sağlıksız” olarak kesin çizgilerle ayırmak her vakit gerçek bir yaklaşım olmayabilir. Bunun birkaç nedeni vardır:

Bağlam ve Ölçü:

Bir besinin sağlıklı ya da sıhhatsiz olması, tüketim ölçüsüne ve bağlama bağlıdır. Örneğin, şekerli yiyecekler çok tüketildiğinde ziyanlı olabilirken, ölçülü tüketildiğinde güç sağlayabilir

Bireysel Farklılıklar:

Kişinin yaşı, sıhhat durumu, metabolizması ve ömür üslubu üzere faktörler, bir besinin tesirini belirler. Örneğin, laktoz intoleransı olan biri için süt sıhhatsiz olabilirken, diğer biri için yararlıdır.

Kültürel ve Sosyal Etkiler:

Gıda seçimleri yalnızca sıhhatle değil, tıpkı vakitte kültürel alışkanlıklar ve kişisel zevklerle de bağlantılıdır. Bu yüzden “sağlıklı” algısı bireyden şahsa değişebilir.

Bilimsel Değişkenlik:

Zamanla bilimsel bulgular değişebilir. Daha evvel sıhhatsiz kabul edilen birtakım besinler (örneğin yumurta), günümüzde sağlıklı olarak değerlendirilmektedir1.

Sonuç olarak, besinleri büsbütün “sağlıklı” yahut “sağlıksız” diye sınıflandırmak yerine istikrarlı ve ferdi gereksinimlere uygun bir yaklaşım benimsemek daha doğrudur.

Biraz daha ileri gittim ve soruyu öteki halde sordum: Besinler sağlıklı/sağlıksız diye kategorilere ayrılıyor. Halbuki tüketicilerin sağlıklı yahut hasta olmaları kelam konusu, besinlerin değil ki?! Pekala nasıl kategorize etmeliyiz? Alın size karşılığı:

Gıdaları sağlıklı yahut sıhhatsiz diye kategorize etmek yerine, bireylerin sıhhat durumları ve gereksinimlerine nazaran pahalandırmak daha yanlışsız bir yaklaşımdır. Zira besinlerin tesiri şahsî bağışıklık sistemi, genetik yatkınlık ve ömür usulü üzere faktörlere bağlıdır. İşte alternatif bir sınıflandırma metodu:

Bağışıklığı güçlendiren probiyotikler, vitaminler ve mineraller içeren besinler (örneğin, mesken üretimi yoğurt, zerzevat ve meyveler.

Bu yaklaşım, “iyi” ya da “kötü” etiketlerinden kaçınarak ferdi sıhhat gereksinimlerine odaklanmayı sağlar.

Hoppala! YZ sahibine nazaran kişnedi. Benim öne sürdüğüm fikrin avukatı bile oldu. Ancak bakın Han ne diyor:

Yani işimiz çok zor!

Dijitalleşme, çağdaş toplumun en büyük dönüştürücü gücü olarak varlığını hayatımızın her alanında hissettiriyor. Byung-Chul Han, bu dönüşümün sadece teknolojik değil, tıpkı vakitte ruhsal ve toplumsal tesirlerinin sorgulanmasını gerektiğini savunuyor. Ona nazaran, dijital çağ, bireyleri daha kontaklı hale getirdiği yanılsamasını yaratırken, aslında onları giderek yalnızlaştırır ve sürüleşmeye iter. Han’ın bu mevzudaki tespiti şu biçimde:

Han’a nazaran, bireyler artık etraflarındaki gerçek topluluklarla değil, dijital platformlardaki “simüle” edilmiş ağlarla bağlantı kuruyor. Toplumsal medya, kullanıcılarına sınırsız bir irtibat alanı sunuyor üzere görünse de bu irtibat ekseriyetle yüzeysel, derinlikten mahrum ve tek taraflıdır. Kendi yankı odalarında izole edilen bireyler, sadece kendi fikirlerini yansıtan içeriklerle karşılaşıyor. Bu durum, bireyin eleştirel düşünme kapasitesini zayıflatır ve onu bir dijital sürüye katar. İşte bu sürüde tahminen takipçileriniz, hatta takip ettikleriniz bile gerçek bireyler olmayabilir.

Bu sürüleşme süreci, bireyin sadece bir topluluğa ilişkin olma muhtaçlığını değil, tıpkı vakitte mana arayışını da baltalar. Dijital dünya, bireylere manalı temaslar sunmaz; bunun yerine, anlık tatmin ve yüzeysel etkileşimler sağlar diyor. Birey, kendi varlığını daima olarak öbür gözlere onaylatmaya çalışır ve bu süreçte kendi içsel mana hissini yitirir.

Han, dijital çağın sırf bireyleri yalnızlaştırmakla kalmadığını, tıpkı vakitte onları daima nezaret altında tuttuğunu savunuyor!

Gözetim kapitalizminin, bireylerin her hareketini izlediğini ve bu bilgileri ticari emellerle kullandığını vurguluyor. Buradaki temel sorunu, nezaretin birey tarafından ekseriyetle fark edilmemesi olarak nitelendiriyor; bireyin kendini istekli olarak bu sistemin bir kesimi haline getirdiğinin altını çiziyor. Han, dijital dünyanın paradoksunu şöyle açıklıyor:

Gözetim, yalnızlık ve sürüleşme bir ortaya geldiğinde birey, sırf sistemin işleyişine hizmet eden bir araca dönüşür. Toplumsal medya algoritmaları, bireyin hislerini, davranışlarını ve hatta niyetlerini şekillendirir. Bu durum, bireyin kendi özgünlüğünü yitirmesine ve toplumsal bağlardan kopmasına neden olur.

Han, dijitalleşmenin toplumsal seviyede önemli sonuçları olduğuna dikkat çeker. Klasik topluluklar, dijital ağlarla yer değiştirirken, bireyler ortasındaki bağlar zayıflar. Bu durum, sadece ferdî değil, toplumsal bir kriz yaratır. Han, bu krizi “toplumun atomize olması” olarak tanımlıyor. Atomize bireyler, sırf kendi yankı odalarında sıkışıp kalır ve ortak bir tartışma alanı oluşturamaz.

Han’a nazaran, bu izolasyonun üstesinden gelmek tekrar yapılanarak mümkün olacaktır. Bunun için bireyler dijital dünyanın sunduğu yanılsamaları fark edebilirlerse artık yalnızca bireyler değil, topluluklar da tekrar yapılanabilir. Dijitalleşme çağında toplumsal bağları tekrar kurmak, sırf kişisel bir efor değil, kolektif bir hareket olmalıdır. Birey, dijital yalnızlığın üstesinden gelmek için kendi özgünlüğünü tekrar keşfetmelidir. Toplumsal medya üzerinde yüzeysel irtibatlar kurmak yerine, gerçek ve manalı bağlantılar kurmamız gerektiğini tabir ediyor. Buna ek olarak, bireylerin sadece dijital sürünün bir üyesi olmak yerine, eleştirel düşünme kapasitesini geliştirerek kendi varoluşunu sorgulaması gerekiyor.

Han’ın teklifleri yalnızca ferdi değil, toplumsal seviyede bir tekrar yapılanma davetidir. Dijitalleşmenin yarattığı bu krizden çıkmak için, bireylerin kendi yankı odalarından çıkarak, hakikati ve manası yine aramaları gerekiyor.

Byung-Chul Han, dijital dünyanın demokrasiye yönelik tesirlerini tartışırken, bu dönüşümün en büyük kurbanlarından birinin hakikat olduğunu söylüyor. “Hakikat sabittir, lakin dijital bilgi akışı daima bir hareket ve geçicilik içindedir,” diyen Han, demokrasinin bilgi ve hakikate dayalı tartışma tabanını kaybettiğini savunuyor.

Dijitalleşme, demokrasiyi güçlendirme vaadiyle ortaya çıktı. Lakin geçersiz haberler, bireylerin eleştirel niyet kapasitelerini zayıflattı ve demokrasiyi bir yanılsamaya mı dönüştürdü?

Veri artık yalnızca ekonomik değil, politik bir araçtır. Algoritmalar, bireylerin tercihlerini öngörmekle kalmıyor ve artık bu tercihleri şekillendiriyor mu?

Han: “Demokrasi, hakikat etrafında birleşmiş bireylerin yapıtıdır. Hakikatin kamusal bir sıkıntı haline gelmesi, demokrasinin kurtuluşu olacaktır.”

Byung-Chul Han, dijitalleşmenin bireylerin ve toplumların hakikatle olan bağını nasıl esaslı bir biçimde değiştirdiğini ele alırken, dijital dünyanın bizi sürat, yüzeysellik ve yanılsamalarla kuşattığını savunuyor. Ona nazaran artık hakikat bireylerin hayatını manalandıran bir yapı taşı olmaktan çıkmış; dikkat cazibeli olanın ön plana geçtiği, süratle tüketilen bir “meta” haline gelmiş durumdadır.

Han, dijital dünyanın bir dikkat iktisadı üzerine kurulduğunu ve bu formda hakikatin göz gerisi edildiğini tabir ediyor. Ona nazaran, hakikat dikkat çekmez; tersine sorgulama ve araştırma gerektirir. Dijital dünya ise yüzeyde duranı ön plana çıkartır. Bu durum bireylerin sorgulama kapasitesini zayıflatır, onları sunulan içerikleri sorgulamaksızın tüketime iter. Böylelikle hakikat yerini yanılsamalara bırakır; birey sadece kendine sunulanı kabul eder hale gelir. Algoritmalar bunu takviyeler. Artık demokrasi zayi olmuştur. Han’a nazaran, demokrasiyi bu krizden kurtarmak için birey yavaşlamalı ve derinleşmelidir. Toplumsal bağların tekrar inşası ve değerli problemlerin gereği kadar tartışıldığı kamusal alanların tekrar oluşturulması ile demokrasi gerçek manasını tekrar kazanacaktır.

Han’ın ideolojisi, kimi vakit okuyucularını “Gerçekten böylesine karamsar ve kriz içerisinde bir dünyada mı yaşıyoruz?” diye düşündürebilir; bunun bir ziyanı yoktur. Zira toplumun dijitalleşmesini bir paradigma değişimi olarak nitelendireceksek, ki bence öyledir, mevzu hakkında düşünmenin ve görüş bildirmenin doğrusu yahut yanlışı yoktur. Bundan yıllar sonra bir filozof çıkıp Han’ın görüşlerini eleştirebilir, farklı bir perspektif üretebilir. Bilimsel niyet sistemi ve bilginin üretim süreci bu biçimde işliyor.

Han çağdaş toplumdaki bireylerin, ilgilerin ya da sistemlerin işleyişi hakkında soru işaretlerini ortadan kaldıracak şeylere baş yoran çağdaş bir filozof, kitaplarının kolay okunurluğu ve kısalığı da sanırım onu bugünün beğenilen filozoflarından biri yapıyor. Bilhassa Enfokrasi bana 2021’de üzerine bir yazı yazdığım Akan Abdula’nın Öngörülemeyenler kitabını hatırlattı (*). Yani Enfokrasi’den 1 yıl evvel yazılmış. Fikirler neredeyse benzeri. Sanki niyetler konusunda yabancı hayranlığına takılıp elimizdeki pahaların değerini mi bilemiyoruz yoksa?