Herhangi bir somut adım atmadan, bir son karar vermeden, bir hakkı yerine getirmek üzere harekete geçmeden önce, olan biteni bir muhake-meden geçirmek elzem… Elzem fakat; bunu yaparken, muhakeme kabiliye-timizin bir sonu, bir bize göreliği olduğunu, bir şaşabilirlik ve yanılabilirlik potansiyeli taşıdığını da hatırda tutmak gerekiyor. Her muhakeme bizi hakikat sonuca götürmeyebilir, hatta o muhakeme öncesindeki kanaatlerimiz sonrasından daha sağlıklı da olabilir. Muhakeme; sonuçta insanın zihinsel çapıyla, bilgi dağarcığıyla, kavrama kabiliyetiyle, o soruna uzaklığıyla ve öteki birçok şeyle bağlı ve hudutlu bir çabanın meyvesi olarak şekilleniyor. Her vakit kanıyı direkt saptıracak bir amil öne çıkabilir ve çıkabiliyor. Hal bu türlü olunca, muhakemeden vazgeçilemez elbette lakin, muhakemenin kendisinin de daha asıllı şaşmaz bir muhakemeye muhtaç olduğunu bilmek, kabul etmek gerekiyor. Burada kritik nokta; insanın rastgele bir problemde düşünürken, kendi zayıflık ve noksanlıklarını kesinlikle hesaba katmasının gerektiğidir. Aksi halde, karar verme süreci zaafa uğrayabilir, kişi doğruyu ararken yanlışa düşebilir.

Nasıl koruyacağız pekala kendimizi yanılgıya düşmekten? Kendi sonlu zihinsel kabiliyetlerimizi değil, terazisi şaşmaz, kararında yanılmaz olan ve her şeyin en doğrusunu bilen Kâdir-i Mutlak’ın koyduğu ölçüleri temel alarak…

“Zaten biz insanları her adımda göğsümüzden iten, hakikatle hayali değiştirten de, daima muhakeme kapısının önüne gerilmiş bulanık hisler, zorba hisler, ikiyüzlü fikirler değil midir?” diye soruyor merhum Samiha Ayverdi, Yusufcuk’ta.

Kafamızın içinde pek çok soru işareti dolaşıyor. Bunların bir kısmı yeni ortaya çıkmış konular… Daha büyük bir kısmıysa, vaktiyle tekraren çözüp karara bağladığımızı sandığımız sorunların orasından burasından uç veren yeni itirazlar… İnsan zihni muhakkak ki problemleri büsbütün vuzuha kavuşturup en son olarak rafa kaldıracak kabiliyetten mahrum. Buna karşılık hayat, sonsuz sayıda kendini yenileyen bilmeceyle her an karşımıza dikilebiliyor. Elimizde kapı üzere mesnetler olmadıkça zihnimizin kırılgan varış noktalarına çok da fazla prestij etmemek, güvenip dayanmamak gerekiyor.

“Mesele apaçık ortada, neden düşünceni açık açık söylemiyorsun?” diye sıkıştırdı genç olan. “En kendimden emin konuştuğum vakitlerde bile içimdeki sesin sıkıntıyı benden daha âlâ bildiği hissinden yakamı kurtaramıyorum!” dedi mütereddit bir tonda daha az genç olan.

Halil Cibran, ‘Kırık Kanatlar’ kitabında, muhakemelerimizi kıran şeylerin bazen hoş de olabileceğinden, aşkın olanın sathi olanı tek nazarla berhava edebileceğinden dem vuruyor: “Güzellik, yalnızca ruhlarımızın büyülenmek için algılayabileceği bir gizemdir; muhakememizi felce uğratır, altüst eder, zira muhakeme yoluyla hoşluğun gerçekliğini kelamla tabir edemeyiz. Hoşluk, bakan kişi ile bakılan kişi ortasındaki bakışta gizli bir akıştır. Gerçek hoşluk, yeryüzünün derinliklerinden gelen, çiçeğe rengini ve kokusunu veren hayat üzere ruhun en saklı yanlarından yayılan ve vücudu ışıtan bir pırıltıdır.”

İnsanların bir kısmı omuzlarına yükleyeceği ağır yükten korkarak muhakemesiz yaşamayı seçiyor, öbür bir kısmı ise kendi telâşlı ve nefsani muhakemelerine takılıp düşüyor ikide bir. Birebir sorunda birbirinden çok farklı muhakemelerle hareket eden karşıların tozu dumanı dünyayı göz gözü görmez hale getiriyor. Buradan çıkışın tek dermanı ortak bir hakikate inanmak, onun ölçülerine teslim olmak, o hakikate bağlı kalarak düşünebilmektir.

“Geceyi aydınlatan aya bakıp” dedi meczup, “ayı bir aydınlatan yok mu sanırsın!”