Maarif Platformu’ndan sınav baskısına ve merkezi eğitim sistemine karşı yeni vizyon
17-18 Mayıs tarihlerinde Bursa’da düzenlenen çalıştayda Türkiye’nin eğitim sistemini adeta esir alan imtihan baskısı masaya yatırıldı.
Bu çalıştayda, imtihanların “dayatmacı ve ezici” tesirinden kurtulmanın yollarını arandı.
Eğitimciler, akademisyenler, iş dünyası temsilcileri ve sivil toplum kuruluşlarından paydaşlar bir ortaya gelerek, mevcut sistemi derinlemesine inceledi ve geleceğe yönelik esaslı tahlil teklifleri geliştirildi.
Program Bursa Ulusal Eğitim Müdürü ve İstanbul Milli Eğitim Müdürü yardımcısı da katıldı.
Maarif Platformu Lideri ve Çalıştay Bilim Kurulu Lideri Prof. Dr. Osman Çakmak, çalıştayı kıymetlendiren bir açıklama yaptı.
“Çalıştayımızın en temel sonucu, merkeziyetçi ve katı müfredatçı yapıdan çıkılmadıkça imtihancı yapının ve sistemdeki hantallığın çözülemeyeceğidir. Eğitimin gerçek manada dönüşümü ve güzelleşmesi için yetkilerin yerelleştirilmesi, müfredatta esneklik sağlanması ve tüm paydaşların iştirakinin artırılması hayati kıymet taşımaktadır.
Çalıştayımızda, Farabi ve Gazali üzere İslam alimlerinin işaret ettiği üzere eğitimin sonuncu gayesinin dünya ve ahiret memnunluğu olduğuna dikkat çektik. Batı’da yükselen “holistik eğitim” anlayışının aslında köklerimizin derinliklerinde var olduğu aşikar. Öğrencinin performansını imtihana, kazanmaya ve mesleğe dayandıran mevcut eğitim sistemi; Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin (TYMM) aksiyon paha modeli, toplumsal duygusal öğrenme hünerleri, aile kıymetleri ve aile yapısının ehemmiyetine dikkat çeken taraflarıyla açıkça çelişiyor.
Türkiye’nin kendi toplumsal dinamikleri ve kültürel mirasıyla örtüşmeyen Batı temelli eğitim modellerini mekanik bir formda uygulama uğraşı, beklenen özgün başarıyı getirmiyor; bilakis ülkemizi bir tıp “eğitim sömürgeciliği” sistemine maruz bırakıyor. Unutulmamalıdır ki, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) ve Mesleksel Eğitim Merkezleri (MESEM) üzere ulusal eğitim teşebbüslerine yönelik birtakım çevrelerden gelen yansılar düzgün niyetli değildir; bu projelerin Türkiye’nin ulusal menfaatlerine hizmet etmesinden kaynaklandığını açıkça görüyoruz.
Mevcut eğitim sisteminin başarıyı sadece imtihan sonuçlarına indirgediği ve manevi gelişimi göz gerisi ettiği ortadadır. Bedellerden mahrum bilginin Gazze örneğinde olduğu üzere tehlikeli sonuçlar ortaya çıkarabileceği ortada. Bu nedenle, insanı vücut, ruh, his ve zihin bütünlüğü içinde ele alan bir eğitim paradigmasına geçilmesi gerektiği konusunda fikir birliğine vardık. Bu bütüncül yaklaşım, sırf bölgemizin değil, tüm dünyanın karşı karşıya olduğu insani krizlere tahlil sunabilecektir.
Mevcut sistem, diplomaların pahasını düşürüyor, eğitim kurumlarının prestijini zedeliyor ve adaletsizlik algısını güçlendiriyor. Lise mezunlarının neredeyse tamamının üniversiteye yönelmesi, iş gücü piyasasında yetişmiş eleman açığına yol açıyor. İmtihan odaklı eğitim nedeniyle okullarda laboratuvarlar üzere uygulama derslerinin göz gerisi edildiği ve okumak istemeyen öğrencilerin zorla okulda tutulmasının da kıymetli sıkıntılar ortasında olduğunu tespit ettik. Öğrencilerin ilgi, bilgi ve marifetlerini göz arkası eden sınıf geçme sistemi, üniversitelere donanımsız milyonlarca öğrencinin dolmasına neden oluyor.
Çalıştayımızda, mevcut imtihan sisteminin gençleri meslek öğrenmek yerine imtihanlara ve diploma edinmeye yönlendirdiğini, okulları imtihan hazırlık merkezlerine dönüştürdüğünü ve öğrencilerin düşünme hünerlerini kısıtladığını vurguladık. Ayrıyeten, imtihan odaklı sistemin dershane kesimi ve yardımcı kaynaklar üzerinden rant oluşturarak tahlili zorlaştırdığına dikkat çektik.
Eğitim sistemini merkezi imtihanların baskısından kurtarmak maksadıyla yetkililerin ve uzmanların geniş kapsamlı istişareler yaparak, öğrencilerin bilgi seviyelerinin yanı sıra hünerlerini, analitik düşünme yeteneklerini, yorumlama güçlerini ve üretkenliklerini de ölçen yeni bir ölçme ve kıymetlendirme sistemi geliştirmesi gerektiği üzerinde durduk. Çalıştay masalarımızda, gençlerin potansiyelini aktif bir biçimde kullanabilmek, iş gücü piyasasının gereksinimlerini karşılayabilmek ve eğitim sisteminin prestijini yine tesis edebilmek için mesleksel eğitime yük verilmesi ve ölçme-değerlendirme sistemlerinin tekrar yapılandırılması gerektiği sonucuna vardık.
Çalıştayımızda derinlemesine ele alınan bir başka kıymetli mevzu ise, yeni müfredatın mevcut merkezi imtihan sistemiyle nasıl ahenkleştirileceği konusundaki belirsizlik oldu. Yeni müfredatın varlıklı içeriği ve yenilikçi yaklaşımlarının LGS ve YKS üzere kritik imtihanlara nasıl yansıtılacağı hala netlik kazanmaması, devlet parasız yatılılık ve bursluluk imtihanında eski müfredata nazaran soruların sorulması yeni müfredata duyulan itimadı sarsmıştır. Bu durum, eğitim topluluğunda iki farklı dünyanın varlığı algısını güçlendirmektedir. Bu nedenle, yeni müfredatın ruhuna uygun, öğrenme süreçlerini bütüncül pahalandıran yeni bir imtihan sisteminin tasarlanması ve geçiş sürecinin şeffaf yönetilmesinin hayati kıymet taşıdığını belirtmek isterim.
Çalıştayımızın en dikkat cazibeli tahlil tekliflerinden biri de Selçuklu ve Osmanlı medeniyetindeki üzere yetenek temelli bir eğitim modeline geçilmesi oldu. Bu türlü bir eğitim modeliyle Batılıların yüzyıl evvel kendi çıkarları doğrultusunda dayattığı, imtihan ve bilgi odaklı mevcut tek tipçi müfredat ve merkeziyetçi yapıdan kurtulabileceğimizi ve böylelikle insan kaynağının ve emeğin israfının önüne geçeceğimizi tabir ettik. Ahilik geleneğinden ilham alan meslek ahlakı eğitiminin, öğrencilere ahlaki kıymetleri benimsetmede ve meslek hayatlarına hazırlıkta değerli bir yer tutabileceği kanaatindeyiz.
Dünyanın farklı ülkelerindeki eğitim muvaffakiyetlerinin temelinde tek tipçi ve uzun müddetli mecburî eğitim anlayışından vazgeçmeleri vardır. Bu ülkelerde eğitim sistemi öğrencilerin ferdi yetenek, ilgi ve yönelimlerini erken yaşta keşfederek öğrencileri farklı okul cinslerine ve programlara yönlendirmektedir. Türkiye’nin eğitim ıslahatı sürecinde, Batı ve Doğu’daki başarılı örneklerin zarurî eğitim mühletleri ve merkezi müfredat uygulamalarını direkt bir model olarak almanın aldatıcı olabileceği sonucuna vardık. Türkiye’nin kendi özgün şartlarını, muhtaçlıklarını ve gayelerini merkeze alan, ferdî yetenekleri keşfetmeye ve geliştirmeye yönelik bir eğitim sistemi oluşturmasının gerekliliği bir sefer daha ortaya çıkmaktadır.
Öğrencilerin gelecekte tahminen de hiç karşılaşmayacakları imtihan sorularıyla tek tip bir kalıba hapsedilmesi önemli bir servetin heba edilmesi manasına gelmektedir. Başı ve sonu evvelden çizilmiş, dar ve esnek olmayan müfredatların insan zihnini nasıl körelttiği ve üretkenliği engellediği gözden kaçırılmamalıdır. Mevcut merkeziyetçi yapı ve dayatmacı müfredat öğrenci çeşitliliğini ve ferdî farklılıkları hiçe saymaktadır. Öğrencilerin kendi potansiyelini tam manasıyla ortaya koyabileceği esnek bir eğitim sistemi acil bir gereksinimdir. Esnek ve lokal gereksinimlere hassas müfredatlar, eğitimin topluma mal olması ile mümkündür.
Özellikle öğrenci tanıma ve kıymetlendirme süreçlerinde ve portfolyo uygulamalarında yapay zekanın kullanılarak öğrencilerin kişisel öğrenme suratları, ilgi alanları ve yeteneklerinin daha kapsamlı bir formda anlaşılması gerektiğine inanıyoruz. Çok taraflı ve bütüncül kıymetlendirme prosedürlerinin hayata geçirilmesinde yapay zekâ araçlarının aktif bir formda kullanılması kaçınılmazdır.
Çalıştayımızda dikkat çeken değerli bir teklif, katı ve her detayı belirlenmiş bir müfredat yerine, okullara uygulama ayrıntılarını belirleme esnekliği sunan, temel bir çerçeveye oturtulmuş kısa ve öz bir müfredat hazırlanması istikametindeydi. Hatta, valilikler, kaymakamlıklar, belediyeler ve bilhassa okullara kendi özgün müfredatlarını oluşturma yetkisinin tanınmasının, lokal gereksinimlere daha uygun ve iştirakçi bir eğitim anlayışını destekleyeceği vurgulandı. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) ile amaçlanan farklılaşmanın, bu istikamette atılacak adımlarla eğitimde daha dinamik ve mahallî özelliklere hassas bir yapıya kavuşabileceği tabir edildi.
Ancak, kimi iştirakçiler bu teklifin değerli riskler taşıdığını ve mevcut şartlara uygun olmadığını lisana getirdiler. Halbuki bölgelerde devletin atadığı vali ve ulusal eğitim müdürüne, rektöre, okul müdürüne güvenilmemesinin, merkezden sıkı sıkıya denetim ettiğini zannetmenin tam bir yanılgı olduğu tabir edildi. Bireylere inanç duyulup yetkiler devredilmedikçe ve sorumluluk verilmedikçe, onların bahislere etkin olarak iştiraki ve kendilerini aktif hissetmeleri zorlaşmaktadır. Merkeziyetçi bir yaklaşım, okullarla merkezin bağlarının zayıflamasına, hatta resmi müfredatın yanı sıra farklı uygulamaların ortaya çıkmasına neden olmakta; eğitimin özü ve içeriği yerine şekilsel ögelerin ön plana çıkmasına yol açmaktadır. Esnek bir müfredat anlayışı ise, okullara, öğretmenlere ve hatta velilere kendi öğrenme ortamlarını şekillendirme imkanı tanıyarak eğitimde daha iştirakçi, üretken ve mahallî dinamiklere uygun bir yaklaşım benimsemeyi sağlayacaktır.
Öğrenci çeşitliliğini ve ferdi farklılıkları göz arkası eden, başarıyı zihne yığılan mekanik bilgilere dayandıran, toplumun farklı paydaşlarını sürece katmayan, ideolojik yönlendirmeleri fazla olan tek tipçi müfredat değiştirilmelidir. Toplumsal ve ferdi çeşitliliği dikkate alan, toplumsal ve kültürel bedelleri kazandırmayı gaye edinen, öğrencilerin farklı ilgi ve hünerlerini de kıymetlendiren bir müfredat acil bir gereksinimdir.
Eğitim topluluğu ve kamuoyu, bu kapsamlı kıymetlendirme ve tahlil tekliflerinin önümüzdeki devirde eğitim siyasetlerine taraf vermesini umut ediyoruz. Bu değerli çalıştaydan çıkan sonuçların, Türk eğitim sisteminin geleceğine ışık tutacağına ve daha adil, daha tesirli ve daha insani bir eğitim sistemine geçişimize katkı sağlayacağına yürekten inanıyoruz.”
