‘Kur’an, Allah ile kulları arasında Allah’ın ipidir’
Önceki yazımızı “İslam yazısı, Allah Teâlâ’nın Peygamber Aleyhisselam’a inzal ettiği vahyin Arapça harf, söz ve cümle vasıtasıyla beyanıdır. Hasebiyle
an birinci amaç
ayetlerinin yazı seviyesinde ve herkes tarafından ve her türlü zorlanmadan arındırılmış olarak okunmasının sağlanmasıdır.” diyerek bitirmiştik.
Burada Arapça’da fiil ve isimlerin üretilmesine, bunların yapı ve pozisyonlarının incelenmesine; cümlelerin sentaks ve yapılarına kısaca
bilgisine olan gereksinime gönderme yaptığımız açıktır.
Müfessirlerimizden birçoklarının tefsirden evvel
ne dair eserler yazmaları ya da tefsirlerinin uzun mukaddimelerini Arapça gramerinin, ilgili söz ve kavramlarının açıklamalarına hasretmeleri mezkur muhtaçlık nedeniyledir. Hatta kimi müfessirlermiz ilgili mukaddimelerinde tefsir ilmi için gereken bilgilerden çok fazlasını işlemişlerdir. Örneğin,
Mefâtîhu’l-Gayb’ında bu türlü yapmıştır. (Büyük Kur’an Tefsiri, Trc.: Heyet, Huzur, İstanbul 2024)
Elbette bir
an bir müfessir seviyesinde Arapça’ya vakıf olması beklenmez. Lakin bir hattatın Kur’an’ın musaflaştırılmasını ve hasebiyle hüsnihattın başlama ve gelişme süreçlerini, “Kur’an-ı Azîmin nâs olarak delalet edip beyan ettiği” şu beş ilmi bilmesi gerekir ki, işindeki harf, söz ve ses münasebetini, bunların figürlerini ve tam istiflerini hakikat anlasın ve uygulasın.
Şah Veliyullah Dihlevi, o beş ilmi şöyle sıralamıştır:
“1-Ahkâm (hükümler) ilmi: Bu ilim; vâcib, mendub, mubah, mekruh ve haram çeşitlerinden olan kararların ilmidir ki, bu; ibadetler yahut muamelat ya da aile halkının yönetimi yahut toplumun yönetimi üzere kısımlardan oluşmaktadır. Bu ilmin tafsilatı fakihin sorumluluğundadır.
2-Cedel ilmi: Bu ise çaba ilmi olup Museviler, Hıristiyanlar, müşrikler ve münafıklardan oluşan dört sapık fırkaya karşı yapılır. Bu ilmin beyân ve söz işi mütekellim olan âlimin sorumluluğundadır.
3-Allahın nimetlerini hatırlatma ilmi: Bu, yerlerin ve göklerin yaratılmasının beyânı, kullara kendilerine muhtaçlık duydukları şeylerin ilham edilmesi ve İlâhi kusursuz sıfatların izahı hakkındaki ilimdir.
4-Allah’ın günlerini hatırlatma ilmi: Bu ilim ise Allah’ın itaatkâr kulları nimetlendirdiği, mücrimleri ise cezalandırdığı ve vaki olan hadiselerin beyânı hakkındaki ilimdir.
5-Ölüm ve vefat sonrasında olacakları hatırlatma ilmi: Bu ilim; mevti ve sonrasındaki haşri, neşri, hesabı, mizanı, cenneti ve cehennemi hatırlatma ilmidir.” (el-Feyzu’l-Kebîr fî Usûli-t Tefsîr – Tefsir Yordamı, trc.: Abdullah Samed Afaracı, İ’tisam, İstanbul 2019)
Kitap sanatının çizgi, tezhib, minyatür, ebru… ile ortaklaşa gelişmesi sonucunda Esmâ-i Hüsnâ, hadisler, Peygamberimiz Aleyhisselam ile reşit halifelerinin isimleri, sahabe sözleri, minyatürlere işlenen Farsça beyitler ve vecizelerle çeşitlenen çizgi, hüsnihat nitelemesiyle önce buyrukta Kur’an mushaflarının yazımına
edilmiş, hüsnihattı yapan manasında
ise
nitelemesine hiç tenezzül etmemiştir. Hasebiyle hattatlık istidat, sanat, beceri, maharet, hüner, uzmanlık, ustalık… vb. söz ve tabirleri de ihata edecek biçimde birinci ve en uzman meslek tarifi olarak her vakit önde yer almıştır. Bunun nedeni ise hattatların üstte zikrettiğimiz beş ilmi Kur’an’dan diğer yüz-ey-lere
kendi hak edişlerine göre
uygulayarak taşımalarındandır.
Bu eylemin/mesleğin hüsnihat ismi altında başlı başına büyük bir paha taşımasının nedeni yeniden Kur’andır. Çünkü -Sehl b. Abdullah et-Tüsterî’nin söyleyişiyle- “Kur’an, Allah ile kulları ortasında Allah’ın ipidir.”
Ki, Sehl bu kelamını şöyle açıklamıştır: “Kullar lakin Kur’ân’a, Allah’ın onlardan muradını ve onlara yönelik hitabını anlamakta, bu bilgiyle amel edip bunu da sırf Allah’a has kılarak ve kendilerine gönderilen Hz. Muhammed’in (s.a.v.) sünnetine uyarak Allah’a ulaşabilirler.” (Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, trc.: Abdurrezzak Tek, Erkam, İstanbul 2022)
Buna nazaran, İlâhî kelâm ipini -düzey itibariyle en aşağıda- tutma idrakinde olan hattatın birinci çabası, Kur’an’ın indirildiği
’nin bin aydan daha iyi bir
kılınmasına bakarak, onu kusursuz hüsnihatlarla zarflayıp yukarının da üstüne -Rabbinin katına- tekrar
.
Bu yükseltmenin birinci seviyesi
yı hak edecek biçimde, bilen bir toplum için
olarak inzal edilmiş olan (14 İbrahim, 4; 41 Fussilet, 3; 2 Bakara 99) Kur’an ayetlerini kitâbeler, yazıtlar (epigraflar) halinde yeniden
olarak kâğıt, deri, duvar, kubbe… vb. uygun yüz(eyle)re, hüsnihattın kendi hakkını da gözeterek işlemektir.
Nasipse buradan devam edelim inşallah.
