Kur’an ayı olarak kabul edilen ve on bir ayın sultanı olarak nitelendirilen mübarek Ramazan ayı tüm coşkusuyla devam ediyor. Kocaeli’de yaşayan ve oruç ibadetini sürdürenler, sahur saatlerini araştırmaya devam ediyor. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı Kocaeli İmsakiyesinde sabah ezanı imsak vakitleri de yer almaktadır. İşte 4 Mart Kocaeli sahur vakitleri.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı Şanlıurfa İmsakiyesine nazaran, bugün sahur vakti saat 05.59’da olacak.

﴾183-184﴿ Ey iman edenler! Sizden evvelkilerin üzerine yazıldığı üzere sakınasınız diye sizin üzerinize de sayılı günlerde oruç yazıldı. İçinizden hasta yahut yolcu olan, diğer günlerden sayısınca meblağ. Orucu tutmakta zorlananlar için bir fakirin (günlük) yiyeceği kadar fidye kafidir. Bir uygunluğu mecbur olmadan yapan için bu (yaptığı) güzeldir. Lakin orucu tutmanız -bilirseniz- sizin için daha güzeldir.

Oruç Allah’ın buyruğunu yerine getirmek için yahut farz veyahut vâcip olmamakla birlikte O’nun hoşnutluğunu kazanmak için beyhude ibadet niyetiyle müminin, belli bir müddet zarfında her türlü yemeyi, içmeyi ve cinsel bağlantıyı terketmesidir. İslâm’ın getirdiği oruç, vakti, müddeti, kuralları, hangi fiillerle ve davranışlarla bozulduğu, tanınan kolaylıklar bakımından daha evvelki dinlerde ve milletlerde görülen oruçtan farklıdır.

Oruç ibadeti İslâm’dan evvel de bilinen ve İslâm’dakinden farklı da olsa uygulanan bir ibadet idi. Hz. Peygamber’in mensup bulunduğu Kureyş kabilesinden olanlar da âşûrâ günü oruç fiyatlardı. Mekke’den Medine’ye hicret edilince burada musevilerin de birebir günde oruç tuttukları görüldü. Hz. Peygamber bunun sebebini sordu; “Bugün Allah Teâlâ’nın Mûsâ’yı kurtardığı gündür” dediler. “Bizim Mûsâ ile hak ilgimiz sizinkinden daha fazla” buyurdu ve o gün kendisi oruç tuttuğu üzere müminlerin de tutmalarını emretti. Bir yıl sonra ramazan orucu farz kılınınca Hz. Peygamber, âşûrâ orucu için “ Dileyen tutsun, dileyen tutmasın” buyurdu. Böylelikle kelamı edilen oruç farz olmaktan çıktı, mendup bir ibadet kararını aldı (Buhârî, “Savm”, 69, “Tefsîr”, 2/24; Müslim, “Sıyâm”, 132-137) .

Kur’an’da geçen “üzerinize yazıldı” sözü –aksine bir karîne bulunmadığında– “farz kılındı” mânasına gelmektedir. Bu âyet hicretin 1. yılında Hz. Peygamber tarafından tutulması emredilen aşûrâ orucunun farz olma kararını kaldırmış, onun yerine 2. yılın başında ramazan orucunu farz kılmıştır.

“Sizden evvelkilere…”den niyet birinci derecede museviler ve hıristiyanlardır; zira müslümanların tanıdığı Ehl-i kitap’tan olan gayri müslimler bunlardır. Museviler, ekim ayına rastlayan yılbaşılarından on gün sonra, gün batımından sonraki günün gün batımına kadar oruç fiyatlar, günahların bağışlandığı gün olarak kabul ettikleri bu farz kılınmış oruç gününe “kipur” ismini verirler. Ayrıyeten yılın farklı günlerinde tuttukları öbür farz oruç ve beyhude oruçlar da vardır. Hıristiyan şeriatında –Tevrat’ta olandan başka– bir oruç yoktur. Hz. Îsâ kendisine peygamberlik gelmeden evvel kırk gün oruç tuttuğu için hıristiyan din adamları bunu da ibadet olarak telakki etmişlerdir (İbn Âşûr, I, 157; Matta, 6/16).

Hz. Peygamber, “Allah’ın en çok sevdiği oruç Dâvûd peygamberin orucudur. O, bir gün açar (yer), bir gün oruç tutardı” buyurmuştur (Buhârî, “Savm”, 56; Müslim, “Sıyâm”, 181-202). Bu hadis daha öbür peygamberlerin getirdikleri ilâhî dinlerde de oruç ibadetinin bulunduğunu göstermektedir.

“Sakınmanız için, sakınasınız diye” tabiri oruç ibadetinin hikmetine ışık tutmaktadır. Dinde sakınmak (takvâ, ittikā) günahlarla ilgili bir sakınmadır, günahlardan uzak durmak, günaha girmemek için uğraş göstermektir. Kurtulmanın, uzak durmanın yolları ve devaları bakımından günahlar ikiye ayrılır: İçki, kumar, hırsızlık, gasp üzere günahlardan kurtulmanın yolu ve devası –bunların getirdikleri sonuçlar üzerinde– düşünmektir. Yasaklama, ceza tehdidi, diğerlerinin başlarına gelenler, verilen öğütler üzerinde düşünen beşerler bunlardan uzaklaşabilirler. Bir kısım yasaklar ve günahlar da vardır ki, bunların sâikleri (iticileri) öfke ve şehvet üzere doğal hisler ve içgüdülerdir. Bunlardan uzaklaşabilmek için sadece üzerinde düşünmek yetmez; itici hisler ve içgüdülerin baskısını azaltacak yahut bu baskıya karşı iradenin gücünü arttıracak uygun araçlarla eğitime muhtaçlık vardır. Oruç bu eğitim için ülkü bir yoldur. Oruç ibadetinin ferdin iradesini güçlendirmesi ve onu günahlardan uzaklaştırması yanında, maddî imkânları yerinde olanları fakirlerin, yoksunların halleriyle hallendirmek üzere bir fonksiyonu daha vardır. Yeme, içme ve cinsel ilgi isteklerini istedikleri üzere tatmin edebilenler, bundan yoksun olanların durumlarını lakin, birebir kuralları yaşayarak anlayabilirler ve lakin bu yoldan onlara yardımcı olma konusunda daha hassas ve faal hale gelebilirler. İslâm eğitimcileri vücudun dileklerini frenlemenin, isteklerini doyurma konusunda kısıntıya gitmenin, beşere mahsus olup ruh, nefis, kalp üzere kavramlarla tabir edilen öteki ögenin gelişmesi üzerindeki müsbet etkisi üzerinde de ısrarla durmuşlardır.

“Sayılı günler”den niyet, 185. âyette gelecek olan ramazan ayıdır. Araplar daha evvel muhakkak biçimde bir ay oruç tutmaya alışık olmadıkları için “Ramazana ulaşan onda oruç tutsun” buyruğu verilmeden evvel müminler, ruhsal olarak bu ibadete alıştırılmak istenmiş; bu gayeyle mazereti olanların ne yapacakları, genel olarak oruç tutmanın beşere ne sağlayacağı üzerinde durulmuştur.

Âyet üç mazeretten kelam etmektedir: Hastalık, seyahat ve oruca güç dayanır olmak.

a) Ağır hastalığın oruç tutmamak için bir mazeret teşkil ettiği konusunda görüş ayrılığı yoktur. Hafif hastalıkların mazeret olma hududu hakkında çeşitli ölçülerden kelam edilmiştir. Birçok müctehidin katıldığı mâkul sınırlama, “sağlam bir kimsenin orucuna ek acı, ağrı, bitkinlik, açlık, susuzluk getiren, oruç tutulduğu takdirde artan yahut tedavisi geciken hastalık” halinde olanıdır.

b) Seyahatten niyet, namazların kısaltılmasını (bk. Nisâ 4/101) ve –üç mezhebe göre– cem edilmesini câiz kılan arada yapılan seyahattir. Bu türlü bir seyahate çıkan kimse o günün sabahında –yolculuğa başlamadan– oruca niyet etmiş olursa kimi müctehidlere nazaran orucuna devam edecek, sonraki günden itibaren ruhsattan yararlanacaktır. Bu durumda orucunu bozması halinde ise kefâret değil gününe gün kazâ gerekli olmaktadır. Hz. Peygamber’in ramazan ayında Medine’den Mekke’ye seyahat ettiğini, yolda su isteyerek halkın gözü önünde orucunu bozduğunu tabir eden sahih hadise (Buhârî, “Savm”, 34; Müslim, “Sıyâm”, 88-89) dayanan Ahmed b. Hanbel üzere müctehidler ise belirtilen durumda orucun açılmasının sünnet olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Hasta güzelleşince, yolcu da vatanına ve oturduğu yere dönünce tutamadıkları günlerin oruçlarını uygun vakitte kazâ ederler. Kazâ oruçlarının aralıksız tutulması kaide değildir.

c) “Orucu tutmakta zorlananlar” formunda çeviri ettiğimiz kısımda geçen “yutîk ne” fiili gerek lisan bilimi gerekse kıraat halleri bakımından farklı mânalara müsait olduğu için bu kısmı, “orucu tutabilecek durumda olanlar” halinde anlayanlar da olmuştur. Bu ikinci anlayışa nazaran başlangıçta, müminler oruca alışıncaya kadar bu türlü bir seçenek getirilmiş, oruç tutabilecek durumda olanların da isterlerse fidye vererek bu ibadeti yerine getirmelerine müsaade verilmiş, sonra bu müsaade kaldırılmış ve gücü yetenlerin orucu tutmaları gerekli kılınmıştır.

Bizim çeviri ettiğimiz form ve katıldığımız mânaya nazaran ya bünyesi yahut içinde bulunduğu durum ve kurallar sebebiyle orucu sıkıntı tutan, oruç tutmakta zorlanan, devam ettiği takdirde hasta olmaktan yahut mecbur olduğu işini yapamamaktan korkan kimseler oruç tutmak yerine her gün için bir fidye verebileceklerdir. Eski vakitlerde yaşlılık yüzünden zayıf düşmüş kimselerle emzikli ve gebe bayanlar “orucu tutmakta zorlananlar”a örnek olarak zikredilmiştir. Bunlardan yaşlıların oruç yerine fidye vereceklerinde ittifak vardır. Öteki ikisine gelince meselâ Şâfiî ve Mâlik’e nazaran bunlar da fidye verirler, sonra da mazeretleri ortadan kalkınca kazâ ederler. Hanefîler’e nazaran bu ikisi fidye vermezler, sonradan tutamadıkları oruçlarını kazâ ederler.

Günümüzde dökümcü, maden, beton ve yol personeli, tellâk, hamal üzere ağır işlerde çalışan kimselerin de “orucu tutmakta zorlananlar” sınıfına dahil edileceği kararı birçok fıkıhçı tarafından benimsenmiştir. Bunlar da ziyan gördükleri takdirde oruç tutmak yerine fidye verebileceklerdir (İbn Âşûr, I, 167).

Fidye bir fakirin bir günlük yiyeceğidir. Fıkıhçılar bunu buğday, arpa ve hurmadan bir müd (dört koşam) ölçüsü olarak belirlemişlerdir. Bu yiyecekler Hz. Peygamber devrinde bölgenin temel besinleri idi. Öbür vakit ve yerlerde da fidye “temel yiyeceklerin orta kalitede olanından bir günlük muhtaçlık karşılığı” olarak tesbit edilmelidir. Bu ölçü fidyenin alt sonudur. Âyete nazaran daha fazlasını vermek, veren için dünya ve âhirette hayırlara vesile olacaktır (ayrıca bk. Mâide 5/89).

Hasta ve yolcu olanlara oruç tutmama ve diğer vakitte sayısınca kazâ etme müsaade ve imkânı verilmiş olmakla birlikte, kıymetli bir zahmetin ve pürüzün bulunmaması halinde bu durumlarda da orucun tutulması, “Tutmanız sizin için daha hayırlıdır” buyurularak tavsiye edilmiştir. Bu cümleyi “genel olarak oruç ibadetinin beşerler için uygunluklar getireceği” biçiminde anlayan, hastalık ve seyahatte oruç tutmakla ilgili olmadığını ileri süren fıkıhçılar da vardır.

Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri Cilt: 1 Sayfa: 276-279

Ramazan’da sefer arası (en az doksan km) kadar bir yere gitmek için yola çıkacak olan kimse, geceden oruca niyet etmeyebilir. Ancak niyet ettikten sonra gündüz seyahate çıksa bu seyahat esnasında yasal öbür bir mazereti bulunmazsa orucunu bozmamalıdır. Başlanan bir ibadetin mazeret yoksa tamamlanması gerekir. Buna karşın sefer bir mazeret olduğu için kişi orucunu seferîliği başladıktan sonra bozarsa kendisine keffâret gerekmeyip yalnızca kaza gerekir (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 2/421-424). Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Mekke’nin fethi için sefere çıktığında oruçlu iken, Kedîd denilen yere varınca orucunu bozması (Buhârî, Savm, 34 [1944]; Müslim, Sıyâm, 88 [1113]) savaş kurallarının gereği olarak kıymetlendirilebilir.