Kaza Namazı, vakti içinde kılınamayan farzların daha sonra eda edilmesidir. İslam’da namazlar, belli vakitler içinde kılınmak üzere farz kılınmıştır. Lakin kimi vakit bir namaz vakti kaçırılabilir. Kaza namazı, kaçırılan bu farz namazların borcunun kapasitesi için kılınır.

Namaz, İslam’ın beş temel ibadetinden biridir ve farz olan namazların kazaya bırakılmaması temeldir. Lakin, bir namaz vakti kaçırıldığında, o namazı en kısa müddette kaza etmek kişinin borcudur.

Peygamber Efendimiz (sav) de uykudan yahut unutkanlıktan kaynaklanan kaçırılmış namazların kaza olduğunu belirtmiştir. Kaza namazının kanıtı nedir? sorusuna Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığından şu cevap verildi:

Kur’an’da vaktinde kılınamayan namazların kaza edilmesi ile ilgili olarak açık bir söz bulunmamakla birlikte, Hz. Peygamber (s.a.s.) vaktinde kılamadığı namazları kaza etmiş ve ashabına da bunu tavsiye etmiştir.

Beş vakit namazın farzı ve vitir namazı kaza edilir. Kazaya kalan sabah namazı, o günün öğlen vaktinden evvel kaza edilecekse sünneti de kaza edilir. Ayrıyeten öğlen namazının dört rekâtlık birinci sünneti de vakit çıkmadıkça öğlenin farzından sonra kılınır. Öte yandan geçmiş namazlar, kazaya nasıl kaldıysa o denli kılınırlar, yani seferî olarak kaldıysa seferî, mukim olarak kaldıysa mukim üzere kaza edilir (Mevsilî, el-İhtiyâr, I, 220).

Vaktinde kılınmayan beş vakit namazın farzları ile vacip olan vitir namazı kaza edilir. Kılınmayan sünnetler vakit çıktıktan sonra kaza edilmez. Lakin vaktinde kılınmayan sabah namazı, birebir gün zevalden evvel kaza edildiğinde sünneti ile birlikte kaza edilir (Mevsılî, el-İhtiyâr, I, 223).

Vaktinde kılınmayan beş vakit namazın farzları ile vacip olan vitir namazı kaza edilir. Kılınmayan sünnetler vakit çıktıktan sonra kaza edilmez. Fakat vaktinde kılınmayan sabah namazı, birebir gün zevalden evvel kaza edildiğinde sünneti ile birlikte kaza edilir (Mevsılî, el-İhtiyâr, I, 223). Zira Hz. Peygamber kılamadığı bir sabah namazını öğlenden evvel kaza ederken, sünnetiyle birlikte kaza etmiştir (Ebû Dâvûd, Salât, 11).

Bir de öğlen namazında cemaate yetişmek için sünneti kılmadan farza başlayan kişi, farzı kıldıktan sonra kılmadığı birinci sünneti de kılar. Bunu, son sünnetten evvel kılabileceği üzere sonra da kılabilir.

Bazı vakitlerde bir kısım ibadetlerin yapılması yasaklanmıştır. Bu vakitlere kerâhet vakitleri denilir. Ukbe b. Âmir el-Cühenî’den şöyle nakledilmiştir: “Resûlullah (sas) bize üç vakitte namaz kılmayı ve ölülerimizi defnetmeyi yasakladı: Güneşin doğmasından itibaren bir yahut iki mızrak uzunluğu yükselmesine kadar, güneşin gökyüzünde tam dik oluşundan batıya yönelmesine kadar ve güneşin sararmasından itibaren batmasına kadar.” (Müslim, Müsâfirîn, 293; Ebû Dâvûd, Cenâiz, 55; Tirmizî, Cenâiz, 41)

Bu hadiste belirtilen üç vakitte hiçbir namaz kılınamaz. Bu vakitlerin başlama ve bitiş vakitleri şöyledir:

a) Güneşin doğmasından itibaren, 40-50 dakika sonrasına kadar,

b) Güneşin, tam dorukta bulunduğu vakit (Öğle vaktinin girmesine yaklaşık 10 dakika kalmasından öğlen vaktinin girmesine kadar),

c) Güneş batmazdan evvel, gözleri kamaştırmaz hâle gelmesinden, batmasına kadar olan vakit (Güneşin batmasına 40-50 dakika kalmasından itibaren akşam namazı vakti girinceye kadar olan zaman) (Merğînânî, el-Hidâye, I, 265-269).

Bu sayılan kerâhet vakitlerinde kaza namazı, vitir üzere vacip namaz kılınamadığı üzere kerahat vaktinden evvel hazırlanmış bulunan cenazenin namazı da kılınamaz. Bu vakitlerde hazırlanmış cenazenin namazı ise kılınabilir. Daha evvel okunmuş bir secde ayetinden ötürü “tilâvet secdesi” yapılamaz. Lakin kerâhet vaktinde okunan secde âyetinin secdesi, daha sonraya bırakmak efdal olsa da bu vakitte yapılabilir.

Güneşin batmasından evvelki kerâhet vaktinde, yalnızca o günün ikindi namazının farzı kılınabilir. Ancak mazeretsiz olarak ikindi namazını bu vakte kadar geciktirmek mekruhtur.

a) Sabah namazının sünneti hariç olmak üzere imsak vakti girdikten sonra, güneş doğuncaya kadar olan müddette,

b) İkindi namazını kıldıktan sonra güneş batıncaya kadar olan müddette,

c) Akşam namazı vakti girdiğinde farz kılınmadan evvel,

d) Cuma günü hatibin minbere çıkmasından sonra (Merğînânî, el-Hidâye, I, 269-271).

Ebû Saîd el-Hudrî’den şöyle nakledilmiştir: “Resûlullah’ı (sas) şöyle derken işittim: Sabah namazı kılındıktan sonra, güneş doğuncaya kadar diğer namaz yoktur. İkindi namazından sonra, güneş batıncaya kadar diğer namaz yoktur.” (Ebû Dâvud, Tatavvu’, 9; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 271)

Hanefî mezhebine nazaran kazaya kalmış namazları bulunan kimseler farz namazların öncesi ve sonrasında kılınan (revâtib) sünnetleri de kılarlar. Vaktinde kılamadıkları namazları da birinci fırsatta kılmaya çalışırlar.

Şâfiî mezhebine nazaran üzerinde kaza namazı olan kimse, geçmiş namazlarının hepsini kaza etmeden bayram ve vitir namazı da dâhil sünnet-i müekkede olsun, gayrimüekkede olsun hiçbir beyhude namaz kılamaz. Üzerinde kaza namazı bulunan kimsenin, bütün vaktini bu namazları kaza etmeye ayırması gerekir. Hatta uyku, meskenin geçimi üzere terk edilmesi güç olan kıymetli bir iş hariç bütün vakitlerini kazaya kalan namazlarını kılmakla geçirmesi gerektiğinden beyhude ile meşgul olması caiz değildir (Dimyâtî, Hâşiyetü i’âneti’t-tâlibîn, I, 39-40).

Bir namaz hem kaza hem de sünnet niyetiyle kılınamaz. Kılınacak namazın ne olduğu kesin olarak tayin edilerek ona niyetlenilmesi gerekir. Hem kaza namazına, hem de vaktin sünnetine birlikte niyet edilirse bu namaz, kaza namazı olur. Hem kaza namazı hem de vaktin sünneti kılınmış olmaz (el-Fetâva’l-Hindiyye, I, 73).

Öte yandan Hz. Peygamberin (s.a.s.) bir mazerete dayalı olarak vaktinde kılamadığı namazları kaza etmesi ve sahabeye de bu tarafta buyruk buyurması dikkate alınacak olursa, mazeretsiz olarak terk edilen namazların kaza edilmesinin öncelikle gerekli olacağı sonucuna ulaşılır (Nevevî, el-Mecmû’, III, 68).

İmamla tıpkı vaktin namazını kılıyor olmak kaydı ile kazaya kalan namazlar cemaatle kılınabilir (Merğînânî, el-Hidâye, I, 377; Haraşî, Şerhu Muhtasar, II, 39). Gerçekten Hendek savaşının güç kuralları altında Resûlullah (sas), dört vakit namazı kılmaya fırsat bulamamış; bilahare kurallar uygun hâle gelince de bu namazları ashabına cemaatle kıldırmıştır. Abdullah b. Mesud’un olayla ilgili rivayeti şöyledir: “Müşrikler, Hendek Savaşı’nda Resûlullah’ı namaz kılmaktan alıkoydular. Nihayet, gecenin bir kısmı geçtikten sonra Bilâl ezan okudu ve kâmet getirdi; Hz. Peygamber öğlen namazını kıldırdı, sonra Bilâl kamet getirdi, ikindiyi kıldırdı; sonra Bilâl kâmet getirdi, akşam namazını kıldırdı; sonra Bilâl yeniden kâmet getirdi, yatsı namazını kıldırdı.” (Tirmizî, Salât, 20; Nesâî, Mevâkît, 55; Tecrîd Tercemesi, II, 535)

Kaza namazı kılarken rastgele bir vaktin ezanının okunması, kılınmakta olan kaza namazına ziyan vermez. Vaktinde kılınamayan namazların kaza edilmesi için aşikâr bir vakit yoktur. Kerâhet vakitleri dışında her vakit kaza namazı kılınabilir. Namaz kılınamayacak olan bu vakitler Ukbe b. Âmir’in rivayet ettiği hadiste şöyle belirtilmiştir: “Resûlullah (s.a.s.), bize üç vakitte namaz kılmayı ve ölülerimizi defnetmeyi yasakladı: Güneşin doğmasından itibaren bir yahut iki mızrak uzunluğu yükselmesine kadar, güneşin gökyüzünde tam dik oluşundan batıya yönelmesine kadar ve güneşin sararmasından itibaren batmasına kadar.” (Müslim, Müsâfirîn, 293; Ebû Dâvûd, Cenâiz, 55; Tirmizî, Cenâiz, 41)

Güneşin batmasından evvelki kerâhet vaktinde, yalnızca o günün ikindi namazının farzı kılınabilir. Ancak mazeretsiz olarak ikindi namazını bu vakte kadar geciktirmek mekruhtur.

Kaza namazı kılacak olan kişinin kılacağı namazı belirleyerek niyet etmesi asıldır. Ancak üzerinde çok sayıda kaza namazı varsa, geçmiş namazları kaza ederken, “Vaktinde kılamadığım birinci sabah/ birinci öğle/ birinci ikindi/ birinci akşam/ birinci yatsı namazını kılmaya” formunda niyet edebileceği üzere, “ kılamadığım son sabah/ son öğle/ son ikindi/ son akşam/ son yatsı namazını kılmaya” biçiminde de niyet edebilir.

Öte yandan geçmiş namazlar, kazaya nasıl kaldıysa o denli kılınırlar, yani seferî olarak kaldıysa seferî, mukim olarak kaldıysa mukim üzere kaza edilir (Mevsilî, el-İhtiyâr, I, 220).