‘İstismar yolları’…
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, perşembe günü Norveçli mevkidaşını ağırlarken yaptığı konuşmada, Türk dünyası ve Orta Asya’ya dair bir bakış attı…
“Son yıllarda meydana gelen global gelişmeler ve Orta Asya’daki kardeşlerimizin ortaya koyduğu kapasite gelişimi global aktörlerin dikkatini çektiği üzere, Avrupa Birliği’nin Orta Asya’ya olan ilgisini de artırdı. Bu bizim açımızdan anlaşılabilir bir durum. Fakat bu karşılıklı ilginin, AB tarafından istismar edilmeye çalışıldığını gördüğümüz alanlar da var”…
Mesele yalnızca kimi Türk dünyası ülkelerinin AB yahut Rum Kısmı ile temasları bağlamına sıkıştırılamaz. Zati Türk Dışişleri o belgenin üzerine, “Aile İşleri” damgasını vurarak, “kendi içimizde halledilecekler” rafına kaldırdı. Doğrusu da bu. Yalnız, bölgenin “küresel aktörlerin dikkatini çekmesi” sıkıntısı çok daha kritik; “yanıcı” ögeler ve daha geniş “istismar” alanları barındırıyor…
***
Türk devletleri-AB bağlarının istismar noktalarının tartışıldığı an kardeş Azerbaycan ve lideri Aliyev’in KKTC/Kıbrıs Türklerinin ardındaki güçlü duruşu manalıdır. Mana görülsün diye de bu kadar açık konuşulmuştur…
Keza, yeniden kardeşimiz ve kadim dostumuz Pakistan Başbakanı’nın Ankara ziyaretinde gösterdiği yüksek Türkiye sevgisi ve dayanağı de bu mânâ ve zamanlamaya dahildir…
Esasen, Türkiye-Azerbaycan-Pakistan üçgeni bizim için yeni bir stratejik geometri değil. Ermenistan savaşında düzgünce zirve yapan/yükselen bu sınır, harita göz önüne getirildiğinde; Doğu-Batı ya da “küresel aktörlerin dikkat arazisi”ni yalnızca yollar ya da ticari ekosistem olarak değil, askerî olarak da çerçeveliyor…
Bu cepte dursun…
***
Batı’nın bölgeye ilgisini de sınıflandırmamız gerekiyor; AB’nin ilgisi ile ABD’nin ilgisi farklı. Keza, Rusya’nın bu bölgedeki Batı oyunlarına yaklaşımı da farklı olacak, her iki dış/Batı etkeninden birine yakınlaşacaktır. Bu da Ukrayna Savaşı’nın nasıl sona ereceği ile ilgili olduğu kadar, Berlin ve Londra’nın Moskova’ya cephe kurarken, Türk dünyası ve Orta Asya’yı nasıl gördüğüyle de ilgilidir. Zira, AB’nin bölgeye vaziyet etmesinin nedeni, özünde “Çin’e ulaşmak” hedefini güdüyor…
Tabii bu yollardan bir tanesi. Şu an için en fonksiyonel olanı. Ancak altta da bir yol var…
Biz Pakistan Başbakanı Sayın Şerif’i ağırlarken, ülkesinin hududunda önemli bir terör saldırısı gerçekleşiyordu ve devamındaki gelişmeler hücumun kendisinden daha vahimdi…
Hindistan yönetimindeki Cammu-Keşmir bölgesinde gerçekleşen ve turistleri amaç alan, 26 kişinin ömrünü kaybettiği terör saldırısının akabinde, Pakistan ve Hindistan ortasındaki tansiyon tekrar ve süratle alevlendi…
Her iki ülkenin önderleri son derece keskin açıklamalar yapıyorlar, ortalarındaki muahedeleri askıya alıyorlar, iki ülke ortasında en patlayıcı husus olan “su”yu muharebe alanına sürüyorlar; Pakistan şimdiden suyla ilgili düşmanca adımın “savaş nedeni” sayılacağını resmen açıkladı. Natürel iki ülkenin nükleer silah sahibi olduğu esasen herkesin malûmu…
İş burada bitmedi; tekrar iki ülke, başka ülke vatandaşlarının topraklarını terk etmesini, kimi diplomatik misyon çalışanlarının hudut dışı edilmesini, ticaretin askıya alınmasını, hava alanlarının kapatılmasını, vb olağanda aylar içinde tırmanılacak diplomatik karşılıkları da bir günde aşmış bulunuyorlar. Sonda da çatışmalar daima var ve devam ediyor. Muhakkak ki burada bitmeyecek; Hindistan’ın bir “karşılık” vermesinden korkuluyor…
Da, bunlar tesadüf mü?..
***
İstismar yollarından biri de burası işte…
Hepsi tesadüfse bile, hücumun ABD Lider Yardımcısı JD Vance’in Hindistan ziyaretiyle birebir vakte denk gelmesi olamaz!..
Bu da haritanın katlama çizgilerini ütüleme muhtaçlığı doğuruyor…
Hindistan’dan başlayarak yatay bir çizgi üzerinden Doğu Akdeniz’e ulaşan çizgi yahut yeniden buradan yola çıkarak Körfez üzerinden İsrail’e varan bir başkası ya da hepsini cem edip, Irak’ı da katarak Türkiye üzerinden Avrupa’ya giden çizgi stratejik ve hepsi yeni “Baharat Yolu”dur…
Ancak muhakkak istasyonlar “ortak”; Pakistan, İran, Afganistan üzere ülkelerin Çin ve Rusya ile önemli, kapsamlı iştirakleri var. Bunların bir kısmı stratejik mutabakatlarla korunuyor. “Bir Kuşak-Bir Yol” gibi…
Keza, bu yol içinde Batı ismine dert uyandıracak bir öbür ihtimali de barındırıyor; yakın vakte kadar ihtimal verilmeyen lakin son aylarda kotarılmaya çalışılan Çin-Hindistan yakınlaşması, en azından tansiyonların denetim altına alınması adımı/denemeleri gibi…
İşte son hücum ve akabinde gelişen riskli süreç, bu yolların güvenlik ve rekabet kategorilerini değiştiriyor!
***
Bu yolların ardında da tamamlanmamış setler var. Mesela İran. ABD’nin Tahran’la İsrail’in baskılarına karşın müzakereleri sürdürmesi, bir yandan Tel Aviv’in güvenlik mızmızlanmalarını kesmek ismine lakin öte yandan Tahran’ın Çin-Rusya’yı gerisine almış hali de dengelensin istiyor. Körfez de İran’la sorun istemiyor. Aslında bu bir hudut olarak da görülebilir…
Amerika İran özelinde, Rusya-Türkiye’nin bir denetim alanı yaratabileceğini de elbette hesaplıyor. Biraz gıllıgışlı bir iş ancak hiç ‘oluru yok’ diyemeyiz. Mesela Ankara, İran-ABD uzlaşısını destekliyor hatta fiilen de katkı sunuyor!
Amerika’ya kalsa bunun ardında da bir set oluşturacak; Türkiye-Suriye-İsrail, tahminen Mısır. Şu an için güç ve Ankara’nın, hele Netanyahu iktidardayken bu çizgiye yaklaşması imkânsız. Niyeti de yok…
Setler, yollar, ittifaklar çoğaltılabilir. Türkiye artık tüm yolların/dikkatlerin kesiştiği jeopolitik karargâha dönüştü fakat tıpkı vakitte “istismar mıknatısı” da oldu. Ne diyordu Sayın Fidan, “anlaşılabilir bir durum”. “İstismar”ın bu cümlenin gerisine eklenmesine, müsaade edilmeyeceğini ve yanıt verileceğini içeriyor!
