İsrail-İran çatışmasında en kötü 5 senaryo: Bundan sonra ne olacak?
İsrail’in İran’a başlattığı kapsamlı hava akınları, İran’ın misillemesi ve İsrail’in taarruzları ile devam ediyor. İki gündür süren çatışmanın ne vakit ve nasıl sona ereceği belirsizliğini korurken, dünya basını da karşı karşıya kalınabilecek “en berbat senaryoları” mercek altına aldı.
BBC’nin değerlendirmesine nazaran, taraflara yapılan itidal davetlerinin karşılıksız kalması ve çatışmanın sürmesi halinde dünyanın önünde beş mümkün makus senaryo bulunuyor.
ABD her ne kadar İsrail’in akınlarında dahlinin olmadığını savunsa da İran ABD güçlerinin İsrail’in taarruzlarına onay verdiğini ya da en azından zımnen bu akınlara takviye olduğunu düşünüyor.
İran’ın Ortadoğu’daki ABD maksatlarına saldırabileceği öngörüsünde bulunan BBC, bu muhtemel gayelerin ortasında Irak’taki özel kuvvetler kamplarının, Körfez’deki askeri üslerin ve bölgedeki diplomatik misyonların olduğunu aktardı. Son yıllarda bölgedeki İran takviyeli Hizbullah ve Hamas’ın güç kaybetmiş olabileceğine işaret edilen haberde, Irak’taki İran dayanaklı kümelerin ise hala silahlı ve ziyan görmemiş vaziyette olduğu savunuldu.
ABD de temelinde bu tıp akınlardan tasa ederek bölgedeki birtakım çalışanını çekmişti. Öte yandan, İran’ın ataklarında ABD vatandaşlarının da ölmesi halinde ABD Başkanı Donald Trump kendisini “eyleme geçmek zorunda olduğu” bir durumda bulabilir. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu da sık sık “ABD’yi İran’ı mağlubiyete uğratmaya yardımcı olmaya çekmek istemekle” suçlanıyor.
Askeri analistlere nazaran, yalnızca ABD’nin İran’ın yerin derinliklerinde bulunan Fordo üzere nükleer tesislerine ulaşabilecek bombardıman uçakları ve sığınak delici bombaları bulunuyor.
Trump, her ne kadar misyona gelmeden evvel Ortadoğu’da “sonsuza kadar süren savaşlar” başlatmayacağını taahhüt etmiş olsa da pek çok Cumhuriyetçi Partili hem İsrail hükümetini hem de “Tahran’da rejim değişikliğinin vaktinin şu an olduğu” görüşünü destekliyor.
Fakat ABD’nin etkin olarak çatışmaların tarafı ve modülü olması halinde bu, şiddet, tansiyon ve çatışmanın uzun bir mühlet boyunca tırmanabileceği manasına geliyor.
Bu noktada ikinci bir mümkün senaryo ise Körfez ülkelerinin olası bir çatışma ya da savaşın içine çekilmesi. BBC’nin değerlendirmesine nazaran, İran’ın İsrail’deki askeri ve öteki gayelere ziyan verme konusunda başarısız olması halinde, bilhassa “düşmanlarına yardım ve yataklık etmekle” suçladığı ülkeler de dahil olmak üzere Körfez’deki “daha yumuşak hedefleri” füzeleri ile gaye alabileceği düşünülüyor.
Bölgede pek çok güç ve altyapı gayesi bulunuyor. İran, 2019 yılında Suudi Arabistan’daki petrol yataklarına saldırmakla suçlanmıştı. İran dayanaklı Husiler de 2022 yılında Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki (BAE) gayeleri vurmuştu.
O vakitten bu yana İran ve kimi bölge ülkeleri ortasında bir çeşit yakınlaşma olsa da kelam konusu ülkeler birebir vakitte ABD’nin hava üslerine konut sahipliği yapıyor. Bu ülkelerden kimileri, geçen sene İran’ın füze saldırısına karşı İsrail’in kendisini savunmasına yardımcı olmuştu.
Körfez ülkelerinin bir hücum ile karşı karşıya kalması halinde bu ülkeler de kendi savunmaları için ABD ve İsrail’den yardım isteyebilir ve bu talep ABD savaş uçakları istikametinde olabilir.
İsrail, İran’a düzenlediği hücumlarda ülkenin nükleer ve askeri tesislerin maksat aldı. İran’ın uranyum zenginleştirmesini istemeyen ve bir gün nükleer silahı olması ihtimaline karşı çıkan İsrail, bu sebeple İran’ın nükleer kapasitesini gaye alıyor.
İran’ın nükleer tesislerinin güzel korunduğunu ve yeraltında olduğunu hatırlatan BBC, “Ya yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş 400 kilogramlık uranyum yok edilmezse?” diye sordu. Buna nazaran, İsrail’in ataklarının İran idaresini “başka akınları uzak tutmanın tek yolunun olabilecek en süratli formda nükleer kapasite yarışına girmek olduğu” konusunda ikna edebilir.
Bu noktada İran’ın yeni askeri başkanlarının ölen seleflerinden “daha dik başlı” ve “daha az ihtiyatlı” olma ihtimali de bulunuyor. Bu türlü bir durumda ise İsrail de yeni hücumlar düzenleme yoluna gidebilir, bu da bölgeyi bir saldırı-karşı taarruz sarmalının içine sokabilir.
Bir öbür makus senaryo ise dünyada bir ekonomik şok yaşanması. Petrol fiyatları halihazırda artmaya devam ederken İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatması ve petrol hareketlerine sınırlama getirmesi mümkün. Bu esnada Yemen’deki Husiler de Kızıldeniz’deki gemilere yönelik ataklarını yine tırmandırabilir.
Dünyadaki pek çok ülke halihazırda hayat pahalılığı krizi yaşarken petrol fiyatlarının artması global ölçekte enflasyonun artmasını beraberinde getirebilir. Bu durum, ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük vergisi tarifeleri ile de bir ortaya geldiğinde daha da güç bir durum yaşatabilir.
BBC, son olarak, “İsrail’in İran’daki rejimin çöküşünü sağlama tarafındaki uzun erimli emelinde başarılı olursa” ne olacağı sorusunu yöneltti.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, dün yaptığı açıklamada, öncelikli gayelerinin İran’ın nükleer kapasitesini yok etmek olduğunu söylese de İran’da bir “rejim değişikliği” amaçladığının da sinyalini verdi.
BBC’ye nazaran, bu türlü bir durumda geride büyük bir “vakum” ya da “boşluk” kalabilir. “Bunun öngörülmeyen ne üzere sonuçları olur? İran’daki bir iç çatışma neye benzerdi” sorularının yöneltildiği haberde, Irak ve Libya’da yaşananlar hatırlatıldı.
