Son haftalarda, Suriye’de yaşanan süreç hakkında yaptığım bütün konuşmalarda şu soru kesinlikle soruluyor: “Nasıl bir idare modeli oluşturulacak? İslâmî bir idare mi, yoksa demokrasi mi?” Muhataplarımı biraz yoklayınca, demokrasiyi “Batı kaynaklı” olduğundan ötürü büsbütün reddettiklerini, “İslâmî yönetim” derken de tam olarak neyi kastettiklerini net biçimde bilmediklerini, kimi dilek ve temennilerden ibaret cümleler kurduklarını fark ediyorum. Örneğin şu sorulara verilen karşılıkların daima muğlak ve teorik kaldığını görüyorum: “Bir idaresi İslâmî kılan şey nedir?”, “Sistem manasında İslâmîleşmekten kelam ettiğimizde, mesela seçimlerin yapılması İslâm dışı bir uygulama mıdır?”, “Seçim pratiğini İslâmî sistemin dışına itersek, devlet başkanı ve yönetici kadro hangi yöntemle belirlenecektir?”, “İslâmî bir sistemde, devlet liderinin değişmesi icap ettiğinde, nasıl bir sistem işletilecektir?”, “İslâmî bir idare, hâkim olduğu coğrafyada hiçbir günahın işlenmemesine mi odaklanmalıdır? Pekala, bu mümkün müdür?”, “İslâmî bir idarede, Müslümanca hayat yaşamak istemeyenlere nasıl muamele edilecektir?” Sorular bu minvalde uzayıp gidiyor.

“İnsanoğlunun tarih içinde ulaştığı en harika idare usulü” olarak sunulan demokrasinin çok sayıda önemli arızayı beraberinde getirdiği malum. Bugün dünya çapında demokrasiye yönelik tenkitlerin yaygınlaşmasında ve “anti demokratik” idarelere ilginin artmasında, tıpkı arızaların etkisi büyük. Demokrasiye getirilen İslâmî eleştirilerse, daha çok, “İlâhî kanunlar yerine beşerî kanunlarla yönetim” ve “insanoğlunun tek karar mercii haline getirilmesi” noktasında ağırlaşıyor. Pekala, büsbütün şeffaf ve çağdaş standartlara uygun yapılacak seçimlerle Müslüman takımların işbaşına gelmesi ve kuracakları idarede de tümüyle “İslâmî ilkeleri” tatbik etmeleri mümkün mü? Pratikteki birçok zorluğa karşın, teorik olarak mümkün.

Suriye örneği üzerinden ilerleyelim mesela. Her alanda harabeye dönmüş bir ülkeyi ayağa kaldırmak üzere işbaşına gelen Ahmed Şara liderliğindeki yeni idarenin aşağıdaki dört ilkeyi öncelikli halde benimsediği görülüyor. Parantez içi yorumlar bana ilişkin:

(Böylece toplumdaki istisnasız herkes kendisini inançta hissedecek, rastgele bir durumda adaletsizliğe uğramayacağının şuurunda, huzurlu biçimde yaşayacaktır.)

(Beden dokunulmazlığından seyahat emniyetine, devlet her hususta vatandaşlarının günlük hayatında asayişin ve sulhun korunmasının garantörüdür. Asayiş ve sulhun ihlali, caydırıcı biçimde cezalandırılacak, suiistimallere kapı aralanmayacaktır.)

(Devlet, vatandaşlarının akıl, ruh ve vücut sıhhatinin korunmasından birinci derecede sorumludur. Bu noktada alınacak siyasî ve toplumsal önlemlerin hepsi, devletin uhdesindedir. Toplum daima yeterliliğe teşvik edilecek, kötülüklerin önü kapatılacaktır. Fakat bu yapılırken zirveden inme yasaklarla ve zorlamayla hareket edilmeyecek; her alanda kapsamlı bir eğitim ve bilinçlendirme faaliyeti ortaya konacaktır. Böylelikle “İslâmî bir atmosfer” ve onun getireceği “sosyal davranış kodları” tedricî biçimde tabiatıyla oluşacaktır. Sonuçta, İslâm’ın pratik buyruk ve yasaklarına uymayı tercih etmeyenler bile, genel atmosfere ahenk sağlayacaktır.)

(Ekonomik kaynakların halk katmanları ortasında istikrarlı bir formda dağıtılması ve minimum bir refah seviyesinin oluşturulması, devletin aslî görevlerindendir. İslâm’da zekât kurumu, kelam konusu dağıtımın en pratik vesilelerinden biridir.)

Kaynaklar dikkatle tetkik edilirse, siyaset kurumundan ve rastgele bir idareden İslâm’ın beklediklerinin de bu dört ana temel -ki bunlara kimi alt kategoriler eklenebilir- etrafında formlandığı rahatlıkla anlaşılır. Münasebetiyle kelam konusu maksatları gerçekleştirebilen bir idarenin “İslâmî” olduğu söylenebilir. Yönetimin formülü, ismi, kurumları vb. büsbütün sahih örfe ve o günün İslâm’a ters olmayan kabullerine dair ayrıntılardır. Öte yandan, bu amaçlar tahakkuk etmediğinde “İslâmî yönetim”den bahsetmek de mümkün değildir. İsterse o idarenin ismi “İslâm cumhuriyeti”, “İslâm emirliği”, “Hilâfet” vb. olsun.

Bütün dünya üzere Türkiye Müslümanları olarak bizim de dikkatle izlediğimiz Suriye örneği, İslâm siyaset literatürünün zenginleşmesi ismine dikkat cazibeli bir deneyim olacak üzere görünüyor.