İran-ABD anlaşması hangi haritayı tamamlayacak?
Amerika İran’ı vurmayacak. En azından şimdilik. İsrail’e kefil olamayız lakin saldırsa bile ABD’nin dayanağını alamaz. Tel Aviv’in içtimai durumu, ‘konuyu değiştirmek için’ Netanyahu’nun aklına İran’ı şöyle bir acıtmak fikrini getirebilir. Bununla birlikte son günlerde İsrail ordusu ve istihbaratından yükselen muhalif seslerin yoğunluğu da onu düşündürecektir. Trump’ın bakışı da düzgünce tartması gereken bir diğer handikap…
Yine de
bölgenin elle tutulur “tek sorunu”
üzere gözükmeye başlayan İran sıkıntısında neler yaşandığını âlâ anlamak gerekiyor. Ki, evrak şu an Washington-Tahran ortasında dönüyor gözükse de, iki ülkenin,
Rusya
ve
Türkiye
’nin özel rolünü de kayda geçirmek lazım. Genel olarak fakat çok temkinle diyebiliriz ki, anlaşacak gibiler…
1
. ABD ve İran’ın müzakerecilerine baktığınızda dahi uzlaşı konusundaki motivasyonlarını anlayabiliriz;
Witkoff
ve
Arakçi
tam bu isimler ve masadan yeterli haber çıkacaksa onlar yapabilir.
2
. Müzakereler süratli yapılmalı. İki sebepten; birincisi İran’ın topu saklama ve çevirme kabiliyeti uygun biliniyor ve niyeti bu olmasa bile gecikmeler o deftere yazılacak. İkincisi, Avrupa’nın tavrı.
Fransa
,
İngiltere
ve
Almanya
, yaptırımları BMGK gündemine tekrar getirebilirler. “Kötü polis” için uygun bir araç.
3
. Rusya faktörü;
Ukrayna savaşında her ABD-Rusya yakınlaşması, Moskova’nın İran krizinde “kolaylaştırıcı” tesirini besliyor.
Bu faktörün varlığını daha Trump yeni seçildiğinde birinci buradan okumuştunuz aslında.
4
. O günlerde Rusya ile İran ortasında yapılan özel bir mutabakat da yürürlüğe girmişti. Tahran’ın nükleer silahların yayılması mutabakatına taahhüdünü teyit ediyordu!
5
. İşlerin nasıl gittiğine ait kimi ipuçları da başkanların açıklamalarında yakalanmalı.
Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan
; “ABD sermayesinin İran iktisadına yatırım yapmasına karşı değiliz”…
6
. ABD’nin hatta şahsen Trump’ın açıklamalarına da bakarsanız, muhtemel muahedenin muhtaçlık duyduğu tek şey, “İran’ın nükleer silah yapmaması”.
7
. İran’ın, “nükleer programı büsbütün kaldırması” beklentisi mayınlı arazi. ABD bunu dayatırsa uzlaşı bozulur. Bu cümle başta birkaç kere kurulduysa da, herhalde yarattığı tepki ölçüldü ve “nükleer silah asla yapılmamalı”ya çevrildi.
8
.
İsrail
ve Amerika’daki Yahudi lobisinin birinci cümleye dönme baskısı düzgün takip edilmeli. Tehlikeli nokta bu. İsrail’e bakarsanız, ‘İran’ın elinde şu an dahi nükleer silah var’ diyenlere de rastlayabilirsiniz.
9
. Lakin yok. İran’ın nükleer silah sahibi olmadığı bizzat
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan
’ın ağzından kesin biçimde açıklandı.
10
. Tahran’ın beklentisi ise çok kolay;
para
. Yaptırımların kaldırılmasını ve ticaretinin önünün tüm dünyaya açılmasını istiyorlar.
11
. Trump; “
İran’ın güçlü ve büyük bir ülke olmasını istiyorum lakin tek şey, çok kolay bir şey var, nükleer silahları olamaz
”…
12.
Karşılıklı birer maddeyi inmiş görünen pazarlıkların uzun ve sıkıcı kısmı ise bunların takip ve kontrol protokollerinin nasıl olacağı. Buradan bakınca çok da bir şey yokmuş üzere görünebilir lakin o denli değil…
13
. Buraya kadar şöyle bir sadeleştirme yapabiliriz;
ABD-İran arasındaki-dolaylı-müzakereler bir dönüm noktasıdır.
Dolaysız müzakereler daha ilerleme yaratabilir. Ankara’nın taraflara tavsiyesi de budur; “yüz yüze görüşün”…
14
. Ayın 19’unda gerçekleşecek devam toplantısına umutla gidiliyor. İran para ünitesinde yaşanan pahalanma de pazarın olumlu gelişmeleri satın almaya başladığını gösteriyor.
15
. “Her iki tarafın, görüşmeleri ilerletme
kararlılığı
var mı” sorusuna büyük çoğunluk, “evet, o denli gözüküyor” karşılığını veriyor.
16
. Hava bu. Durum da bu. Ancak; bir de “dış etkenler” var; Körfez ülkeleri ne diyor? İsrail ne diyor? Çin ne diyor? Ankara’nın ülkü beklentisi ne? Doğal,
diyelim her şey yolunda gitti, bu tüm bölge için nasıl bir jeopolitik getiriyor
? Yani, İran, “hangi haritayı” tamamlayacak?
17
. İran’ın birtakım Körfez ülkeleri ve buradaki Amerikan silahlı varlığına ait reddiyeleri de devam ediyor.
18
. Art geriye bölgedeki ilgi alımlı gelişmeleri/hizalanmaları yazmaya başlasak sayfalar meblağ. Lakin kimi Türk devletlerinin Kıbrıs Rum Bölümü ile yeni ilgileri, (bu ortada, Ankara’nın sessizliği
sürpriz
beklentisi doğuruyor!) AB’nin Orta Asya/Türk Devletleri ile yüksekten kurmaya başladıkları bağlar, Gürcistan ve Ermenistan’ın bu bağlamda yaşadığı olaylar ve attıkları adımlar, Yunanistan’ın mızmızlanmaya başlaması,
bir ucu İngiltere’de başka ucu Çin’de olan bir çizginin üzerinde “Batı-Batı” rekabetinin izlerini takibe teşvik ediyor herkesi. Doğu da birine taraf elbette!
19
. İsrail’in Filistin/Gazze’de devam eden soykırımı ve Suriye’nin durumu ile Rusya’nın Hazar ve Ortadoğu’ya yaklaşımının Ukrayna üzerinden gelişen/gelişecek tesirleri de dahil bu kazana. Yahut şöyle de tabir edebiliriz;
Rusya, bu rekabette kimin tarafında yer alacak?
20
. Tıpkı soruyu Türkiye için de biraz farklı biçimde sorabiliriz; Ankara tıpkı rekabette nasıl yer alacak?
21.
İsrail güçlü bir periyot yaşıyor;
a)
Bir yandan kendi tabirlerine nazaran savaştalar.
b)
Burunlarının tabanında en istemedikleri bitti. Türkiye’nin Suriye’deki varlığına katlanmak acı veriyor.
c)
Üstelik ABD bu mevzuda onlara hiç yüz vermedi.
d)
Bir de İran’ın ABD ile mutabakat ihtimali kâbus demek.
e)
Yine de Trump idaresi içlerini ferah tutmalarını sağlayacak ileri bir plandan bahsetmiş olabilir mi onlara?
22
. Ankara ise şu oyuncularla oynamaya devam ediyor; ABD, İngiltere, AB, Rusya ve Çin. Dahası,
İran’ın ABD ile mutabakatına da itirazı yok üzere.
23.
Türkiye, “İran-ABD mutabakatı, terör örgütü, Irak ve Suriye bağlamına katkı sunabilir” beklentisi taşıyor olabilir. Günün sonunda ve Batı bakışıyla İran, bölgedeki tek sorun kalmış üzere. Sonrasını anlatmaya devam edeceğiz…
