Hıristiyan ilahiyatında endişe

“…İşkence çekiyordum, kendimi her zamankinden daha zalimce suçluyor, zincirlerimin içinde büsbütün kopup parçalanana kadar bir o yana bir bu yana dönüp duruyordum, aslında artık ufak bir halka kalmıştı beni tutan, lakin sonuçta tekrar de tutuyordu ya. Sense, ya Rab, yalın merhametinle endişe ve utancın çift kat kırbacını yüreğimin en derinlerine indiriyordun, yine pes edeyim ve beni tutan şu minnacık, ince halka da kopmasın diye; tekrar güçleneyim ve beni daha sıkı zincirlere vur diye. Ruhumdan şöyle geçiriyordum: ‘Şimdi olsun, artık olsun’, ve bu türlü diye diye artık son kararımı veriyordum. Evet, neredeyse veriyordum, fakat veremiyordum, eski halime de dönemiyordum, kıyıda duruyordum ve tekrar soluklanıyordum.

Ha uğraş dedim yine, maksada bir adımcık daha yaklaştım, bir adımcık daha, işte neredeyse neredeyse dokunuyordum, tutuyordum. Fakat ulaşamıyordum, dokunamıyordum, tutamıyordum, mevti ölmek ile hayatı yaşamak ortasında tereddütteydim; içime işlemiş kötülük hiç tatmadığım yeterlilikten daha hâkimdi üzerimde, beni farklı bir insan haline dönüştürecek ana yaklaştıkça daha büyük bir endişe salıyordu içime, geri itmiyordu, döndürmüyordu da, fakat boşlukta bırakıyordu.” diye itiraf eden Aziz Augustinus, bütün varlığıyla Tanrı’ya tutunduğunda boşluktan kurtulacağını, düşünmesinin neden olduğu yorgunluğunun biteceğini, İlah ile yine canlanacağını bildiği halde, O’nun sevgisiyle dolmadığında kendisine bir yük olduğunu fark ederek “Ağlanası sevinçlerim, sevinilesi sıkıntılarımla savaş halinde, zafer hangi tarafın olacak bilmiyorum. Vah bana! Ya Rab, acı bana! Vah bana! Bak, artık yaralarımı saklamıyorum. Sen doktorsun, ben hasta, sen merhametlisin, ben merhamete muhtaç. Bir imtihan değil mi insanın dünya üzerindeki ömrü? Ancak ezaları, zorlukları kim ister? Bunlara katlanın diyorsun, sevin demiyorsun. Hiç kimse katlanmak zorunda olduğu şeyi sevmez, katlanmayı sevse bile. Katlanacağı hiçbir şey olsun istemez, katlanabildiği için sevinse bile. Şanssız günümde talih istiyorum, şanslı günümde şanssızlıktan ödüm kopuyor. Bu ikisi ortasında insan hayatının sınanmayacağı orta bir yer yok mu? Lanet olsun (…) şanssızlıktan korkuyoruz. Sevinçlerden kötüleşiyoruz ya, lanet olsun! (…) Şu şansızlık bu kadar ağır ya, sabır taşını bile çatlatabilir ya, lanet olsun! İnsanın şu dünya ömrü hiç dur durak bilmeyen bir imtihan mı?” diye sorar. (İtiraflar, trc.: Çiğdem Dürüşken, Kabalcı, 2010)

“Bu, Tin, düşsel olarak kendi aktifliğini yansıtır, bu aktiflik hiçliktir, masumiyet de her vakit kendi dışındaki bu hiçliği görür.

Kaygı, düş gören tinin nitelik kazanmasıdır, böylelikle psikolojideki yerini edinir. Uyanıkken, kendim ile ötekim ortasındaki ayrım vazedilir; uykudayken ertelenir, düş görürken ise bu ayrım, dolaylı olarak haberdar olduğumuz hiçliktir. Tin, aktiflik halindeyken, kendi imkanını cezbeden bir biçim olarak daima ortaya çıkar, lakin bu imkanı elde etmek için arayışına başlar başlamaz gözden kaybolur; aradığı, korkuyu doğurabilecek tek şey olan hiçliktir. Ortaya çıkıp kendini göstermekten ötesine gidemediği sürece, daha fazlasını da yapamaz. Telaş kavramına psikolojide çabucak hemen hiç değinilmemiştir. Bu tabirin ‘korku’dan ve endişeye bağlı, muhakkak bir objesi olan benzeri kavramlardan tümüyle farklı olduğunu belirtmeliyim. Telaş bu nedenle hayvanda bulunmaz; zira tin, hayvana yüklenmiş bir nitelik değildir.

Kaygının diyalektik belirlenimlerine baktığımızda, bunların tam bir ruhsal muğlaklık içinde olduğunu fark ederiz. Korku hem hisse almak istediğimiz hem de karşısında durduğumuz bir ‘pathos’tur.” (Kaygı Kavramı, trc.: Türker Armaner, İş Kültür, 2017)

Pathos’tan kelam edilen yerde husus metafizik seviyede ele alınıyor demektir. Martin Heidegger ise, Kierkegaard’ın Tasa Kavramı isimli yapıtından seksen yıl sonra, varlığın süreçlerini ve dinamizmini metafiziğin dışında ele alma gereksinimiyle, kaygıyı salt bir fenomen olarak çağdaş ideolojinin masasına yatıracaktır.