Her şeyi siyasallaştırmak
Herhalde içinde yaşadığımız periyodun temel hususiyetlerinden biri her şeyi siyasallaştırmaktır. Türkiye’de de son vakitlerde sıkça işittiğimiz ve en çok şikâyet edilen problemlerden biri, siyasallaşmanın ileri boyutlara ulaşması ve toplumun siyaset eksenli kutuplaşması olduğu söylenebilir. Bu durumun Türkiye’de son yıllarda zuhur ettiği de şikayetlerin çabucak arkasına eklenmektedir. Lakin gerçekte siyasallaşmanın yeni bir hâdise olmadığını hatta görünürlüğünün bile son yılların yapıtı olmadığını fark etmek gerekir.
Eski dünyada ahlâk ilmi, insan eliyle inşa edilen dünyanın kuşatıcı, çerçeve verici ve klasik düşünürlerin tabiriyle küllî ilmi idi. Bilhassa on üçüncü yüzyıldan itibaren İslam fikir geleneğinde ahlâk ilmi kapsamlı ve külli bir ilme dönüştü. Fârâbî, Maverdî, Ragıb el-Isfahânî, İbn Miskeveyh, İbn Sînâ, Gazzâlî ve Fahreddin er-Râzî üzere ahlâk düşünürlerinin derin tefekkürleri Nasîruddin et-Tûsî’nin Ahlâk-ı Nâsırî isimli yapıtında bir ortaya getirilerek insan tarafından inşa yahut kesp edilen dünyanın tamamını kuşatacak biçimde yapılandırıldı. Daha sonra büyük kelamcı Adudiddin el-Îcî tarafından bir ders kitabı formuna dönüştürülerek yaygınlık kazandı. Bu sebeple on üçüncü yüzyıldan itibaren yazılan ahlâk yapıtları evvel insanın ahlâklı olmasının manasını ve insan güçlerini açıklayıp her bir gücün donanması gereken fazilet ve erdemsizliklerden bahseder. Akabinde konut idaresine geçer, ailenin temel ögelerini tespit ederek ebeveyn ve çocuk üzere ünitelerin donanması ve kaçınması gereken fazilet ve erdemsizlikleri açıklar. Daha sonra siyasete geçerek yöneten, yönetilen ve denkler bağını analiz ederler, çiftçiler, zanaatkarlar, tâcirler, askerler, bürokratlar üzere toplumu oluşturan zümrelerin fazilet ve erdemsizliklerini ele alırlar. Böylelikle bir ferdin bu dünyada bulunabileceği mümkün statülerin tamamını öncelikle ahlâkî, ikinci ve üçüncü olarak iktisadî, siyasî vs. bir sorun olarak vazederler. Yani iktisat ve siyaset üzere alanlar ahlâkın bir uzantısı olarak kıymetlendirilir.
Batı bilim ve teknolojisinin ortaya çıkışı, Sanayi İhtilali ve Fransız İnkılabıyla birlikte hem Batı’da hem de dünyanın Batı tesirinde kalan başka bölgelerinde ekonomi-politik insani ilginin odağına yerleşti ve her şey, siyasetin uzantısı olarak ele alınmaya başlandı. Başlangıçta siyasetten özerk ve ona müdahil olmaya çalışan bir alan olarak görünen iktisat de çok geçmeden siyasetin epeyce kullanışlı bir aracına dönüştü. Neredeyse siyasetten bağımsız bir şey düşünülemez hale geldi. Kitle bağlantı ve ulaşım araçlarının vahim derece gelişim göstermesi çağdaş ulus devletlere vatandaşların mahrem hayatlarına kadar ulaşma imkânı verdi. Eski dünyanın özerk alanları birer birer özerkliğini kaybederek resmi ideolojilerin propaganda araçları haline geldi. Alışılmış ki öbür her şey üzere eğitim de güzel bir vatandaş yetiştirme ülküsüyle siyasetin bir aracına dönüştü. Bilhassa mecburî eğitim, devletlerin resmî ideolojilerinin taze zihinlere zerk edildiği bir vasıta olarak temayüz etti.
Modern ulus devletlerden biri olarak Türkiye de tıpkı süreçlerden geçti hatta geçmeye devam ediyor. Ama resmî ideolojiler vaktinde güncellenmediği takdirde bu süreçlerin yıkıcı sonuçları da oluyor. Bunlardan biri ve tahminen de en dikkat çekeni, Cumhuriyet’in kuruluş vaktindeki ideolojinin taraf verdiği eğitim anlayışının kuruluş kuralları kökten değiştiği halde katı bir halde devam ettirilmesi ve vakitle kemikleşmesidir. Üniversite sistemimiz, kuruluş devri ideolojisiyle uyumlu halde İslam geçmişini tahkir, tezyif ve inkâr üzerine kuruldu. İdeoloji kısımlarında başlangıçta kısmen müsaade edilen İslam periyodu nazariyatı çalışmaları kısa müddette büsbütün dışlandı. Tahminen radikal bir Batılılaşma sürecine giren yeni devletin başlangıçtaki refleksleri mazur görülebilirdi ancak bu süreç yakın vakitlere kadar devam etti. Akıl almaz bir formda kendi geçmişine karşı ilgisiz kalan hatta geçmişiyle alay eden, geçmişinden tiksinen ve abartısız binlerce ideoloji, kelam, hukuk, lisan ve nazari tasavvuf kitabı bulunduğu halde ömür uzunluğu bir adedinin kapağını bile açmamayı hüner zanneden jenerasyonlar üniversite kürsülerine hâkim oldular. Hala da hâkimiyetleri devam ediyor.
Kanaatimce bu durumun hiçbir akılla izahı mümkün değildir. İmâm Gazzâlî, fıkıh ve kelam üzere şerî yahut dinî bilimleri tahsil etmeyi bile dindarlık saymazken bu beşerler, Fârâbî, İbn Sînâ, Fahreddin er-Râzî, Nasîruddin et-Tûsî, Seyyid Şerîf el-Cürcânî üzere filozof ve düşünürleri okumayı dindarlık sanıyorlar. Bilmedikleri ve bilmeye dönük rastgele bir efor göstermedikleri halde akılları sıra İslam medeniyetinin büyük düşünürlerini küçümsüyorlar. Bunu da çağdaş pahaları benimsemek ve gerçek ideolojilerle iştigal etmek olarak takdim ediyorlar. Yani ideoloji ve niyetle iştigali büsbütün siyasallaştırıyorlar. Türkiye’de eğitimin bütün kademelerinin nitekim tekrar ele alınması ve sahtelikten kurtarılması gerekiyor. Meraksızlık, ilgisizlik ve küçümseme fazilet değil, akıl eksikliğidir.
