Hatice Ebrar Akbulut: İnanılmaz saldırı altındayız

Son vakitlerde insanın mana arayışı ve mevcut toplumsal medya sisteminden kaçışın yollarına dair denemeleri çok fazla görmeye başladım. Ya da dijital çağın sosyolojisi ilgi alanım olduğu için dikkatimi çekiyor olabilir. ‘Bir Diğer Mesele’ programında içinde bulunduğumuz sanal tertibi anlamlandırmaya çalıştığımız konukların ortak görüşü de bu türlü. Çok değil 30 yıl öncesinde büyük bir hasret var. Bunun ismi da sahicilik. Gerçeği arama ve hissetme hasreti de diyebiliriz.

Yeni Şafak’ın Fikir Günlüğü sayfasında yayımlanan makaleleri oldukça dikkatimi çeken Hatice Ebrar Akbulut’un da kederi çağın insanın savrulması ve arayışları. Derinlemesine okumalar yaparak, tespit, teşhis ve tekliflerini uzun uzadıya aktarıyor. Ebrar Hanım’ın son yazısı “Gözetim ve Körleşme” üzerineydi ve şu tespiti çok sarsıcıydı: “İnsanı çürümüşlüğün içinde bırakan ekran, devasa bir ağın kesimidir. Ekranda kaldıkça insan o ağın içinde yaşayan bir parazite dönüşür.”

Yazıyı okur okumaz kendisini aradım. Bir Diğer Mesele’de konuşmamız gerekiyordu. Sağ olsun kabul etti ve Ankara’dan kalkıp geldi.

Sosyal medya bizlere neler yaptı? Dijital çağın insanları olarak, beşere dair neleri kaybettik? Neleri kaçırıyoruz? His olarak, fikir olarak hatta fizikî olarak nasıl bir şeye dönüşüyoruz?

Ben sordum, o anlattı.

Bu sohbetimizin tamamını saat 10’da Yeni Şafak’ın YouTube kanalından izleyebilirsiniz.

Söz artık Hatice Ebrar Akbulut’ta…

Sosyal medya dediğimiz şey yalnızca orada etkileşim kurduğumuz, birbirimize beğeni attığımız ya da birbirimizi linç ettiğimiz bir düzenek değil. İzlediğimiz, baktığımız her şey artık bir toplumsal medya. Gündüz nesli programları da o denli. Evvelden mahallenizde olan bir şeyin dedikodusunu yaparken ya da okulunuzda yaşanan, işyerinizde yaşanan bir şeyin dedikodusunu yaparken artık gündüz nesli programında hiç tanımadığınız bir insan sofranıza geliyor. Onun dedikodusunu yapıyorsunuz. Zihnen, manen, kalben inanılmaz bir taarruz altındayız ekranlar üzerinden ve her bir tarafa çekiştiriliyoruz. Bu çok farklı ve bu bizi mekansızlaştırıyor, kimliksizleştiriyor. Evet, sel üzere gelen bir şey var. Lakin biz onun önüne ne kadar set koyabiliyoruz? Ne kadar gayret edebiliyoruz? İşte badireler orada başlıyor. Yanıt üretemediğimizde, tıkandığımızda başlıyor. Ben bunu Teoman Duralı’da okuduğumda çok şaşırmıştım. Teoman Duralı, bu çağın insanı değil bu manada. Tabiatı tanımış bir insan. Toplumsal medyaya, ‘Big Brother’a dikkat çektiğini gördüğümde çok şaşırmıştım. Şöyle söylüyordu Teoman Hoca; “Bir buzağının, bir ineğin, bir atın, bir tayın koşuşuna, yemek yiyişine; bir güneşin doğuşuna, batışına şahitlik etmemiş bir çocuğun dünyasını neyle süsleyebiliriz?” Bu çocuğa neyi anlatabiliriz? İstediğiniz kadar ona istediğiniz eğitimi verin, lakin bu çocuk pratikte gerçek hayatta tabiatından koparılmışsa, en düzgün ilmi dahi verseniz onu algılayamayacaktır.

Oswald Spengler diye bir müellif var. Onun kitabında şöyle bir söz vardı: “Bu çağın insanı dijitale angaje olmuş.” Daha doğrusu, kapitalizmin çarkını çevirenlerden biri hâline gelmiş. Akan bir ırmak gördüğünde onun içinden geçmek, yüzünü yıkamak, ayaklarını salındırmak üzere şeyleri düşünmez. O ırmağı nasıl ticari bir şeye çevireceğini düşünür. Oradan elde edeceği suyu nerelerde kullanacağını hesaplar. Ya da süt dolu bir inek gördüğünde, o ineğin sütünden nasıl yarar sağlayacağını, nasıl gelir elde edeceğini düşünür. Hatta içine su katarak, ürettiği yağın, yoğurdun ticari kıymetini nasıl artıracağını düşünür. Zihinlerimiz kirlendiği için, olağan olanı gördüğümüzde de doğal düşünemiyoruz artık. Onu kendi doğallığı içinde kavrayamıyoruz. Birbirimizi de kendi doğallığımızla kavrayamıyoruz. En ufak bir şeyde birbirimizi çok kolay iğneleyebiliyor, kesip atabiliyor, silebiliyoruz. Toplumsal medya, maalesef önemli manada bütün dengelerimizi bozdu. Bence en çok eleştirmemiz gereken şey, Müslüman niyete ve Müslüman muhakemeye sahip olan insanların da artık bu türlü olması. Bu, çok eleştirilebilir bir durum.

Sosyal medyada sırf bir taklit kelam konusu; taklit ederek gerçek öğrenme oluşamaz. Usta-çırak ilgisinden kelam ederken, internet ortamında ya da dijitalde pandemi devrinde mecburen geçilen dijital derslerde olduğu üzere gerçek bir eğitim mümkün değildir. Gerçek bir usta-çırak münasebeti kurulamaz. Zira orada beşerler yalnızca birbirini gözetliyor. Adeta bir BBG meskeni üzere… Sırf birbirinize bakıyorsunuz. Fakat gerçek hayatta, yüz yüze olduğunuzda birbirinizin soluğunu duyuyorsunuz, sesini hakikaten işitiyorsunuz, suyun akışını hissediyorsunuz. Bu sizi daha profesyonel kılıyor, insanlara karşı daha anlayışlı hale getiriyor. Fakat yalıtılmış bir dijital ortamda ne oluyor? En ufak bir sese bile tahammül edemiyorsunuz. Herkes sussun istiyorsunuz. Yalnızca sizin varlığınız olsun istiyorsunuz. Bu, çok önemli bir kopuş. Bu nedenle dijitali gereğinden fazla büyütmemek, hayatı sadece buradaymış üzere görmemek gerekiyor. Mümkün olduğunca gerçek hayata, temas edilebilen yaşantılara yönelmek lazım.

İnsanın eşyaya bakışı o kadar bozuldu ki… Evet, gidiyor tarım alanından, doğal yerlerden fotoğraflar, görüntüler çekip paylaşıyor: “Ben çok doğal yaşıyorum” vesaire görüntüleri yayınlıyor. Lakin aslında bu bir palavra. Bu türlü bir şey yok. Hakikaten doğal yaşayan insan, bunu da ticarete dökmez. Zira bu sistemler izlendikçe size bir ödeme yapıyor. Bu nedenle bunun da bir doğallığı kalmıyor. Burada altını çizmemiz gereken; İbn Haldun insanın elle sanat yaptığını, bütün işlerini eliyle yönetim ettiğini söyler. Daima akıl diyoruz, kalp diyoruz, diğer şeyler söylüyoruz lakin elin bambaşkalığına dikkat çeker. İnsan eliyle ne vakit üretmeye başladı, o vakit insanlaşmaya başladı.

İnsanı bütün nebatattan, hayvanattan, bir cümle varlıktan ayıran akıl sahibi olması hasebiyle sorumluluk şuuruna sahip olmasıdır. Tekrar Teoman Duralı bunu çok harika anlatıyor: “İnsan ödev şuuruyla, görev şuuruyla, sorumluluk şuuruyla var olur. Beşerden bunu çekip aldığınız an her şey biter.” İşte bugünü tanım ediyor. Biz bugün Filistin probleminden ötürü ne diyoruz? “Batı şöyle, Batı bu türlü, ikiyüzlü. İşte çağdaş dedikleri medeniyet bu” vesaire diyoruz. Lakin Teoman Duralı “Bunun bir ismini koyalım” diyor. Yani çağdaş diyoruz, Avrupa diyoruz, Batı diyoruz, çağdaş diyoruz, seküler diyoruz, neoliberal diyoruz, her şeyi söylüyoruz. Ancak bunun bir ismi olmalı, bu medeniyetin bir ismi olmalı. Bu medeniyet: “Çağdaş Global İngiliz-Yahudi Medeniyeti”dir. Bu medeniyetin en büyük özelliği ne? İnsanı hayvanlaştırmasıdır. Yani insanı ödev ve sorumluluk şuurundan koparıp atması, çekip atmasıdır. Neden pekala beşerler bu medeniyete bu kadar kolay kanıyor, bu kadar kendini kolay kaptırıyor? Zira ekseriyet, yani beşeriyetin çoğunluğu hayvansıdır, hayvani taraflarını geliştirir. Çok az insan Kur’an’da o azınlığı över mesela. Az insan şuurludur, kendini yetiştirir, geliştirir. Bu medeniyet bu hayvansı insanlara hitap ettiği için yakalıyor. Bizim bunun karşısına, ödev ve sorumluluk şuuruyla donanabilecek; bu dijital, global sistemin karşısına koyabileceğimiz bir medeniyet var mı?

O “Big Data” denilen büyük dataları biz veriyoruz. Ve İsrail bunu Filistin özelinde başlattı. Orada inanılmaz bir Panoptikon kurdu. Üstelik ‘Panoptikon’un her çeşidini: dijital, hapishane, sokak, ev… aklınıza gelebilecek her şeyi inşa etti. Biz “Panoptikon” dediğimizde zihnimizde çok şey canlanmıyor tahminen lakin aslında Panoptikon, azınlığın çoğunluğu gözetlemesi demek. Bugün, kameralarla donatılmış bir ortamda yaşıyoruz ve farkında olmadan bir panoptikonun içerisindeyiz. Lakin burada değerli bir ayrıma dikkat çekmek gerekiyor: Teknoloji üreten var, teknoloji üreten var. Yani Einstein atom bombasının nasıl bir yıkıma neden olacağını bilseydi, muhtemelen üretmezdi. Esasen yaşarken bu mevzuda pişmanlık duyduğu da biliniyor. Çağdaş soykırımlar hiçbir vakit son bulmayacak zira daima bir üretim hâlindeler. Daima bir üst sürümünü arıyor bu soykırımlar.