Şam’da işlerimizi bitirdik, Halep’e hakikat yola çıkmaya hazırdık. Türkmen dostlarımız sağ olsun bir araç ayarladılar onunla gideceğiz. Halep’ten çeşitli kentlere nakliyecilik yapan Halepli İbrahim’in kamyoneti ile gideceğiz yaklaşık 360 kilometre kuzeydeki Halep’e.

Bu ortada Savunma Bakanlığı’ndan röportaj için bekliyoruz, ancak hafta sonuna geldik, Suriye’de hafta sonu tatilinin cuma ve cumartesi olması nedeniyle Şam’da kalırsak vakti verimli kullanamayacağımız kaygısı ile Halep’e gitme kararı alıyoruz yol arkadaşım ve meslektaşım Ali Atar ile birlikte. Şayet Savunma Bakanlığı’ndan randevumuz katılaşırsa dönmeyi planlıyoruz. Şam’da, bildiri iletmemiz ve telefon etmemize karşın olumlu ya da olumsuz bir karşılık alamadığımız Maslahatgüzarımız ile görüşemedik. Görüşsek pahalı bilgiler alabilirdik diye düşünüyoruz.

İbrahim ile öğlen vakti Halep yollarına düşüyoruz lakin trafikten ötürü tekrar biraz vakit kaybedeceğiz. Yolda ilerlerken, sıvaları dökülmekte olan konak tipi eski bir binanın üzerindeki yazı dikkatimi çekiyor. ‘Şam Emevidir’ (Dımeşk Emeviyyun) Bu slogan, kent Müslümanların eline geçtikten sonra, çeşitli mezhepler ortasındaki yüzyıllara sari çekişmenin bir özeti aslında.

Şam trafiğinden kurtardıktan sonra, Şam’ı Halep’e bağlayan ana arter M5 yolunda kuzeye hakikat katetmeye başlıyoruz. M5’in iki tarafın da savaşın yıkım emarelerini taşıyan kasabalar peş peşe geliyor; Harasta, Duma, Doğu Guta ve isimlerini bilmediğimiz başka birçok yerleşim bölgesi. Yol boyunca evvel Humus, sonra Hama’nın batısından geçiyoruz. Hama’da yol kenarında birçok çadır gözümüze çarpıyor.

Yol boyunca seyyar akaryakıtçılar görüyoruz. Plastik şişelerde akaryakıt ve mazot satıyorlar. Uygun kalite akaryakıtların Lübnan’dan geldiğini söylüyor sürücü dostumuz. Araçlar için kaliteli yakıt sıkıntısı de kıymetli bir sorun.

Suriye’ye girdikten sonra Şam’a giderken gördüğümüz tahrip edilmiş ve halkı tehcir edilmiş kentlerin yanından bir bir geçiyoruz. Hepsi rejimin toplu cezalandırmasında nasibini almış Morek, Han Şeyhun, Maarretun Numan, Han Essubül ve Serakib, akşam karanlığı ile birlikte hepsinin üzerine yıkım ve terk edilmişliğin hüznü çökmüş durumda. M5 ve M4 ana arterlerinin kavşak noktasındaki stratejik Serakib kasabasından kuzeydoğuya yanlışsız giderek tarihi Halep kentine akşamüzeri varıyoruz. Geceyi Halep’e yaklaşık 60 kilometre uzaktaki, El-Bab ilçesine yakın Başköy’de Türkmen dostlarımızın yanında geçiriyoruz.

Haydariye Türkmenlerin yoğunlukla yaşadığı bir mahalle. Büyük yıkım görmüş, tanımı güç. Yıkmakla kalmamışlar kapı, pencere, kap kacak ve hatta inşaat demirlerine kadar yağmalamışlar.

2012’den 2016’ya kadar savaşların yaşandığı tarihi kent Halep, Suriye’de en büyük yıkımı yaşayan kent de tıpkı vakitte. Lakin, öbür taraftan Halep, Esed için sonun başlangıcı da oldu ve uzun süren savaşlarla bir çelişki oluşturarak devrimciler kenti tek bir sivile ziyan vermeden ele geçirdiler. Böylelikle de Suriye’yi ele geçirmenin anahtarını elde ettiler.

Suriye’de Medine Çarşısı ismiyle bilinen Halep Kapalı Çarşısı, kentin merkezinde, kentin surlarla çevrili antik kısmında bulunuyor. Uzun ve dar sokaklarıyla, yaklaşık 13 kilometrelik uzunluğuyla dünyanın en büyük kapalı tarihi çarşısı olduğu söyleniyor. Tarihi Halep Emevi Camii’nin çabucak yanında bulunan Kapalı Çarşı, savaşta ziyan görmüş fakat tamir başlamış. Kapalı Çarşı’yı dolaşmak için epeyi bir vakit gerekiyor. Kaybolma riskini de unutmadan.

Kapalı Çarşı’nın içerisinden yürüyerek Halep kalesine çıktık. Fazla bir rakımı olmayan bir zirve üzerinde kurulmuş olmasına karşın, etrafı geniş bir su hendeği ile çevrilmiş, hendek üzerindeki viyadük vari bir köprü ile kaleye giriliyor. Kalenin etrafı panayır yeri üzere, ziyaretçisi çok. Kalenin etrafındaki yıkılmış binalar savaşın kirli mirasını gözler önüne seriyor.

Şehir içindeki ziyaretlerimiz tamamladıktan sonra kentte yaşayan Ermenilerin yeni idare hakkında ne düşündüklerini anlamak için bir kanaat başkanı ve bir de vatandaştan birisi ile görüşüyoruz. Suriye halkının başka kesitleri üzere Ermeniler de değişimden, özgürlükten mutlu. Yalnız güvenliğe ve hayat usulüne vurgu yapıyorlar. Savaş esnasında Ermenilerin büyük bir kısmının Ermenistan ve öteki ülkelere gittiği bilgisini veriyorlar ve iktisat düzelmeden geri gelmeyeceklerini belirtiyorlar. Halep büyük bir savaştan çıktı, Halep ağır yaralı ancak kurtarılma sürecinde yaralarına tuz ekilmemiş, tek bir sivil bile hayatını kaybetmemiş. Gördüğümüz Halep’in yaralarını sarmakta olduğu ve bu kadim ticaret ve medeniyet merkezinin yavaş yavaş kendine gelmekte olduğu.

Ermeniler Halep’in kadim sakinleri ortasında yer alıyor. Halep’te Ermeni topluluğu kanaat başkanlarından Agop ile görüştük.

Suriye’de yaşanan değişimi sorduğumuzda Agop yaşanan değişiklikleri güzel olarak değerlendirdiklerini söylerken evvelki devirde söz özgürlüğü, ticari hayat vs üzere birçok sınırlamaya maruz kaldıklarını, artık ise bu konularda rahatlık yaşandığını fakat tekrar de Ermeni halkı olarak en değerli şeyin, güvenlik olduğunu düşündüklerini, güvenlik olmadan hiçbir şeyin olmayacağını tabir ediyor.

Kanaat başkanı, yeni idarenin evvelkinden olumlu manada farklı olduğunu ve artık iş yaparken, ticarette, özgürce hareket etmekte daha rahat olduklarını belirtirken, evvelki periyotta ticarette büyük zahmetler yaşandıklarını, yurt dışından gelen eserlerin yüksek fiyatlara satıldığını, sayısız ceza ve rüşvet ödemek zorunda kaldıklarını aktarıyor ve Halep’e dışarıdan getirilen bir malın gerçek fiyatının dört katına mal olduğunu bildiriyor.

Şimdi bu tıp sıkıntıları yaşamasalar da Ermeni halkı olarak en büyük tasalarının güvenlik olduğuna vurgu yapan Agop, kendi bölgelerinden çıkmaya çekindiklerini söylüyor. Güvenliğin büsbütün sağlanmadığı için, Halep’te endüstriyi ellerinde tutan Ermenilerin meskenlerini kapatıp Ermenistan’a göç etmeyi tercih ettiklerini tabir ediyor.

Agop, Halep’te evvelden beri elektrik kahrına dikkat çekiyor ve 30-35 saatte bir, yalnızca 2 saat elektrik verildiğini, bunun da insanların işlerini mahvettiğini zikrediyor. Ülkelerini terk etmek istemediklerini söyleyen Agop, kaideler berbata giderse ayrılmak zorunda kalacakları ikazında bulunurken, durumların düzelmesi halinde dönecek çok kişi olduğunu aktarıyor.

Halep’in sanayi kenti ve üretken bir yer olduğunun altını çizen kanaat lideri, kentin büyük ziyan gördüğünü hatırlatıyor.

Yeni idarenin kiliseleri, çeşitli Hristiyan mezheplerine mensup din adamlarını ziyaret ettiğini ve ‘Siz de bu ülkenin bir parçasısınız’ diyerek kendilerine itimat vermeye çalıştıklarını aktaran Agop, Ermeni toplumunun tekrar de kaygılı olduğuna vurgu yapıyor.

Esed rejiminin devrilmesi ile birlikte halkın rahatladığını, Türkiye’den ithalat yolunun açıldığını, piyasaların mal ile dolduğunu anlatan Agop, devlet dairelerinin çalışmamasının ticari hayatı büyük oranda olumsuz etkilediğini zikrediyor, buraların rutin çalışma tertibine geçmesinin ertelendiğinden şikâyet ediyor.

Yeni sistemden umutlu olduklarını bildiren Agop, rejim periyodunda bir bürokrasi olmasına karşın hizmetlerin sıfır olduğu, her şeyin yolsuzluk ve hırsızlık üzerine kurulduğunu, elektrik, su, altyapı, hiçbir şeyin çalışmadığı bilgisini veriyor ve ekliyor: “Tüm aydınlatmalar jeneratörlerle sağlanıyordu. Jeneratör sahipleri inhisar oluşturmuştu. Fakat şikâyet edemezdik. Zira hiçbir merci yoktu.”

Agop’a nazaran Ermeniler için değerli olan siyasete katılmak değil, işlerinin düzgün yürümesi, iş yerlerinin açık olması, inanç içinde yaşayarak ticaret yapabilmeleri, özgürlüğün olması, hayat şekillerine müdahale edilmemesi, elektriğin sağlanması ve iktisat çarklarının dönmesi. Türkiye’deki üzere özgürlüklerin olduğu bir idareye sahip olmayı arzuladıklarını aktaran Agop, üretken, pak, kültürel olarak varlıklı ve çeşitliliğe sahip hoş bir ülke istediklerine vurgu yapıyor.