“Cümle âlem benden eyu / benden kemter yoğa benzer” diyor Yunus. Bu adamlar da bu türlü işte. İşin doğrusunun farkına çok çabuk vararak en gerçek cümleyi kurabilme kabiliyetleri var.

Geçenlerde çok sevdiğim biri anlatmıştı. “Halvet nedir?” diye sormuş bir büyüğe. O da “şu vaktimizde halvet, sokağa çıktığında bu sokakta benden daha günahkârı yok diyerek evvel kendine sonra da herkese dua etmektir” diye yanıt vermiş.

Günahı göstermenin ayıp sayıldığı demleri, devranları geçeli çok oluyor malum. Sıkışıp kaldığımız yerlerden biri buymuş üzere geliyor bize lakin şurasını daima unutuyoruz. İnsanın imtihanının dozu arttıkça o imtihanı pek az soruyu cevaplayarak geçme talihi da artıyor. “İkindi sonrası Peygamberinin” akşama pek yaklaşmış ümmetinden olmanın bir avantajı da bu güya.

Birkaç şey var yeniden de. Evvelki gün, cuma namazından evvel hoca efendi vaazında kul hakkından bahsederken cemaatten kimilerini başlarını tedirginlikle yere eğerken, kimilerini da başlarını hocaya hak vererek sallarken görünce tekrar sordum o soruyu kendime: Birinin hakkını yemektense hakkımın yenilmesini tercih eder miyim sanki?

Bu sorunun standart yanıtı şu değil mi: “Ne hak yiyeyim ne hakkımı yedireyim.” Pekala lakin iki gözüm, aslında kendinde hak diye tanımladığın şey ya hakkın değilse?

Bir diğer patikaya sapalım madem.

“İnsana sadece elinin emeği vardır” ayetini nasıl anlıyoruz? “Çalışıp kazandığımız hakkımızdır” halinde değil mi? “Çok dar bir manaya biçimi” derim elbette fakat itiraz da etmem bu yoruma. Daha geniş, en geniş manada bir manaya biçimi öneririm lakin yeniden de: “İnsan bu dünyada da, öteki dünyada da yalnızca yapıp ettiklerinden, davranışlarından, davranmalarından sorumlu tutulacaktır.”

Rahatlıkla diyebilirim ki biz dünyaya, dünyadan hakkımızı ya da hissemizi almaya gelmedik. Bu oyun ve cümbüş alanında kendimizi “iyi oyun”la kayıtlı tutabilmeye ve diğer bir şey hak etmeye geldik. O halde nedir o hak?

Şair diyor ki “Sanman taleb-i devlet ü cah etmeye geldik / Biz âleme bir yar için ah etmeye geldik.”

Geçenlerde Muzaffer Özak rahmetlinin bir nasihatinde dinledim. Diyor ki: “Belki de hiç fakat hiç önemsemediğin bir küçücük günah yüzünden gireceksin cehenneme. O halde günahını azımsama. Günahın küçüğü veyahut büyüğü olur diye düşünme. Tahminen de küçücük, neredeyse yapar yapmaz unutuverdiğin bir sevap için gireceksin cennete. O halde sevabını azımsama.”

O halde bu oyun ve cümbüş arenasında hak edeceğimiz yegâne şeyler cennet ve cehennem midir? Nasıl derler bilirsiniz: “Evet, onlar da vardı değil mi?”

Ötesi var lakin. Kendinle, nefsinle, çevrenle, dünyayla barışmış biri olduğunda cennet ya da cehennem bir “hak ediş” biçimi olmaktan çıkıyor güya. “Evet, onlar da vardı değil mi?” diyebilmekten kelam ediyorum yani.

Ama durun bir dakika. “Ben kendimle, nefsimle, etrafımla, dünyayla çok barışığım” mı diyorsun? Palavra söyleme. O denli biri olsan bunu söylemezsin. Senin bütün saklama çabana karşın biz sende o hali görürüz. Allah’ın sevgili kulu olsan Allah seni günde beş vakit huzuruna kabul eder en kolayından. Anlıyorsun değil mi?

Neyse. Behlül-i Dânâ’ya nispet edilen bir kıssa anlatacaktım ben size.

Behlül, kumdan bir saray yapmış. Halife Harun Reşid de latife yollu olarak, “Bana bu sarayı satar mısın?” diye sormuş Behlül’e. “Elli altına satarım” demiş Behlül. Halife, “Elli altın bu kumdan saraya çok” demiş. Behlül de “Almazsan alma madem” deyip savmış Halife’yi başından.

O gece bir düş görmüş halife. Hayalinde cennette dolaşmaktaymış ve süper bir saray görmüş. “Acaba bu saray kimindir, hangi peygamberin, hangi evliyanındır?” diye sormuş soruşturmuş etrafa. Bir de bakmış ki saray hanımının sarayı imiş. Hanımı ona “Allah bana bu sarayı Behlül’ün kumdan sarayını elli altına aldım diye ihsan etti” demiş.

Sabah birinci iş koşarak Behlül’ün yanına gitmiş Harun Reşid. Bakmış ki Behlül kumdan saray yapıyor tekrar. Demiş ki: “Sat bana bu sarayı.” Behlül biraz da kırgınca yanıt vermiş: “On bin altına satarım.” Halife şaşırarak sormuş: “Yahu dün elli altındı ya.” Behlül fısıldamış: “O, sen o rüyayı görmeden önceydi.”

Allah. Eyvallah.