Suriye’de devrimciler 13 günlük askeri bir operasyon sonrasında Halep, Hama, Humus ve sonrasında başşehir Şam’ı ele geçirerek 61 yıllık Baas dikta rejimi ve 53 yıllık Esed hanedanına son verdi.

Bu büyük ‘zafer’ yalnızca dünya için değil, devrimcilerin kendisi içinde bir sürprizdi. 13 yılda yapamadıklarını 13 günde yapmışlardı. Birleşik Krallık merkezli El Arabiyyül Cedid Suriye Temsilcisi Absi Sumeysem, Esed rejiminin çok süratli bir halde yıkılmasını bir tıp milletlerarası mutabakatın oluşmasının Suriyelilerin lehine gelişmesine bağlıyor. Bunun askeri operasyonları yönetenler için bile sürpriz olduğunu savunuyor.

Burada, rejimin süratli çökmesinde devrimcilerin İdlib’de 4-5 yıla sâri askeri hazırlıklarını, attıkları değerli stratejik adımları da unutmamak gerekiyor.

Suriye’de idaresi ele geçiren devrimciler mümkün olduğunca çoğulcu ve kuşatıcı olmaya çalışıyorlar. Bunu kelamda de bırakmadılar. Rejime öldürücü darbe vurulması esnasında bile mümkün olduğunca sivillere ziyan vermediler ve hatta kentlerde idaresi silahla devralan bir ihtilal rüzgarı estirmediler. Yeni Şafak olarak Suriye’de geçirdiğimiz 15 günde bunu gittiğimiz her yerde gözlemleme imkânı bulduk.

Bir baskı ve dayatma, toplumsal hayata, kılık kıyafete karışma kelam konusu değildi. Halk uzun süren bir istibdat periyodundan sonra özgürlüğün tadına varmıştı.

Devrimciler zaferlerini 29 Ocak 2025’te Şam’da, Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda düzenledikleri ‘Suriye İhtilalinin Zaferinin İlanı Konferansı’ ile taçlandırdılar. Konferansa, Beşşar Esed’in rejimine karşı Suriye muhalefet koalisyonu içinde savaşan çeşitli silahlı devrimci kümelerin kumandanları katıldılar.

Bu konferansla adeta kansız bir ihtilal yaptılar: 2012 Anayasası askıya alındı, Baas Partisi ve ona bağlı örgütler feshedildi, mal varlıkları müsadere edildi. Suriye’nin hala yürürlükteki yasama organı olan Halk Meclisi de feshedildi. Esed rejiminin düşüş tarihi olan 8 Aralık, Suriye’nin kurtuluşunu anmak için ulusal bayram ilan edildi.

Şam’ın düşmesinden sonra başkanlığı fiilen yürüten Ahmed Şara, resmen süreksiz idarenin başkanlığına getirildi ve yeni bir anayasa hazırlamak için bir anayasa komitesinin oluşturulması kararı verildi. Mevcut Suriye ordusu ve güvenlik güçleri resmen feshedildi ve yeni bir ulusal ordu kurma kararı alındı. Daha da kıymetli HTŞ dahil tüm silahlı oluşumlar kendilerini feshederek ulusal orduya katıldılar.

‘Zafer Konferansına’ Suriye’nin kuzeybatısındaki, ABD dayanaklı ve kendilerini ‘Suriye Demokratik Güçleri’ olarak tanımlayan PKK’nın uzantısı YPG / PYD, Dürzi yüklü Suveyda kümeleri ve güneydeki 8. Tugay Kumandanı Ahmed el-Avde üzere birtakım kıymetli kümelerin katılmaması yakın ve orta erimde ülke bütünlüğünde çatlak ve kriz sinyali verdi.

‘Zafer Konferansı’ ile birlikte geçiş periyodu resmen başlamış oldu. Suriyeli yetkililer geçiş devrinin 4-5 yıl almasını bekliyorlar, kimi gözlemciler mühletin daha da uzayabileceğine dikkat çekiyorlar.

Devrimcilerin idaresi ele geçirmesi sonrasında uzun müddettir dillendirilen Ulusal Diyalog Konferansı 25 Şubat 2025’te yapıldı. Bunlar tabi ki ülkenin olağanlaşmasına giden süreçler ve vakit alması da bekleniyor. 600 delegenin iştirakiyle yapılan (önceden 1200 delegenin iştiraki ile yapılması bekleniyordu) ve kimileri tarafından çabucak yapılmakla eleştirilen Ulusal Diyalog Konferansı bitiminde yapılan açıklamada yeni bir anayasa taslağının yapılmasının yolu açıldı ve tabir özgürlüğü ile insan haklarının ehemmiyeti vurgulandı.

Kapanış açıklamasında, İsrail’in Esed’in devrilmesinden bu yana Suriye’deki aksiyonları sert bir halde reddedildi ve bu aksiyonlar ‘Suriye devletinin egemenliğinin açıkça ihlali’ olarak nitelendirilirken, İsrail güçlerinin Suriye’den “derhal ve şartsız çekilmesi” davetinde bulunuldu.

Suriye’de devletin çarkları yavaş yavaş hareketlenip istikrar tarafına hakikat yol almaya başladı. Memleketler arası alakalar de içeride ve dışarıda yürütülen diploması ile güç ve sürat kazanıyor. Lakin yeni idarenin önünde devasa sorunlar var.

Zaferi kazanmak kadar korumak da epeyce kıymetli. Bu yolda yeni idarenin kısa ve orta erimde cebelleşeği problemleri şu biçimde sıralamak mümkün.

En önde gelen ve acil halledilmesi gereken sorun, güvenliğin tüm ülke sathına yayılması. İhtilalin şimdi sıcak olmasından ötürü ufak tefek güvenlik meseleleri yaşansa da sürecin tavsaması büyük güvenlik sıkıntılarına, Allah korusun, büyük terör hareketlerine yol açabilir. Ordunun ve güvenlik güçlerinin kuruluşunun bir an önce tamamlanması ve daha da değerlisi idarenin bu hususta elini çabuk tutması gerekiyor.

Esed rejiminin yıkılmasıyla birlikte toprak bütünlüğünü sağlama noktasında ileri adımlar atılmış olsa Suriye’nin kuzeydoğusundaki PKK uzantılarından, ülkenin güneyindeki Dürzi yüklü Suveyda kümelerinden ve Ahmed el-Avde komutasındaki 8. Tugaydan kaynaklanan bölücü eğilimler toprak bütünlüğünü tehdit ediyor. PKK en büyük ve de facto bölücü öge üzere gözükse de dış güçlerin dayanağı ile güneydeki sorun daha kronik bir hale gelebilir. Bu oluşumların sisteme entegre edilememesi öteki ayrılıkçı (Alevi vs) kümelerin teşvik olmasına, kıpırdanmaya başlamasına da neden olacaktır. İsrail’in Suriye’deki eski ve yeni işgal bölgeleri ise çok daha büyük ve milletlerarası gayretleri gerektiren cinsten bir sorundur.

Esed rejimine yönelik konulan yaptırımların hala sürdürülüyor olması aslında Suriye halkını cezalandırmak manasına geliyor. Avrupa Birliği’nin yaptırımları 12 aylığına süreksiz olarak askıya alması olumlu bir adım olsa da ülkeye yönelik tüm yaptırımların kaldırılması ve yeni idarenin önünün açılması gerekiyor.

Dışarıdan pek algılanamasa da ülke tam bir yıkıma uğramış durumda. BM iddialarına nazaran ülkenin emlak stokunun dörtte birine denk, bir milyondan fazla mesken oturulamayacak bir halde yıkılmış durumda. BM kestirimleri 500 milyar dolara kadar bir maliyet öngörüyor.

Suriye’nin bu yükün altından tek başına kalkması mümkün değil.

Savaş periyodunda 14 milyon Suriyeli iç ve dış göç mağduru oldu, tüm dünyaya yayıldı. Onların geri dönmesi de tekrar inşa faaliyetlerinin başlamasına bağlı. Yine inşa gerçekleşmeden birçoklarının dönmesi pek de mümkün gözükmüyor.

Bu meseleler yanında, ulusal diyalog üzerinden yeni idarenin kurulması, anayasanın yapılması, geçiş devri adaletinin sağlanması, iktisadın güçlendirilmesi üzere tahlil bekleyen problemler da var.

Suriye’de şu an insani noktadan en büyük gereksinim kalemlerinin neler olduğunu sorduğumuz IHH Suriye Çalışmaları Medya Sorumlusu Selim Tosun, öncelikle büyük bir yıkıma uğrayan konutların tekrar ayağa kaldırılması için inşaat gereçlerini zikrederken inşaat gereçlerinin bedelsiz verilmesini tavsiye ediyor ve öbür gereksinim kalemlerini ise temel besin materyalleri, eğitim ve sıhhat hizmetleri ve istihdam oluşturulması olarak sıralıyor.

Türkiye, bölgesel ve milletlerarası aktörler tarafından Suriye’deki değişimin en büyük kazananı olarak lanse ediliyor. Herkesten önce MİT Başkanı İbrahim Kalın’ın herkesten evvel Şam’da uzunluk göstermesi bu savların bir işaret fişeği aslında.

Kanımızca ve Suriye’de bulunduğumuz müddet zarfında kulaklarımıza gelenlere bakılırsa, art planda güçlü bir uyum yürüyor ve Suriye’nin milletlerarası topluma entegresinde, ambargoların kaldırılması ve nihayetinde ülkenin resmen tanınmasında Türkiye mentörlüğünü çalıştırıyor.

Türkiye’nin de ülkede bir an önce istikrar sağlanması için motamot Suriye’nin yeni idaresi üzere elini çabuk tutması gerekiyor. İstikrar her iki ülkeye de kazandıracak. Zira Suriye’nin istikrarı Türkiye’nin istikrarı manasına geliyor. Daha bir kıymetlendirme için çok erken ancak süreç de çok süratli. Suriye’nin yeni idaresinin ayakta kalması ve içeride ve dışarıda sıkıntılarını çözmesi için vakit daralıyor.