Gannuşi ve Müslüman demokrasisi fikri ve imkanları
“Gannuşi Tunuslu bir siyasetçi ancak yalnızca Tunuslu değil ve yalnızca bir siyasetçi değil.
O bütün İslam dünyası için, hatta kadri bilinirse bütün çağdaş dünya için çok kıymetli açılımlar sunabilen bir mütefekkir, bir entelektüel.
İbn Haldun’un yetiştiği topraklardan niyet ve tarih ufkunu beslemiş bir filozof
, tahminen sözün tam manasıyla bir
Kitaplarında, konuşmalarında kendini çabucak hissettiren entelektüel derinliği, ufku, siyasi ve manevi kişiliği ve liderliği ile hayata koyduğu tarz-ı siyaseti ve bunun altını entelektüel ve fıkhi açıdan doldurma formu
İslam siyaset ilmi açısından sözün tam manasıyla bir içtihat yolu
oluşturur. Tabi bütün içtihatlar üzere isabet etme bahtı da olan, yanılgı yapma bahtı da olan bir yol.
İslam dünyasında fikir, entelektüel düzey, derinlik yahut ufuk arayanların birinci elde uğraması gereken bir kapıdır Gannuşi.
Entelektüel dediysek, bir fildişi entelektüeli değil elbette. Alanda, elini taşın altına koyarak, beşerlerle içiçe, sıkıntısını çekerek, bedelini ödeyerek ve gerçeklerle daima yüzleşerek, lakin tezlerinden da vazgeçmeyerek yaşanan bir kültürdür onun için entelektüellik. O yüzden yolunu yalnız yürümedi, daima yol arkadaşları oldu. O yol arkadaşlarıyla, dostluğun da hakkını vererek, yardımlaşma ve dayanışma içinde, sıkıntısını de bir arada yaşayarak yürüdü.”
Daha evvel tekrar Gannuşi hakkında bu köşede söylemiş olduğum bu sözleri bugün hatırlamamın sebebi Gannuşi’nin bugün fikirlerinin tartışılıp, hayır duasının alınıp tavsiyelerine kulak verilmek yerine zindanlara tıkılması. İslam Dünyasının aslında içinde bulunduğu bir türlü giderilemeyen geri kalmışlığın diğer bir sebebini aramamızı gereksiz kılan bir durum.
Bir mühlet evvel Ankara’da
’nde Amerikalı Siyaset Bilimi Profesörü
, Gannuşi ile yaptığı mülakatların ve tartışmaların yer aldığı,
tarafından yayınlanmış olan “
İslam Demokrasisi Üzerine
” isimli kitabını sundu. Moderatörlüğünü şahsen yaptığım o sunumu ortadan geçen ağır hadiseler münasebetiyle yazmaya fırsat olmamıştı.
Kitap, varsayım edileceği üzere
nin demokrasi üzerine ömrünün tamamına yayılmış uğraştan süzülüp gelmiş, tahminen de o çabayı de yönlendirmiş fikirlerinin güncellenmiş bir özeti üzere.
ile Raşid Gannuşi’nin ortak entelektüel uğraşının eseri olarak ortaya çıkmış.
İslam siyasal niyeti ve mukayeseli siyasal ideoloji alanında uzmanlaşmış bir siyaset teorisyeni ve araştırmacı olan
çoklukla yapıtlarında İslam ahlakı, şeriat ve demokrasi de dahil olmak üzere çağdaş siyasal ideolojiler ortasındaki ilgiyi ele alan bir akademisyen, entelektüel. En değerli katkılarından biri, Müslüman çoğunluklu toplumlarda İslami prensiplerin demokratik idareyle nasıl uyumlu olduğu üzerinde duran “
fikrinin tahlilidir.
Marsh,
İslami çerçevelerin çoğulculuğu, ferdi hakları ve siyasi iştiraki nasıl barındırabileceğini, birebir vakitte dini otorite ile laik demokratik normlar ortasındaki tansiyonlardan kaynaklanan zorlukları nasıl ele alabileceği
ni vurguluyor. Araştırmalarının sonuçları dini pahaların demokratik unsurlarla bütünleştirilebileceğini savunuyor
March, “
” kavramını ve bilhassa Tunus tecrübesini manaya arayışı bağlamında, birçok Tunuslu başkan ve düşünürle bir ortaya geldiğinde
nin kişiliğinin, fikir üslubunun, değersiz sıkıntılardan ve her türlü kuşku ve yolsuzluktan uzaklığının bir fark oluşturduğu konusunda nadir bir fikir birliği oluşmuş olduğunu kaydediyor. Marsh, Arap siyasetçiler ortasında bu farkın az olduğunu, hatta yok denecek kadar az olduğunu düşünüyor.
Marsh, Gannuşi ve Nahda hareketinin sıkıntı kararlar almasına karşın her vakit demokratik unsurları hayata geçirmeye çalıştığını düşünüyor.
Marsh’ın Ankara’daki toplantıda sunduğu kitabı Gannuşi’nin yayınlanmış on makalesinin yanısıra onunla demokrasi kavramı ve İslam devleti kavramı üzerine yaptığı 80 sayfayı aşkın yazışmaya yer veriyor. Marsh Gannuşi’nin siyasete ait şeklini açıklarken, bir siyasetçinin kendini izole etme lüksüne sahip olmadığı, herkesle etkileşim halinde olması ve birlikte çalışması gerektiğine vurgu yaptı.
Türkiye’nin İslam dünyasında ve dünyada liderlik pozisyonuna gelmesini sağlayan demokratik adımların kıymetine değinen Marsh ayrıyeten Pir Gannuşi ile demokrasi, çoğulculuk ve laiklik kavramları üzerine gerçekleşen diyaloğun içeriğini kıymetlendirdi.
Marsh’a nazaran Fransız laikliğine dayanan ve dini tümüyle reddeden Burgiba’nın laik Tunus tecrübesinin, Gannuşi’yi, etik ve bedeller sisteminin dışlanmasının ve bunun sonucunda halkın ve ülkenin maruz kaldığı tecavüzlerin doğurduğu tehlikelerden milleti koruyacak yeni siyasal kavramlar geliştirmeye teşvik etmiş olabileceği tespitini yaptı.
Yazışmalarda Gannuşi’nin, siyasal aksiyonun temelinin toplum üyeleri ortasındaki mutabakat olduğu, insanları belli bir dini yahut ideolojiyi benimsemeye zorlamaya kimsenin hakkının olmadığı ve siyasi inanç özgürlüğüne ve ferdî özgürlüğe hürmetin temel olduğu tarafındaki vurgular öne çıkıyor.
Gannuşi, Medine’de toplumun tüm bölümlerinin iştiraki ve diğerlerine hürmet temelinde özgürlük ve iştiraki temin eden
’nda yer alan tabirleri bütün söylemlerinde itinayla işler. Marsh özelikle onun bu bahisteki vurgularının çok değerli bir referans oluşturduğunu kaydeder.
Marsh sunumunda ayrıyeten Gannuşi’nin tecrübelerinden,
’un kitaplarını okumalarından ve
Cezayirli düşünür Malik Binnabi
ile yaptığı tartışmadan kesitler sundu ve bu fikirlerden nasıl faydalandığını ve gerçek demokrasi kavramını zenginleştirmek için nasıl kullandığını anlattı.
Siyaset bilimci Marsh’ın Gannuşi’yi ve fikirlerini tartışan sunumu Gannuşi’nin kanılarının siyaset ve toplumsal bilimciler nezdinde nasıl bir bağlama oturduğunu göstermesi açısından kıymetliydi.
demokrasi tartışmaları konusunda kendi içinde son derece sağlam, tutarlılığı olan bir yaklaşıma sahip.
Demokrasi derken asla köprüyü geçinceye kadar başvuracağı bir araçtan bahsetmiyor.
Bununla klasik manada
uygulamasının anakronik bir uygulamasından da bahsetmiyor. Tersine
, her Müslümana olduğu üzere kendisine de bir bedel ve prensip olarak yol veriyor. Lakin Gannuşi tabiri caizse çağdaş Müslümanlar için Şura fikrinden de ilham alan yeni siyasal içtihatların imkanlarını araştıran bir düşünür.
Onun demokrasiye bütün vurgularına karşın bugün maruz kaldığı muamele ve demokratik dünyanın buna karşı sessizliği İslam dünyasında demokrasinin bir palavra olduğunu mu gösteriyor?
Onun ve başka İslam düşünürlerinin maruz kaldığı bu muamele İslam dünyasında demokrasinin ve fikir özgürlüğünün düşmanlarının kimler olduğunu gereğince göstermiyor mu?
