Fitne ve özgürlük
Fitne sözü, kaos çıkarıp insanları birbirine düşürmek ve bozgunculuk yapmak manasında kullanılır. Gündelik lisandaki kullanımının tesiriyle vakit zaman Kurân’daki kullanımlarını da bu manaya yormaya meylederiz. Karışıklık çıkarıp bozgunculuk yapmak çok kapsamlı bir mana olup epey farklı durumları içerdiğinden fitne sözüne verdiğimiz manalar isabetli de sayılabilir. Gerçekten fitne sözünün kök manası külfet, bela, imtihan ve bu durumları doğuran şeyler demektir.
Fakat Kurân’da sözün epey farklı bir kullanımı vardır. İsim ve fiil hallerini dikkate aldığımızda söz Kurân’da altmış defa geçer. Müfessirler kullanılan bağlamları dikkate alarak fitne çıkarmanın olgusal olarak neye karşılık geldiğini belirlemiş ve ayetleri bu doğrultuda yorumlamışlardır. Mesela fitne aksiyonu bir bağlamda zulüm olarak, diğer bir bağlamda insanları ayartmak olarak, diğer bir bağlamda inkâr olarak tahakkuk ettiğinden söze bu manaları vermişlerdir. Aslında birçok kullanımın ortak bir noktası vardır: Bir insanın vicdanı üzerinde tesirde bulunarak kanaatini değiştirmeye veyahut zihnini bulandırmaya çalışmak. Ancak vicdani etkilemek âlâ yahut makus olabilir. İnsan uygun tarafta de makûs tarafta de etkilenebilir. Gerçekten insanların Allah’a kulluktaki sadakatini sınamak için gönderilen melekler kendilerinin fitne olduğunu söylemişlerdir (Bakara 2/102). Bu nedenle ayette melekler değil, meleklerin öğrettiği bilgileri berbat niyetler için kullananlar eleştirilmiştir.
Kurân’da kınanan ve aslında imtihan etme manasında kullanıldığı birkaç yer dışındaki neredeyse bütün kullanımlarda söz yahut işaret edilen mana, vicdan üzerindeki tesirin baskı ve zorlamaya dönüşerek kişiyi din ve vicdan hürriyetinden yoksun bırakma noktasına vardığı fitnedir. “Fitne kalkıncaya ve din sırf Allah’ın oluncaya dek savaşın” (Bakara 2/192), “Fitne, katilden daha beterdir” (Bakara 2/191), “Fitne katilden daha büyük bir günahtır” (Bakara 2/217), “Kalplerinde eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onu tevil etmek için müteşâbih âyetlerin peşine düşerler” (Âl-i İmrân 3/7) üzere ayetlerde fitne, sözün gerçek manasıyla “inananları dininden döndürmek için türlü yollara başvurarak baskı yapmak” manasına gelir. Öteki pek çok ayeti zikretmek de mümkün ama şu ayeti bütün olarak okumak mananın kavranması için kafidir:
“Sana haram ayı, yani onda savaşmayı soruyorlar. De ki: O ayda savaşmak büyük bir günahtır. Allah yolundan alıkoymak, Allah’ı inkâr etmek, Mescid-i Haram’ı ziyaretine mâni olmak ve halkını oradan çıkarmak ise Allah katında daha büyük günahtır. Fitne de adam öldürmekten daha büyük bir günahtır. Onlar şayet güçleri yeterse, sizi dininizden döndürünceye kadar size karşı savaşa devam ederler. Sizden kim, dininden döner ve kâfir olarak ölürse, onların yaptıkları işler dünyada da ahirette de boşa sarfiyat. Onlar cehennemliktirler ve orada devamlı kalırlar.” (Bakara 2/217).
Benzer içerikli bütün ayetlerde müşriklerin Müslümanları dininden döndürmek için yaptığı, baskı, zulüm ve savaşlardan bahsedilir. Direkt “dininden döndürme” tabiri her vakit zikredilmez lakin aslında müşrikler Müslümanlara İslam’a inandıkları için zulüm yaptığından her yerde bu türlü detaylı açıklamaya gerek duyulmaz.
Fitnenin bu manası, dini naslarda o derece değerli ve merkezidir ki din, özgürlüğü temel itibariyle kişinin Allah’ın daveti karşısında kendi vicdanıyla baş başa bırakılması ve bunun için kâfi koşulların oluşturulması olarak değerlendirmiştir. Bu sebeple Kurân’da “fitne kalkıncaya dek savaşın” manasındaki ayetler (Enfâl 8/39, Bakara 2/193), insanları özgürleştirinceye, vicdanlar üzerindeki baskıları kaldırıncaya ve ilahi teklifle insanları baş başa bırakıncaya kadar uğraş edin manasına gelir. İslam’ın cihad davasını belirleyen de bu mana olmuştur. Çünkü yeryüzünde şirkin yahut küfrün kaldırılması ne ilahi murada uygun düşer ne de bu türlü bir buyruk vardır. Allah insanları kendi özgür iradeleriyle tercihte bulunacak biçimde yaratmıştır. Müminlerden talebi de bütün insan fertlerine bahşedilen bu nimetin diğerleri tarafından gasp edilmesine mani olmak ve vicdan özgürlüğünü temin etmektir.
Tabii ki bu dünyadaki her şey suistimal edilebildiği üzere İslam’ın bu prensibini de suistimal eden ve şahsi çıkarlarına alet eden bireyler olagelmiştir. Lakin tarih boyunca İslam’ın ulaştığı bölgelerde Müslümanlığı kabul etmek istemeyen toplumların dini kimliklerini koruyabilmesi genel olarak bu unsura bağlı kalındığını göstermektedir. Bu nedenle kuralsızca haz tatminini hayat ideolojisi haline getirmek, inançsızlığı veya lakaytlığı üst bir bedel kabul edip insanlara tahakküm etmek, insanların taleplerini yönetmek için ahlâk kurallarını hiçe sayarak iktisadi ve siyasi menfaatleri ele geçirmek, özgürlük değil, tam manasıyla fitnedir. Çünkü bu gibisi ve gibisi durumlar, kişi kendi ve Allah’la baş başa kalmaktan alıkoymaktadır.
