“Evlenmek” lisanımızda nikâhlanmak, karı-koca olmak mânâlarına gelirse de; “ev” kökünden türediği için esasen “bir mesken sahibi olmak” mânâsını da taşır.
Televizyonda “Ömür Dediğin” ismiyle yayımlanan bir belgesel var.
Seyredenler biliyor ki lisana getirilen hayatların sahipleri yetmişini aşmıştır. Seyirciler ortasında o günleri yaşayanlar anlatılanları kendi anıları ile birleştirip “ne günlerdi be!” diye iç geçiriyor.
Genç seyirciler bu anıların lakin hayâlini kurabilir; mânâsını pek kavrayamazlar
. Onların yaşantısı ile dedelerinin hayatı ortasında aşılmaz uzaklıklar oluştu.
“Ömür Dediğin”de lisana getirilenler “Fakir Türkiye” görüntülerdir.
İnsanımız bu ve gibisi hayatların mahrumiyetini şiddetle yaşadı. Balkan Harbi, Cihan Harbi, Kurtuluş Harbi derken cetlerimiz dokuz cephede savaştı. Altmış milyonla girdiğimiz bu savaşlardan, seferberlikten, kırım ve kıtlıktan on üç milyon nüfus ile çıktık. Bunların birçok bayan, çocuk ve ihtiyar idi.
İnsanımız “azla yetinme ve zahmete yatkınlık” hasletini maneviyat ile yoğrulan kişiliğinden alır.
Ona nazaran “zenginlik” esasen gönül zenginliğidir.
Manzarayı somutlaştırmak için kendi çocukluğumdan, ellili yılların Erzincan’ından bahsedeyim.
Mahallemizde memur, esnaf, tüccar, emekçi, zenaat sahibi aileler vardı. Kimsenin meskeninde beyaz eşya ve mobilya yoktu.
Tahta sedir üstünde pamuk şilte. Biraz varlıklı olanlar onun üzerine “sedir halısı” sererdi. Duvara dayalı, bir yüzü halı ot yastıklar. Masa-sandalye yok; yer minderi var. Yemekler “yer sofrasında” yenir. Yemek yapmak ve ısınmak için soba, ocak, mangal, maltız.
İletişim, ulaşım, barınma, sıhhat, eğitim vb. kısıtlıdır. Telefon yok mektup var. Bir mahallede bir iki radyo var.
Bir kar yağardı ki aman Allah. Beklerdik bir otomobil geçsin de izine basa basa okula gidelim. Araba yok, fayton var, at arabası var o kadar. Önümüze iri bir çocuk düşer, karı yara yara sarfiyat, biz de peşine.
Gazeteler posta treni ile üç günde gelirdi.
Karasaban, öküz, çarık yahut kara lastik, pantolon dizleri yamalı. “Yama” diye bir şey vardı, şimdinin çocukları bilmez.
“Fakir Türkiye” görünümünü uzatmayayım. Lakin “evlilik” kolaydı.
Evlenen çift çokluk “Büyük aile”ye eklenirdi. Şayet imkân varsa farklı meskene çıkardı.
Bir kat yatak, bir tencere bir tava, gelinin çeyizi ile ufak kira konutuna yerleşmek kolaydı. Kervan yolda diziliyor, kimse halinden şikâyet etmiyor, dayanışma sürüyor, komşuluk-akrabalık yerli yerinde bulunuyor, “aza kanaat ve şükür” tam mânâsı ile yaşanıyordu.
Yeşilçam tabiri ile “fakir lakin keyifli, onurlu” bir sade hayat. Konutlardan soba külü dışında çöp bile çıkmazdı.
Geçen vakit içinde köprülerin altından çok su aktı. Artık bu görünüm köylerde bile yok.
Türkiye bayağı zenginleşti.
Ulaşım, bağlantı, eğitim, sıhhat vb. düşünün nereden nereye geldi. Su, elektrik, altyapı, doğal gaz. Köylünün avlusunda traktör ile binek arabası yan yana.
Evet, o günler geride kaldı. O günden bugüne nasıl ulaştık bunu “Ömür Dediğin” belgeselinde görebilirsiniz.
Ancak geçen vakit içinde “Atı alan Üsküdar’ı geçti”. Sürdürülen “sistem” ile zengin-fakir ortasına kilometreler girdi.
Birileri şubat tatilinde çocukları da alıp kayak yapmaya İsviçre’ye giderken, karabudun tatil nedir bilmiyor.
İki gönül bir olunca samanlık seyran olmuyor.
Ne kanaat kaldı, ne şükür.
Devrimizi, vaktimizi en uygun anlatan İbrahim Tatlıses’in türküsüdür: “Ben de isterem”.
Böylece tüketim toplumuna ulaştık. Hayat kıymetli, geçim sıkıntı, “evlilik” göze alınmaz bir teşebbüs oldu.
Gençler evlenemiyor; evlilik yaşı yirmi beşten otuza çıktı.
Nişan-düğün masrafları, takılar, nişan elbisesi artı gelinlik, kesinlikle müstakil bir mesken, bu konutu dayayıp döşemek, kapısına bir otomobil koymak. Saymayla bitmeyecek bir masraf. Gençlerde isterse üniversiteyi bitirsin bir istikbal telaşı var. Haydi iş buldu diyelim nasıl düğün yapacak?
Ortalıkta bir “özgürlük” lafı dolaşıyor bu da gençleri avlıyor. Geçim kederi, konut hali, gelinin dilekleri, hele bir de çocuk olursa. Sorumluluk alamıyorlar.
Evlenmeden konutta bekleyen gençlerin sayısı artıyor; bunlara “
” deniyormuş. İş beğenmiyor, her şeyden sıkılıyor ve baba parası yiyorlar.
Zenginleşen, kalkınan Türkiye’nin aile görünümünü nasıl çizelim dersiniz? Enflasyonu bitirelim, sonra düşünürüz. Günümüzün gençleri yarın torunlarına kendi “Ömür Dediğin” belgeselini nasıl anlatır sanki?
İki dönemi de görmüş, yaşamış biri olarak şunu söyleyebilirim:
Evlenin, çocuk sahibi olun, ailede olan saadet diğer yerde bulunamaz.
Ancak tüketim toplumunun girdabına kapılmayan sade bir hayatı hedefleyin.
Hak bildiğiniz yoldan şaşmayın.
“Ömür Dediğin” çok çabuk geçiyor.
Yazılarımı elle yazıyor, aktüaliteyi takip etmediğim için birkaç yazı biriktirip bilgisayarda dizen arkadaşa iletiyorum. Bu sebeple takdim-tehir oluyor.
Ben bu yazıyı yazdıktan sonra hükumet ailelere ve evleneceklere bir dizi takviye verdiğini ilan etti. “Doğum oranındaki düşme”yi bahis edinen Yasin Aktay “Kalkınma Modelimizi Gözden Geçirmemiz” gerektiğini yazdı (Yeni Şafak, 15 Ocak 2025).
