Geçtiğimiz cuma günü (14 Şubat 2025) Şam’ın simgelerinden Emevî Camii’nde tarihî günlerden biri daha yaşandı. Suriye ulemâsının büyüklerinden Pir Muhammed Mucîr el-Hatîb el-Hasenî, yıllar sonra birinci kere ülkesinde hutbe irat ederek halka seslendi.

Şeyh Mucîr’in cuma hutbesini “tarihî” olarak nitelememin temel sebebi, Emevî Camii minberinin Şam’da Hatîb ailesiyle adeta özdeşleşmiş olması ve artık bu seçkin ailenin kıymetli bir ferdinin yıllar süren gurbetten memleketine döndükten sonra tekrar ecdadının misyonunu sürdürmeye başlaması.

Şeyh Mucîr’in birebir vakitte Şam Evkâf Müdürü olan dedesi Şeyh Abdulkâdir el-Hatîb (1874-1932) ve babası Pir Muhammed Ebu’l-Ferac el-Hatîb (1919-1986), Dimaşk ahalisinin hafızasında derin izler bırakmış iki şahsiyet. Pir Abdulkâdir’i Emevî Camii’nde müderrislik ve hatiplik görevine Osmanlı yönetimi getirmişti. Oğlu Pir Muhammed Ebu’l-Ferac da bu önemli misyonu tam 42 yıl boyunca devam ettirdi. Pir Mucîr’in ağabeyleri Muâz el-Hatîb (d. 1960) ve Abdulkâdir el-Hatîb (d. 1966), Suriye’de halk ayaklanması başlamadan evvel Emevî Camii’nin mutat hatipleri ortasındaydı. Ortadan geçen vakit içinde olgunlaşan, ilmi kemâle eren ve yaşı da ilerleyen Pir Mucîr (d. 1971), ailesinin öteki fertleri üzere minberi hakkıyla doldurabildiğini gösterdi geçen cuma.

(Seneler önce Arapça ve İslâmî ilimler tahsili için Şam’da bulunduğum periyotta Hatîb kardeşlerin üçünden de ders almak nasip olmuştu. Pir Mucîr, o vakitler şimdi 30 yaşındaydı, hadis derslerimize geliyordu. Medine-i Münevvere’den yeni dönmüştü, bir yandan ilmî çalışmalarını sürdürüyor, bir yandan da Hamidiye Çarşısı’nın sonunda, bir Osmanlı eğitim kurumu olan Kalpakçı Medresesi’ndeki ders halkamızda hocalık yapıyordu. Pir Abdulkâdir, fıkıh metinlerini birlikte okuduğumuz üstadımızdı. Disiplin ve prensip sahibi, önemli bir ilim adamıydı. Pir Abdulkâdir’i birebir vakitte sağlam mizah anlayışı ve keskin lisanıyla de hatırlıyorum. Onunla sohbetlerimiz, İslâmî problemlere dair ayrıntılardaki birtakım kıymetli noktaları anlamama yardımcı olmuştur. Kendisini hâlâ minnetle anarım. Pir Muâz ise, en başından beri ailenin en siyasî üyesiydi. Meşguliyetleri sebebiyle, öbür kardeşlerine oranla derslerimize daha az gelebilmişti. 2011’den sonra Hatîb kardeşler Suriye’yi terk ettiler. Mucîr ve Abdulkâdir, ilmî alanda ilerlerken, Muaz el-Hatîb, bir periyot Suriyeli muhaliflerin yurtdışında oluşturduğu ana yapının liderliğini üstlendi.)

Emevî Camii’nde Pir Mucîr el-Hatîb’in cuma hutbesini dinlerken, bu kadim mabedin minberinin tarih boyunca daima siyasî gündemleri ve Bilâdüşşâm havzasının içinde bulunduğu ahvali direkt yansıttığı hakikatini hatırladım. Ta 700’lerden beri, Emevî Camii’nde irat edilen hutbeler, tıpkı vakitte Müslümanların siyasî –ve hatta askerî– tarihinin birer şahidiydiler. O denli ki, bu hutbeleri kronolojik sıraya nazaran takip ve tertip imkânımız olsa, Şam’ın serencâmını buradan izleyebilirdik.

Bu hakikat Suriye’nin yakın tarihinde de değişmeden kaldı: Emevî Camii’nin minberi, kaç Esed ve Baas övgüsüne şahitlik etti. İsim verilerek Rusya ve Putin güzellemeleri yapıldı oradan. Ve açıktan Türkiye düşmanlığı içeren hutbeler okundu. O denli cümleler kuruldu ki, yazmaya burada hicap duyuyorum. Düzey öylesine düştü ki, o metinleri papağan üzere tekrarlayan kelamda hatipler hiç utanmadılar fakat dinleyenler ve izleyenler utandı. Neyse ki o süflî periyot artık kapandı; hocaları, hatipleri ve vaizleri de tarihin çöp sepetine yollandı.

Şeyh Mucîr’in hutbesinde dikkat alımlı bir nokta daha vardı: Hatibin sözleri ve cümleleri son derece etkileyici, yeniye taalluk edici ve hikmetliydi. Hal bu türlü olunca, mescitte onu dinleyenler de birebir formda huşû ve tefekkür hali içindeydi. Pir Mucîr’i dinlerken, ister istemez Türkiye ve başka İslâm ülkelerindeki minberleri ve hutbeleri düşünmeden edemedim. Birebir vakitte hal ve hikmet ehli ulemânın toplumları dönüştürmedeki gücünden gereğince istifade edemediğimiz gerçeğiyle yüzleştim. Meğer yalnızca cuma hutbelerindeki potansiyel bile, ıslah yolunda başlı başına muazzam bir imkân ihtiva ediyor.

Emevî Camii’nin heybetli ve izzetli minberi, bundan bu türlü tahminen öteki yerlerdeki kardeşleri için de örnek ve emsal olur.