Elmalılı’nın Hak Dini Kur’an Dili tefsiri

Ketebe Yayınları

, 1446/2025 yılı Ramazan-ı Şerif’inde

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır

’ın

Hak Dini Kur’an Dili

isimli Kur’an’ın Türkçe tefsirini de yayınlayarak, ihtimamla sürdürdüğü yayıncılık faaliyetini bir kere daha taçlandırdı.
Hak Dini Kur’an Dili’nin bedeliyle ilgili,

Mustafa Alım

Hocamız tarafından yapılmış –bize göre– şu en hoş tespiti naklederek hem lafı azaltmış hem okurlarımızı yormaktan kaçınalım:

“Türkiye’de Batı örneğine uygun bir toplum ve devlet sistemi kurmayı hedefleyen, bu gayeye ulaşmak için yerli kültürü ve tarihî kimliği reddeden ve bu kıymetlerin aslî kaynağı olan İslâm’ı gelişmenin mahzuru olarak gören Batılılaşma sürecinin en hareketli ve en sorunlu periyodunda yaşamış çok taraflı bir müderrisin, resmî talep üzerine kelam konusu süreçte yaşanan gelişmelerin İslâm üzerinde yarattığı tartışmalara, ortaya çıkardığı dinî sorun ve gereksinimlere Kur’an ve tefsiri açısından bir tahlil ve yanıt olmak üzere hazırladığı, tahrip edilen İslâmî pahaları çağdaş bilgilerle hazırlanmış yeni kalıplar içinde yerli yerine oturtma çabası veren bir tefsir olarak dikkate paha bir çalışmadır.” (TDV İslam Ansiklopedisi)

Bilgin’in bu kelamlarında anlaşılacağı üzere Hak Dini Kur’an Dili’nin kıssası, Batılılaşma sürecindeki en değerli kıssalardan biridir. Tefsirin Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (YEK) ile Ketebe baskılarının

Giriş

bölümünde ayrıntılıca anlatılan bu öykü,

tefsirin kendi adı

yla da şahsen işaret ettiği üzere, projesinin formlandığı 1925 ile birinci basımının tamamlandığı 1938 yılları ortasındaki

din

ve

dil

merkezli bir

çatışma

nın da öyküsüdür. Çünkü

Mehmet Akif

’in meal çalışmasının Türkçe ibadet zorlamasına alet edileceğini hissetmesi üzerine onu yapmaktan vaz geçerek tefsir projesinden ayrılmasını takiben, İslam yazısından Latin alfabesine geçilmiş, ardından Türkçe ezan okuma ve ibadet etme zulmü başlamış, dine yapılan ataklar da lisandaki tahriple ve tecavüzle eşitlenmiştir.
Bunlara karşın Hak Dini Kur’an Dili’nin

Diyanet

tarafından bürokratik bir kıyıma uğratılmadan yayımlanma ve bugüne ulaştırılması büyük muvaffakiyet olduğu üzere,

Mehmet Emin Özafşar

’ın genel koordinatörlüğünde, İlmi Araştırmalar Merkezi (İLAM) Kütüphanesi’ndeki –

Mahmud Bedreddin Yazır

’ın rik’a sınırıyla istinsah edilmiş– nüshasının 2015 yılındaki tıpkı basımının da yeniden Diyanet tarafından gerçekleştirilmesi zikredilmesi gereken bir hoşluktur.
Hak Dini Kur’an Lisanı,

Asım Cüneyd Köksal

ile

Murat Kaya

tarafından, farklı yazma nüshaları dikkate alınarak –tenkitli– hazırlanmış ve yakın vakitte YEK Yayınları ortasından çıkmıştır (6 cilt; 2021-2023).

Aynı ikilinin hazırladığı Ketebe basımının Giriş’inde, “Bu Neşrin Özellikleri” orta başlığı altında şu bilgiler verilmiştir:

“Elinizdeki neşir (…) temel olarak YEK neşrinde tesis etmiş olduğumuz metne dayanmakla birlikte, farklı nüshalar ortasındaki bütün farklılıkları gösteren bir tenkitli neşir değildir. (Nüshaların) Manaya tesir etmeyen (…) farklılıklarının kahir ekseriyetini bu neşre almadık. Ayrıyeten YEK neşrinde, yapıttaki her atfın orjinal metnine dipnotlarda yer vermiştik, bu neşirde ise yalnız künye bilgisi vermekle yetindik. (…)

“Buna karşılık elinizdeki neşrin kimi hususiyetleri vardır. Hak Dini Kuran Dili’ni olabildiğince geniş bir okuyucu kesitiyle buluşturmak için kimi çalışmalar yaptık. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

“- Yapıtta geçen sarf, nahiv, belâgat, mantık, fıkıh, fıkıh yöntemi, kelâm, hadis, tefsir, ideoloji, tabiat bilimleri üzere alanlara ilişkin ilmi tabirlere, özel isim ve eser isimlerine, bunların geçtiği sayfa kenarlarında açıklama notları düştük. (…) Gerekli gördüğümüz her yeri notlandırmak suretiyle yapıtta atıf yapılan yahut tartışılan sorunların bağlamını aydınlatmaya çalıştık. Ayrıyeten söz ve ibare açıklamaları yaptık, anlaşılmasında zorluk olabileceğini düşündüğümüz pasajları sade bir lisanla açıklamaya çalıştık, bir de Elmalılı’nın Tefsir’den evvel kaleme almış olduğu yazılarından, bağlamla ilgili iktibaslar yapmak suretiyle farklı vakitlerde yazdıklarını mukayese imkânı sunmak istedik. Metinde aktarılan hadislere ve öbür rivayetlere dair değerlendirmeler yaptık. Böylece binlerce derkenar notunun eşlik ettiği bu neşir (…), haşiyeli bir neşir hâline gelmiş oldu.

“Her cildin sonunda, o ciltte geçen ve günümüz açısından kullanım dışı sayılabilecek (terim olmayan) sözler için, bunların yapıtta geçtiği bağlamlardaki manalarını temel alan birer lügatçe hazırladık. (…)

“Metni tesis ederken (…) dört nüsha(sın)dan birini temel almak yerine, farklılıklar açısından manası ve bağlamı dikkate alarak en uygun yazımı tercih etmeye çalıştık.”

Allah Teala, yayımında emeği geçen herkesi nezdinden bir ışık ile desteklesin.


ligobet setrabet bahiscom bankobet betewin betkolik betcio betzula betgit tempobet sahabet betmoon starzbet tipobet Hostes Başkent Haber sahabet ömer