Ekonomi ve piyasa yazısı yazmak ya da yazmamak
Türkiye’de siyasi gündem ne kadar tansiyonlu olursa olsun, her devirde iktisat ülkenin en değerli sorunu olduğu açıktır. Bilhassa pandemiden sonra tüm dünyada tedarik zincirinin bozulmasıyla birlikte besine erişimden enflasyona kadar pek çok alanda önemli dengesizlikler yaşandı. ABD ve Çin dahil olmak üzere hiçbir ülke bu süreçten etkilenmeden çıkamadı.
Bizim memlekette ise birden fazla vakit beşerler kendi işine odaklanmak yerine, üzerine düşmeyen bahisler hakkında fikir yürütmeyi tercih eder. Siyaset, sivil toplum, medya, kültür-sanat etrafları ve iş dünyası üzere birçok küme içerisinde, birden fazla vakit kendi işlerinde derinleşmek yerine direkt siyasetle ilgili cümleler kurarlar. Adeta memlekette olan biten her şeyin siyasetle irtibatlı olduğu düşünürler.
Bir ülkenin idaresi elbette ki o ülkenin geleceğini şekillendirir. Atılan her adım toplumun tamamını tesirler. Batı Avrupa ülkeleri düzeyinde kurumsallaşmamış devletlerde toplum-siyaset alakası hayli dinamiktir. Türkiye’de seçmenin siyasetle ilgisi, Trabzonluların Trabzonspor’la ilgisi kadardır; zira siyaset, toplum hayatında birçok alanı direkt tesirler.
Yaklaşık 30 yıldır araştırma bölümündeyiz, ayrıyeten sanayi ile de kenarından köşesinden ilgimiz var. İçinde bulunduğumuz toplumsal etraf ve işimiz gereği karşılaştığımız beşerler, bizleri yarı siyasi figür olarak görüp kendi meselelerini anlatıyor. Bu söylediklerim direkt iktisatla ilgili değil; lakin toplumun değerli bir bölümünün Sayın Cumhurbaşkanımızla kurduğu özel bir bağ var. 25 yıllık iktidar sürecinde, gündemine aldığı pek çok mevzuyu halk lehine çözdüğü için, sorunların Cumhurbaşkanına ulaşması halinde çözüleceğine dair güçlü bir inanç var.
“Cumhurbaşkanının haberi var mı: Bu soru, istisnasız her vatandaşın şikayet cümlesinin sonunda geliyor. Bu cümle çok değerli; zira halk, tahlilin adresi olarak Cumhurbaşkanını görüyor. Elbette ülkenin rastgele bir sorunu masadaysa, Cumhurbaşkanının da bu mevzuda bilgisi vardır. Lakin ekonomik sıkıntılar başkalarından farklıdır; oluşması yıllar alır, tahlil süreci de vakit ve sabır ister.
Bir toplumsal bilimci olarak, düşük gelirli kısımlardan iş beşerlerine kadar yaptığımız araştırmalardan ve görüştüğümüz siyasetçilerden birtakım özet teklifler çıkardım. Direkt iktisat eğitimi almamış bir muharrir olarak ne kadar isabetli olur bilemem lakin kendi tahlil ettiğim birkaç başlığı burada paylaşmak isterim.
2025 Türkiye’sinde toplumun yaklaşık %25’i hayli varlıklı bir hayat sürdürüyor. Faizlerin yüksek olması nedeniyle, birçok tasarruf sahibi yatırımlarını üretim yerine faize yönlendiriyor ve bu gelirleri harcamaya dönüştürüyor.
Fiyatların baskılanması ve piyasadan paranın çekilmesi harcama yapacak kitleyi direkt etkilemiyor. Günlük hayatta tüketimi sürdürenler; kafeleri, restoranları ve alışveriş merkezlerini dolduran üst gelir kümesine yakın bireyler. Enflasyonla uğraş için faizlerin yüksek tutulması ve kredi kısıtlamaları, bu kesitin harcamalarını durdurmadığı üzere, üretim çarklarını da yavaşlatıyor. Bugün hiçbir endüstrici %50 faizle yatırım yapmıyor.
Türkiye dinamik bir ülkedir. Çin-Tayvan ve ABD-Çin tansiyonundan ötürü, birçok ülke iç taleplerin yanı sıra Türkiye’de üretim yapıp eserlere yakın coğrafyadan erişmek istiyor. Bu nedenle, mevduat faizi ile fonlama faizi ortasında bir istikrar kurulmalı; sanayi, ticaret, bilhassa yüksek teknoloji ve dijital iktisat alanlarında düşük faizli fonlamalar yapılmalıdır.
Fazla üretim, daha fazla mal ve ihracat demektir. Ülkede üretim seferberliği başlatılırsa, enflasyon doğal yolla yavaş yavaş düşer.
Dar gelirli ve emeklilerin durumu ise ayrıyeten değerlendirilmelidir. Ekonomik program oturdukça, bu kısmın refah hissesi kademeli olarak artırılmalıdır. AK Parti’nin çekirdek seçmeni olan bu kesim, ekonomik siyasetin her vakit korunaklı alanında tutulmalıdır.
Daha çok üretim, daha fazla yüksek teknoloji, daha güçlü bir dijital dönüşüm birçok sorunun tahlili olabilir. Savunma endüstrisinde gerçekleştirilen ihtilal neden tıbbi ilaç ve medikal bölümde de yaşanmasın? Bölümde bulunanlar bu adımdan çekinebilir, lakin savunma endüstrisinde olduğu üzere bu alanda da bir başkanlık modeli oluşturulabilir.
İşletmeciler ve mülk sahipleri, gerçekte işletmelerin maliki değildir. Gelişmiş ekonomilerde işletmeler banka finansmanıyla döner. Büyük işveren, banka finansı üzerinden piyasayı yönlendirir. İşveren kesintiye giderse, tüm piyasa durur.
Türkiye’nin üretim gücüne, insan kaynağına ve stratejik pozisyonuna güvenerek, finansal dengeyi yatırım lehine kurmak orta ve uzun vadede hem enflasyonu düşürür hem refahı artırır.
