Duvarlar üzerine(4)
Teknolojideki devrimci dönüşümlerin daha 1950’lerde başladığını biliyoruz. Bunların iktisattaki
üretim, mübadele
ve tüketim biçimlerine dönük çarpıcı sonuçlarını şimdi tam mânâsıyla idrak edebilmiş değiliz. Kapitalizm,
tarımsal/ticârî
ve
sınâî
aşamalarından geçerek
tekno
bir kozmosa açılıyor. Teknoloji burada araçsal, tâlî rolünün hâricine çıkıyor; şahsen kendisi merkeze yerleşiyor. Meselâ
üretim
açısından bakalım: Tekno üretimin şahsen otomasyon olarak tanım edilen, insan merkezkaç süreçlere sokan, püskürten, dışlayan bir niteliği olduğunu biliyoruz. Otomasyon ve robotlaşma süratle gelişiyor. Lâkin şimdi kemâle ermiş olduğunu söyleyemeyiz.
Mübadele
seviyesinde ise nakit temelli ödemeler sistemi, banka süreçleri, kapitalist agoralar; yâni AVM’ler süratle eriyor. Bunun yerini dijital ödemeler alıyor. Fakat bunun da şimdi ruşeym basamağının bir ölçü ötesindeyiz.
Tüketime
gelince, burada görüntü biraz değişiyor. Homo Consumens, yâni tüketen insan teknolojik eserlerin ağır ve direkt tüketicisi durumunda.
Tekno dünyânın teknolojik dünyâdan asıllı bir halde ayrıştığını görmek lâzım
. Teknoloji, teknikten ayrışarak sınâî kapitalizmin içinde ortaya çıkmıştı. Teknoloji, eserlerin üretilmesinde daha çok araçsal bir kıymet taşıyordu. Dahası, teknoloji
iletişimde de hâlâ araçsal bir niteliğe
sâhipti. Beşerler ortası bağlantı hâla yüz yüze bir mâhiyette işliyor. Matbaa ihtilali kitapları, mecmua ve gazeteleri armağan etti. Okuma süreçleri toplumsallığımızı bir dereceye kadar etkiledi. Tahminen de süreksiz olarak paranteze aldı diyebiliriz. Lakin kapanarak okumanın doğurduğu yeni bilinçlenmeler nihâyetinde kamusal ve yüz yüze tartışılıyordu. Kitap kültürü tarihi kökleri daha derinlerde olan şifâhî kültürün yerini almıyor, olsa olsa onu besliyordu. Radyo ve TV üzere daha yeni irtibat âletleri de görüntüyü değiştirmedi. Evet, birtakım şikâyetlerin yaşanmış olduğunun farkındayım. Meselâ TV’lerin yüz yüze görüşmelerin ve sohbetlerin yerini aldığından çok şikâyet ediliyordu. Lakin sınâî /bürokratik toplumlarda TV en fazla geceleri ve daha ağır olarak hafta sonlarında seyredilebilirdi. Bunun hâricinde yüz yüze bağlantı ve bağlantılara çok geniş bir vakit kalıyordu.TV’nin hâkim olduğu kültürde kitap daha az okunuyor ve kitapların beslediği kamusal tartışmaların yerini TV programcılığının beslediği öbür bir şifâhî kültür alıyordu. Hâsılı şu söylenebilir:
Teknolojik toplumlarda kamusal/toplumsal bağlantı ve alakalar radikal bir formda değişmiyordu.
Elektronik, sibernetik dönüşümlerle başlayıp dijitale evrilen tekno dünyâda durum bilakis dönüyor. Bunun başta gelen sebebi,
teknolojik eserlerin direkt bağlantı dünyâsında eser kıymeti kazanmasıyla
sıkı sıkıya alâkalıdır. Dijital ağlar dört bir yanı kuşatmış vaziyettedir. Artık şifâhî,kitâbî, görsel, işitsel ilh, aklınıza ne gelirse gelsin her nev’i kültürel üretim ve bağlantı bu ağların içinde gerçekleşmektedir. Sosyoloji buna
ağ toplumu, bilgi toplumu
diyerek geçiştirmek istedi. Toplumsal ve kamusalın bu ağlarda nasıl lime lime parçalandığını şimdilerde idrak ediyoruz.
Artık yüz yüze, göz göze, deri cilde, diz dize hiçbir temas kalmadı.
Bu, ağır bir his kaybına yol açtı. Sanalda hiçbir his gelişmez. Toplumsal ve kamusalın sanal ağlara yanlışsız püskürtülmesi onlara yeni bir târih değil, yok oluş armağan ediyor.
Sanaldan ne toplum ne de kamusallık türer.
Kamusal ve toplumsal nitelikli muvaffakiyetler şu yahut bu biçimde mevcut kabilevî duvarların yıkılmasıyla tezâhür etmiştir. Rastgele bir kamusal ve toplumsal sav, yıkılması gereken bir duvara işâret eder.
Sanallık ise kabileleri geri getirdi; artık Duvar’sız bir dünyâda yaşadığımızı zannederken labirentlerin içine düştük. Bugün sanal alemlerde yer duvar, gök duvar. Herkesin herkese ve herşeye karşı bir Duvar’ı var.
Ama bu izahatlar tek başına kâfi değildir. Tekno dünyâyı teknolojik dünyâlardan ayıran en önemli fark, birincisinin dışarıda hâla bir şeyler bırakırken, ikincisinin kapsama alanına herşeyin girmiş olmasıdır. Bunu
tekmil tarihî birikimleri yutan bir kara delik
olarak görebiliriz. En vahimi,
tekno dünyânın bir değişim bedelinin olmamasıdır.
Ekonomipolitik disiplin içinde politik olan, ekonomik olanın değişim bedeliydi. İktisadın akıl dışı ve gayrı insânî akışına politik/moral müdahalelerle vaziyet etmek mümkündü. Ekonomizm çılgınlığı bu değişim kıymetini yok ediyordu. Lakin dünyâ ona kalmadı. Tekno süreçlerin girdâbı onu da içine çekti.
Artık ekonomizm, ardında büyük yıkıntılar
bırakan
bir ölüdür.
Ekonomipolitik disiplinden kopmuş olan politik dinamikler ise artık orjinal pozisyonları olan kamusallıkların dışına çıkmış, sanallıkların fırınlarında pişmektedir. Her politik gün, sanal âlemlerdeki destekleyici ve sabotajcı kabile haberlerinin tâkibi ve muhasebesiyle başlar. Giydiren, sayan söven en az bir kaç twit patlatmadan gün başlamaz.
Siyâset artık, çölleşmiş dünyâda sanal bedeviliğin buyruğundadır.
Herkesin ağzına geleni söylediği bu sanal ağlarda eş anlı olarak hem büyük bir boşalım yaşanmakta, hem de bunlar global bir denetimi, yönlendirmeyi sağlayacak bilgi tabanlarına işlenmektedir. Big Brother’ın yerini Big Veri aldı. Hırpalanmış bürokrasiler, o bitik halleriyle tekno dünyâdan medet umuyor. Vefattan önceki son canlanma üzere bir şey bu. Neoliberal ekonomizmin düşkünleştirdiği kitlelelerin öfkesi elde var bir. Bunu bir taraftan
teopolitik fantezilerle
azgınlaştırmak, öteki taraftan Bunu tekno süreçlerle destekleyerek tekrar bir bürokratik efendilik kurulabilir mi? Deniyorlar…. Elyevm içinden geçtiğimiz süreç tam da bu ve insanlığa ödeteceği ağır bedeller var; fakat sonu yok. Sorun şunu görmek:
Artık değişim kıymeti olmayan yegâne kudret, duvarları yıkıyorum savı ile gelen lakin târihi ve insanlığı labirentleştiren tekno
süreçlerdir. Teknolojiyi eleştirmekle tekno dünyâyı eleştirmek tıpkı şey değildir. Teknolojiye karşın, onun dışında bir şeylere işâret edilebilirdi. Tekno dünyâ için bu geçerli değildir. Tekno dünyânın gayrı insânî risklerine işâret eden konuşmalar, yazılar vb, tekno bağlantıda yalnızca sansasyonel etki bırakabilir. İnsan sahiden de tuhaf bir varlık; sürüngen değil, târihini sürüklemek istiyor ancak nedense daima sürükleniyor…
