Duvarlar üzerine (3)
1980’lerin sonunda Duvar’ı yıkan, kapitalizmin mâhut krizlerinden birisiydi. Zihinsel ve ruhsal dünyâlarda bu, esriklik yüklü bir optimistlik doğurdu. II.Umûmî Harp sonrası kurulan dünyânın bürokratik/politik sultalarından kurtulacaktık. Bu sultalar, insanlığın
ekonomik aktifliğinin
tam kapasite çalışmasına da mâniydi.
Politike-konomiler
, onları inşâ edip yürüten bürokrasiler; ezcümle her nev’i devletçiliğin devranı geçmişti.
Kamucu politik’ten arındırılmış olan ekonomiler
kendi normlarıyla işleyeceklerdi.
Ekonomizm
politik iktisatların yerini alacak ve insanlığın önünü açacaktı. Çok katmanlı, lâkin her katmanın başkası ile irtibatlı olduğu bir yapılar silsilesinin çöküşünün mükafatı
özgürleşme
olacaktı. Duvarların yıkılması tam da bunu söz ediyordu.
İlk bakışta bu son derecede mâkûl görülebilecek bir çıkıştı. Sahiden de merkezî, devletçi ,bürokratik yapılar her yerde son derecede aşınmış ve çürümüştü. (Sovyet devletçiliği bunun en çarpıcı yüzüydü. Beğenilen, bugün ABD’nin çürümüş bürokrasisi ve onun yapıtı olan altyapının çürümüşlüğü onu piştiliyor). Sıkıntı yalnızca çürümüşlük değildi. Bir vakitlerin akılcılığını sırtlayan bürokrasiler çok berbat işlemekte, rayından çıkmakta ve akıl dışı işler yapabilmekteydi.
Neoliberal
söylem ekonomilerdeki verimlilik azalmasından bürokrasileri
mesûl tutuyordu. Hâlbuki verimlilik düşüşünde merkezî rol oynayan şahsen kapitalizminin arz ve talep ortasında birbirine zıt işleyen uzlaşmaz çelişkisiydi.
Çelişki şöyle işliyordu: Arzı arttırmak için talebin bastırılması gerekiyordu. Bilakis olarak, talebin arttırılması için başvurulan siyâsetler ise verimlilikleri, hasebiyle da arzı düşürüyordu. II.Umûmî Harp sonrası kurulan dünyâda devletçiliğin yükselmesinin, kamuculuğa baskın bir rol verilmesinin sebebi, bürokratik müdahaleler mârifetiyle talebin arttırılmasıydı.
Ekonomiyi, politik müdâhalelerden
âzâde
kılıp kendi asimptotunda çalıştırdığınız vakit istikrar sağlamak ve sınıf ve ulusal savaşlardan kaçınmak imkânsızdı.
Yâni insanlığın istikbâlini iktisat olarak iktisada terk etmek son derecede riskliydi. Kamusal önceliklere dayalı politik müdahalelere, politikekonomilere muhtaçlık vardı. Bu müdahaleler yine bölüşüm yapacak, talebi yükseltecekti.
1945-1970 ortası işler üzücü gitmedi. İş ve süreçler dünyâsındaki rutinleşmeler ve bürokratikleşmeşer semeresini alıyordu. Lakin 1970’lerden sonra herşey aksine döndü. Tekrar bölüşümün rahatlattığı ve ortasınıflaştırdığı emek dünyâsında verimlilik düştü; emek pahalılaştı ve bu da sermâyenin verimliliğini düşürdü. İşte devletçiliği, bürokrasiyi, kamuculuğu günah keçisi hâline getiren de buydu.
Politikekonomilere, insanlığın kamusal uygar birikimine topyekûn, kökten savaş açmak için ileri sürülen tezler aslında iknâ edici değildi.
Kapitalizm başından beri bürokrasinin yükselişi ile gelişti. Birinci evrelerde arzı yükseltirken devletlerin cebir kullanma inhisarını talebi bastırmak için kullandı. İkinci evrede, yâni talebi onarırken ise birebir devletlerin sopalarını gizledi, onları babalaştırdı, sosyalleştirdi.
Evlatlarını döven otoriter devlet ile onlara kol kanat geren toplumsal devlet ortasında yalnızca işlevsel bir fark vardır. Neoliberallerin fark edemediği yahut bilip görmezden geldiği kapitalizmin asla devletsiz olamayacağı gerçeğiydi. Toplumsal devletli, sosyalist hatta komünist çeşitlemeleriyle devletli kapitalizm bir günah odağı hâline getiriliyordu. Politik küre ile ekonomik küre ortasındaki evlilik akdinin sona erdirilmesi;
bekâr, mesûliyetsiz bir iktisadın zıvanadan çıkması, hovardalaşmasıydı
yaşanan. Yıkılan Duvar’ın gerisinden çıkan, özgürlük kostümü kuşanmış anarko-kapitalizmdi. Anarşizm köklerinde yüklü olarak antikapitalist iken birinci sefer ve bu yoğunlukla kapitalizm ile eşleşiyordu. Entelektüeller, sanatkarlar özgürlük çığlıkları atarken, anarkokapitalizm, eli sopalı devleti tekrar çağırıyordu. Demir Lady, beli silahlı Reagan, darbeden fırlayan Özal tıpkı sürecin siyâsal figürleriydi. Kısa vakit içinde anlayan anladı ki, kovulan kamucu bürokratik devlet, çağrılan ise 19.Asrın sopalı, jandarmalı, polis devletiydi.
Bürokrasiler elbette her vakit sıkıcı ve boğucudur. Yasa ve kural koyuculuğun tabiatında vardır bu. Buna istek göstermek için derin bir güvenlik krizi ve kaygı yaşamış olmak gerekir.
Kaygı ve güvenlik gereksinimi çocuklar indinde babayı çağırır.
Topluluklar nezdinde ise bu, şiddet ve
şefkat odağı
olan en büyük baba olarak devletten diğeri değildir.
Baba şayet şiddeti baskın olarak kullanırsa evlâtlarının hiç değilse hatırı sayılır bir kısmı endişe ve güvenlik tasalarını unutacak isyan ve kıyam edecektir. Buna karşılık devletler evlâtlarına müşfik, anlayışlı, himâyeci davranırsa evlâtlarını ilânihâye kazanacak zannedilir. Hâlbuki çok kere bu bu türlü olmaz. Özne olarak t
anınan, kendilerine sayısız hak tanınan, kazandıkça kazanan yurttaş evlatlar kişiselleşecek, benmerkezcileşecek ve kendi çıkarlarından öteki bir şey düşünmeyen hesapçı varlıklar hâline geleceklerdir. Dahası, bu güdülerini tatmin ederken babalarını, giderek daha fazla fuzulî bir varlık olarak görmeye başlayacaklardır.
Batıda sosyolojik/kültürel olarak yaşanan budur. İşte yeni seçkinler, yâni postistler, wokistler babaları tarafından şımartılan ve bunun sonucunda baba nefretleri tepe yapan, aslında derin bir lümpenleşme yaşayan orta sınıf kuşaklar ortasından çıktı. Yıkılan duvarlar aslında baba hınçlarının yansımasıydı. Politikekonomilerin çökertilmesinde başat rolleri de bunlar oynadı.
Modern insanın özgürlük tutkusunun gerisinde babasıyla ortasındaki bitmek bilmeyen bir hesaplaşma; hatta en derin dilek olarak babanın öldürülmesi fikrinin yattığını
düşünüyorum.
Duvarsız bir dünyâda anarkokapitalizm hiçbir norma bağlı olmadan, hiçbir kamusal ve ahlâkî telaş taşımadan; üstelik içiboş, karşılığı olmayan şişme ve köpürmelerle çalışarak dünyâyı büyük bir felâkete sürükledi.
Yegâne
çıktısı derin
bir eşitsizlik ve fakirleşme oldu.
Duvar’lı bir kapitalizmden Duvar’sız bir kapitalizme savrulmak ve burada da kaybetmek kapitalizmin sonunu getirmeye kâfi olabilirdi. Fakat o denli olmadı. Marx’ın üretici güçlerin gelişimi olarak takdim ettiği süreç işledi.
Kapitalizm tekno
süreçlerle eşlenerek yapısal bir dönüşüm geçirmeye başladı. Bu yeni sürecin taşıyıcısı da kamusal hiçbir duygusu olmayan babasız düşünen yeni orta sınıf jenerasyonlar oldu. Kurdukları yeni toplumsal/iletişimsel ağlarda yeni bir duvarlaşmayı da başlattılar. Bu uzun yazının son kısmında yeni duvarlaşmaların mâhiyetini yazacağım..
