Çiçek tarlası
Birinci İntifada’nın (1987) suratını kaybetmesiyle birlikte, ABD’nin başını çektiği milletlerarası topluluk “barış süreci”ni tekrar canlandırmanın kederine düşmüştü. 30 Ekim-1 Kasım 1991’de İspanya’nın başşehri Madrid’de düzenlenen geniş iştirakli konferansın akabinde, Norveç’in başşehri Oslo’da İsrail’le Yâser Arafat liderliğindeki Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) temsilcileri ortasında saklı müzakereler başladı. Amerikan idaresinin de bilfiil devrede olduğu sürecin temel emeli, İntifada ile birlikte ortaya çıkan İslâmî Direniş Hareketi’ni (kısa ismiyle: Hamas) devre dışı bırakmak ve Filistin’in tek temsilcisi olarak FKÖ’yü sahnede tutmaktı.
Diplomasinin karmaşık koridorlarında “barış süreci” yoluna devam ededursun, alanda yaşananlar, Hamas’ın İsrail işgaline karşı askerî ve silahlı direnişi bütün boyutlarıyla sürdüreceğini gösteriyordu:
İsrail tam da seçim atmosferindeyken, 25 Mayıs 1992 günü, Gazze’deki Yahudi işgal kolonilerinden Kfar Darom’un hahamı Şimon Biran, bıçaklı bir hücum sonucu öldürüldü. Filistin topraklarındaki Siyonist işgalin en ateşli temsilcilerinden biri olan Biran’a düzenlenen suikast, Hamas bünyesinde kısa müddet evvel kurulan İzzeddîn el-Kassâm Tugayları tarafından resmen üstlenildi. Hamas böylelikle, İsrail’e karşı faal ve teşkilâtlı bir silahlı uğraşa de girmiş olduğunu dünyaya ilân ediyordu.
Bu hadiseyi, 13 Aralık günü, Nissim Toledano isimli Fas kökenli İsrail askerinin Lidd yakınlarında Kassâm Tugayları tarafından kaçırılması izledi. Hamas bu kez, 1989’da dönemin İsrail Savunma Bakanı Yitzhak Rabin’in kararıyla hapse atılan kurucu lideri Şeyh Ahmed Yâsîn’in hür bırakılmasını istiyordu. Rabin, 23 Haziran’da düzenlenen seçimlerin akabinde tekrar başbakanlık koltuğuna oturmuştu, hasebiyle artık Hamas’ın talebini yerine getirme yetkisi vardı. İsrail hükümeti Hamas’ın isteğine kulak tıkayıp ayak sürürken Toledano öldürülünce, Rabin’in buyruğuyla Gazze ve Batı Şeria’da Hamas’a yönelik kapsamlı operasyonlar başlatıldı. Eş vakitli olarak Batı Şeria ile Ürdün ortasındaki geçişleri de kapatan işgal güçleri, kısa bir vakit zarfında 1600 Filistinliyi gözaltına aldı.
16 Aralık 1992 sabahı, İsrail kabinesi ani ve sürpriz bir adım atarak, gözaltındaki Filistinlilerden 415’ini Lübnan’a hudut dışı etmeye karar verdi. Başbakan Rabin öylesine sabırsızdı ki, bu hususta İsrail kanunları çerçevesinde rastgele bir resmî prosedür de işletilmemişti. Elleri kelepçeli ve gözleri bağlı Filistinli mahkûmlarla dolu otobüsler kuzey hududuna hakikat ilerlerken, İsrail Yüksek Mahkemesi duruma müdahale etti ve süreci durdurdu. Prosedürlerin tamamlanması sırasında tam on dört saat otobüslerde bekletilen Filistinliler, sonunda Lübnan’a hudut dışı edildi.
Dondurucu soğukta, sırtlarında yalnızca bir kat kışlık elbise ve yanlarında az bir müddet yetecek yiyeceklerle dağlık Mercu’z-Zuhûr mıntıkasına terk edilen Filistinliler ortasında İsmail Heniyye, Mahmûd ez-Zehâr, Abdulazîz Rantîsî, Aziz Duveyk, Nâyif Racûb, Abdulfettâh Duhân, Hamad el-Bitâvî üzere tanınmış isimler de vardı.
Bu sırada Lübnan’ın güneyinde İsrail işgali hâlâ devam ediyordu. Sürgün Filistinlileri daha kuzeye hakikat, Lübnan içlerine ilerlemekten alıkoyan şey ise, Hristiyan milis lideri Sa’d Haddâd komutasındaki “Güney Lübnan Ordusu”nun hücumları oldu. İsrail’in silah ve mühimmat sağladığı ordu, büsbütün Araplardan oluşmasına karşın katı biçimde Filistin düşmanıydı.
Bölgesel ve memleketler arası basının büyük ilgi gösterdiği sürgün, -İsrail hükümetinin beklentilerinin aksine- bütün dünyada Hamas’a ve Filistin davasına sempatiyi artıran bir reklama dönüştü. Mercu’z-Zuhûr deneyimi Hamas mensupları için de kuvvetli lakin çok yararlı bir “eğitim kampı” yerine geçmişti. Bilahare Hamas ismine ön plana çıkacak olan birçok isim, kampta adeta istikbaldeki görevlerine hazırlanma imkânı bulmuştu. Rabin idaresi sürgünü başlangıçta iki yıl biçiminde planlamasına karşın, Hamas’ı dünya çapında gündemden düşürmek için süreyi kısalttı ve 1993’ün sonuna kadar Hamas önderlerinin Filistin’e peyderpey dönüşüne müsaade etmek zorunda kaldı.
Mercu’z-Zuhûr sürgünü, bugün, Hamas’ın yükselişinde ve geniş halk kitleleri nezdinde kabul görüşünde kritik bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. İntifada’da tomurcuklanan Hamas, sürgünde çiçek açmış ve yeşermişti. Mercu’z-Zuhûr’un Arapçadaki söz manası da tam buna işaret ediyordu: Çiçek tarlası.
