Geçtiğimiz pazartesi (6 Ocak 2025) İstanbul’da vefat eden Suriyeli âlim ve uğraş adamı Pir Sâriye Rifâî’nin na’şı, evvel Fatih Camii’nde akabinde da Şam’da Emevî Camii’nde kılınan cenaze namazlarının akabinde tarihî Bâbu’s-Sağîr Mezarlığı’na defnedildi. Merhumun cenazesine gösterilen samimi ilgi ve ağır iştirak, her açıdan “kavganın göbeğinde” geçmiş 77 yıllık bir ömrün rahmetine işaretti.

Şeyh Sâriye’nin Şam’daki cenaze ve taziye merasimleri yalnızca kitlelerin ilgisine mazhar olmadı, birebir vakitte Suriye’nin yeni idaresiyle ulemâ ortasında doğal ve sıcak bir buluşmanın da vesilesine dönüştü. Tarafları yakından takip eden Şamlıların o hoş tabiriyle “Şeyh Sâriye, vefatından sonra bile Müslümanlara hizmeti bırakmadı: Safları birleştirdi, gönülleri birbirine ısındırdı.” Evvel Suriye Başbakanı Muhammed el-Beşîr, Emevî Camii’ndeki cenaze namazında merhumun ağabeyi Pir Usâme Rifâî’nin yanı başındaydı, hatta içli bir konuşma da yaptı. Tıpkı günün akşamı ise, yanına bakanlarını da alan Suriye’nin yeni lideri Ahmed Şara, Şeyh Abdulkerîm Rifâî Camii’ne şahsen gelerek Pir Usâme’ye taziyelerini sundu. Şara’nın Pir Usâme’ye gösterdiği hasbî hürmet ve hürmet, görülmeye paha bir görüntüydü doğrusu. 2011’in Ramazan ayında tekrar birebir caminin içinde Baas şebbîhaları tarafından namaz kılanlara düzenlenen yırtıcı hücumları ve hatta Pir Usâme’nin bile şahsen yaralanmasını hatırlayınca, bu görüntünün manası daha da derinleşiyordu.

Suriye’de Beşşâr Esed rejimini deviren yeni başkan takımıyla Pir Usâme Rifâî ve benzerlerinin temsil ettiği klâsik İslâmî çizgi ortasında -teknik tabirle söyleyecek olursak- “menhec” (üslup ve yöntem) farkı olduğu, sır değil. Gerçekten 2011’den itibaren başlayan halk ayaklanması sürecinde, Pir Usâme’nin Ahmed Şara (o dönemki meşhur ismiyle Ebû Muhammed el-Cûlânî) ve arkadaşlarına yönelik önemli tenkitleri olmuştu. Bu tenkitlerden kimileri “fetva” formundaydı, Şara cephesinden de savunma ve karşı atak gelmişti. Kelam konusu tansiyon, her iki tarafın destekçileri ortasında daha da derinlere işlemiş, böylelikle bir yandan rejime karşı çaba devam ederken, başka yandan muhaliflerin saflarında yıkıcı bir ayrışma baş göstermişti.

Baas’ın devrilmesinin akabinde Suriye’de oluşmaya başlayan yeni atmosferde, en çok merak edilen noktalardan biri, İstanbul’da sürgünde yaşadığı periyotta kendisine “Suriye Müftüsü” unvanı verilen ve ardında hatırı sayılır bir ulemâ dayanağı bulunan Pir Usâme Rifâî’nin Şam’da nasıl karşılanacağı konusuydu. Hatta kimileri tez davranarak “felâket senaryoları” yazmaya bile koyulmuştu. Lakin korkulan olmadı, umulanın ve beklenenin ötesinde bir kucaklaşma yaşandı.

Şam’dan yansıyan görünümler, Suriye’nin yeni yöneticileriyle alakalı şu tespitleri doğrular nitelikte:

2011’den bugüne, fikrî bakımdan kendilerini çok geliştirdiler. Temelde menheclerini değiştirmeseler de insanî münasebetleri yönetme ve farklı görüş sahibi Müslümanlarla diyalog konusunda önemli deneyim kazandılar. Tasavvufu toptan reddedip İslâm’ın dışına itme ucuzluğundan kendilerini kurtarıp, Kur’ân ve Sünnet çizgisindeki irfan geleneğimizin Suriyeli Müslümanları bir ortada tutan en kıymetli harç olduğunu gördüler. Şam üzere kadîm bir imparatorluk başşehrinde tutunabilmenin, üst seviye bir feraset gerektirdiğini biliyorlar. İdlib’de bir lokal idaresi yönetim etmekle Şam’daki istikrarları yönetmek ortasında dağlar kadar fark bulunduğunun şuurundalar.

Öte yandan, Usâme Rifâî ve başkaları de, Suriye’deki mevcut zaferin vaktiyle eleştirdikleri genç takımlar tarafından elde edildiğini yaşayarak gördüler. Bu noktada onlara karşı vefa ve minnet hislerini izhar etmede cimri davranmıyorlar. Suriye’de devletle halk ortasında Baas periyodunda oluşan uçurumun kapatılmasında ulemaya düşen kritik rolün farkındalar; devleti yöneten yeni takımlarla deneyimlerini cömertçe paylaşmaya istekli ve azimliler.

Tarafların gösterdiği bu olgunluk, Suriye’nin yakın geleceğinde özellikle dinî sahanın tekrar kendi kodlarına dönüş yapması ve dinî kurumların aslî hüviyetleri üzere ihyası noktasında ümit verici işaretler taşıyor.