Bugünkü edebiyatımız muhafazakâr edebiyatın hasılatıdır
Muhafazakâr/sağcı edebiyatı
n, siyasi gayelerle üretilen –ve tesiri bugünlerde eskisinden çok çok daha baskın olan– Türk-İslam sentezciliğine
oluştur-masının neden ve sonuçları üzerinde durmayı vadetmiştim.
Osmanlıcası
, uydurukçası
. Nişanyan Sözlüğü’nde bireşim’in fiilinin olmadığı, ekinin mahiyetinin ise meçhul olduğu belirtilmekle, kelime
sınıfına havale edilmiş.
Sentez asıl biyoloji, kimya, mimarlık ve ideoloji alanlarında kullanılan bir söz. Osmanlıca terkip sözünün ondan bir hissesi; divan edebiyatının bir şiir tipi olarak terkib-i bend’in de tekrar onunla hiçbir alakası yok.
şeklindeki terkibin oluşumunda ise sentez sözü a priori
“Batılılaşmayı benimsemiş olan Türk”e
işaret ediyor. Zira o terkibin ne Türk-İslam devletlerinin doğuşunda ne de Türk-İslam kültürün oluşumunda hiçbir karşılığı yok.
Edebiyatın ne vakit kelam konusu terkibin kapsamına girdiğini tespit edemesek de bunun Batılılaşmayı
laştırma teşebbüsüyle eş-zamanlı olduğuna hükmedebiliyoruz. Gerçekten birinci gerçekçi ve lisanda sadeleştirmecilerden olan Ömer Seyfettin, Batılılaşmanın birinci –ve hiç değişmeyen–
ne yani
ya mensuptur. Memduh Şevket Esendal İttihat ve Terakki (İT) müfettişi, sonrasında büyükelçidir. Yahya Kemal de böyledir. Ahmet Hamdi Tanpınar ise akademisyen yani devlet memurudur.
Bunların ortaklaştıkları ve topluma telkin ettikleri
fikir özetle şudur: “Olan olmuş, Batılılaşmada değerli bir aralık kat edilmiştir. Artık buradan geriye dönülmesi muhaldir ve bu yolda paşa paşa yürünmelidir.”
Bu fikir bilhassa
ının müesseseleştirildiği bölümde fazla sorunlu de görülmeyecektir. Lakin kelam konusu yürümenin hal ve istikametinin tayini daha başta üstesinden gelinemez büyük bir sorun haline gelecektir. Çünkü Batılılaşma, çağdaşlaşma, aydınlanma, ilericilik vb. nev zuhur kavramlara tutunarak halkla ve münasebetiyle onun inancıyla çatışan Kemalizm, yeni devlete meşruiyet ve halka beka duygusu kazandıracak ulusal bir ülkü teklif edememiştir. Bu sebeple, Batılılaşma konusunda “Avrupa’dan damızlık erkek” getirmeyi dahi teklif edecek kadar azgınlaşanlara karşı hem Kemalizm’deki mezkur boşluğunu dolduracak hem de mevcut ulusal ülkülerden kimilerini sürdürerek devleti geleceğe taşıyacak bir orta yol gereksinimi doğacak, Türk-İslam sentezciliği de buna isim olacaktır.
On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi’nde, Divan şiirini lisan zevksizliğine, edebî lisanı hazır hayallerle değişmez sembollerin varlığına, Türkçeyi Arapçanın ve Arap zihniyetinin hususiyetlerinden doğmuş bir belagatin tatbik alanına, hasılı mevcut edebiyatın tamamını bir
e indirgeyen Tanpınar’ın Binbir Gece Masalları ile Ebû Ali Sina Hikayesi’nin kompozisyon usulünden harekete vardığı şu sonuç da Türk-İslam sentezciliğine hem bir ruhsat olacak hem de bir istikamet sunacaktır:
“…İlyada ile Şehname ortasında yapılacak ufak bir mukayese şark sanatlarına hâkim olan anlayışın ta kendisi olan bu kompozisyonu bize bütünü ile verir. Bu iki destan ortasındaki fark Sargon sarayı kabartmaları yahut Trayan sütunu ile Klasik Yunan heykeltıraşlığının ortasındaki farkı andırır. Homeros›un destanında bütün Yunan âlemi, kozmogoni, ilahlar, Yunan sitelerinin hayatı, işler ve sanatlar, hülasa kavmin ve medeniyetin bütün hayatı tek bir hadisenin kıssasına girer. İlyada çok şuurlu planında teferruatı atlamasını bilen veya bütünün içinde ona gerçekten tutması gerektiği yeri veren bir yapıttır. Şehname ise, her teferruatın üstünde tıpkı ehemmiyetle duran düz tahkiyedir. Şark öyküsü işte bu düz tahkiyenin kıssasıdır. Benzersiz, şark öyküsünün, realiteyi inkâr eden, hatta gerçek fikrini dağıtan kolaylık sistemidir.”
Aynı Tanpınar’ın Erzurum’daki bir öğrencisine –halkın gözlerini alıştırmak maksadıyla– içkisini sokakta içmesini nasıl tavsiye ettiğini; Müslümanların din ve ibadet özgürlüğünde kısmi bir rahatlamayı sağladığı için Menderes ve arkadaşlarına kindarlığın tabanına inerek nasıl hakaret ettiğini de bildiğimize nazaran üstteki örneği çoğaltmamıza gerek yok.
Özetin özetiyle söyleyecek olursak: Birinci zaman Türk-İslam sentezciliğinde, Batılılaşma fikrinde sabit kalınmak suretiyle
e yalnızca
bir öge olma hakkı verilmiştir. Lakin yeni İlyadalar yazmaya teşvik edilenlerin Homeros üzere tam kafir olamayışları, en azından Yahya Kemal üzere
da kalamayışları nedeniyle malum sentez gayretleri da çığırından çıkmıştır.
Geldiğimiz yer ise değersizliğin bir bedele dönüştüğü; Godo’yu bekleyenin artık yalnızca Samuel Beckett’ten ibaret olmadığıdır.
