13. yüzyıl başlarında Cengiz Han komutasındaki Moğol ordusu İslam topraklarına saldırmaya başladı. Müslümanlar devletçiklere bölünmüş, hükümdarlar birbirleriyle kıyasıya taht kavgalarına düşmüşlerdi. Moğol saldırısını ciddiye almıyor, ittifaka yanaşmıyorlardı.

Moğol istilası kısa müddet içinde Türkistan, İran, Orta Doğu, Anadolu ve Kafkasya’ya ulaştı.

Selahaddin Eyyubi vefat etmiş, oğulları kendi ortalarında taht hengamesine girişmiş, Filistin’de bulunan Haçlı orduları Mısır ve Suriye’yi tehdit etmeye başlamışlardı.

Tarihçilerin tabiriyle Cengiz’in orduları dağlardan coşan seller üzere, çekirge sürüleri üzere akıyor, İslam kentlerini, milyonlarca Müslümanı, kütüphaneleri, mescitleri, medreseleri, âlimleri, tepesinde olan İslam kültür ve medeniyetini silip süpürüyordu.

Moğollar birinci olarak Harzemşah ordusuyla karşılaştılar. Tarihçi İbnü’l-Esir, El Kâmil isimli yapıtında savaş meydanını, “O kadar çok kan aktı ki, atların ayakları kaymaya başladı” diye tanım ediyor. Moğollar 1219 yılında İslam ilim ve medeniyetinin parlak kenti Buhara’ya ulaştılar. Moğol askerleri kenti yağmaladılar, halkı esir alıp ortalarında paylaştılar, minber ve Mushafları kuyulara attılar, medreseleri, mescitleri ve öteki binaları ateşe verdiler. Buhara büsbütün tahrip edildi.

Sırada Semerkant vardı: Âlimlerin, ediplerin, zenginliğin, bolluğun kenti Semerkant, birkaç gün içinde, bütün nüfusuyla birlikte yok edildi.

1220’de Moğollar Harezm’e girdiler. Kent teslim olmuştu fakat Moğollar kenti yağma ettiler, herkesi kılıçtan geçirdiler, Ulu Cami’yi yaktılar.

Sonra Nişabur, Rey, Hamedan, Herat, Zencan, Kazvin, Tebriz, Merv… Bayanları esir aldılar, çocukları köle yaptılar, insanların kulak ve burunlarını kestiler.

İbnü’l-Esir diyor ki: “Allah’a yemin ederim ki, bizden sonra gelenlerin bu olayla ilgili yazılan ve anlatılanları yadırgayıp olanları imkânsız bulacaklarından kuşku etmiyorum. Bunda da haklıdırlar. Kim bu olayları imkânsız görürse, o günlerde yaşayan âlim olsun, bilgisiz olsun herkes tarafından bilinen bu olaylar hakkında tarih gerecini toplayan biz tarihçilerin yazdıklarımıza baksın. O vakit olayların hakikat olduğunu anlarlar. Müslümanlar, Hz. Peygamber’in vaktinden bugüne kadar bu türlü düşünce ve eziyet görmemişlerdir… O yıllarda Müslümanların başka düşmanı Franklar da kuzeybatıdan gelerek Mısır’a çıktılar. Dimyat üzere değerli kentleri işgal ettiler.”

1227’de Cengiz ölür ancak Moğol mezalimi durmaz. Diyarbakır, Erbil, Konya… Ve sıra Halifeliğin merkezi Bağdat’a gelir. Bağdatlılar Hülagu’nun önünden kaçmak için kendilerini Dicle’ye atarlar. Kent yağmalanır. Mescitler, saraylar, kütüphaneler yok edilir.

Tarihçi İbnü’l-Kuti anlatıyor: “Moğollar, 40 gün boyunca Bağdat halkından yakaladıklarını öldürdüler. İlim ehlinden birçok kimseyi, imamları ve hafızları katlettiler. Mescitler, medreseler, zaviyeler bütünüyle tahrip edildi. Kent, aklını bozmuş ve şuurunu kaybetmiş küçük bir kümenin koşuştuğu boş bir saha haline geldi. Yollarda biriken cesetler birer küçük tepecik görünümünü arz ediyordu… Baba oğlunu, kardeş kardeşini bile tanıyamıyordu.”

İbnü’l-Kesir’e nazaran boğulan ve kaçanlar hariç Bağdat’ta katledilenlerin sayısı bir milyon 800 bin kişiydi. Hilafet sona ermiş, başşehir yıkılmıştı.

Tarihçi El Fahri şöyle yazıyor: “Anlatamayacağım şeyler oldu. Olaylar hakkında bir şey sorma! Olanları sen kestirim et.”

Bütün bunların akabinde bir de veba salgını başlar. Moğolların öldüremediklerini Veba mikrobu kasıp kavurur.

Her şey bitmiş üzereydi. İslam, bütün kültür, ilim ve medeniyetiyle neredeyse yeryüzünden siliniyordu. Kalan Müslümanların üzerine büyük bir karamsarlık çökmüştü. Dünyadan el etek çekmiş, içlerine kapanmışlardı. Duadan öteki ellerinden hiçbir şey gelmiyordu.

İşte tam o esnada devreye Türkler girdi: 1260 yılında Moğollar, Memlükler karşısında Ayn Calut’ta birinci mağlubiyetlerini aldılar ve geri çekilmeye, bozulmaya, çözülmeye başladılar. Anadolu’da Moğol istilası önünde batıya ilerleyen Oğuzlar, Söğüt’te her şeye yine başladılar. İslam, Moğollar ortasında da yayıldı. Türkler batıda Viyana’ya kadar, doğuda Hindistan içlerine kadar büyük imparatorluklar kurdular. Kütüphaneler, medreseler yine doldu taştı. Minareler göğe yükseldi. İslam medeniyeti küllerinden tekrar doğdu.

“Karanlığın en kesif olduğu an, şafağın en yakın olduğu andır.” “Hüzünlenme, Allah bizimledir.” “Allah’ın yardımı yakındır.” “Her zorluktan sonra kolaylık vardır.” ”İslam’ın parıltısı sönmez” ve dahi “Din’in sahibi Allah’tır”.

Yine püskürtürüz düşmanı. Yıkılanın yerine çok daha uygununu yaparız. Yine doğarız. Kâfi ki umut olsun, iman olsun.

Her tahammülün sonu bayramdır; Ramazan Bayramınız mübarek olsun.

(Prof. Dr. H. İbrahim Hasan’ın “İslam Tarihi” yapıtından yararlanılmıştır.)