Diyetisyenim “diyetin yirminci günü üzere karbonhidrat krizi atak yapar. Son çırpınışları olduğu için şiddetli bir mahrumluk hissedebilirsin. O durumda ne yapman gerektiğini söyleyeyim sana” dediğinde “gerekmez” dedim, “Zahit Kotku Hazretlerinin müridine yaptırdığını yapacağım.”

Buraya gelirim yeniden.

“Hikmet Mümin’in yitiğidir, onu nerede bulsa alır” hadis-i şerifini hakikat anlamak ismine bir mevzuyu netleştirmek isterim evvel. “Yitik” biliyorsunuz ki size ilişkin olan, sahibi olduğunuz bir şeyi kaybetmeniz manasında kullanılır. Hasebiyle hikmet, bizim için insanlığın bidayetinden beri sahibi olduğumuz bir şeydir ve onu nerede nasıl bulursak bulalım, sahibi bizizdir.

Haydi biraz daha açılalım. Hikmet sözünün etimolojisi enteresandır. “Sakındırmak, alıkoymak, gem vurmak” manasındadır sözün kökü. İslam literatürü içerisinde kavramsallaştığındaysa “insanı düzgün olana yönlendiren, makûs olandan sakındıran söz” manasını kazanır. Kavram, ideoloji ve tasavvuf eliyle derinleştirildiğindeyse Seyyid Şerif Cürcani, şöylece özetleyiverir sıkıntıyı: “İnsanın takati nispetince eşyanın mahiyet ve hakikatlerini bilmesidir.”

Mim koyalım madem: Hikmet, yani bir çeşit bilişle eşyanın mahiyet ve hakikatini bilmek zannedildiği ve bize öğretilmeye çalışıldığı üzere “özgürleştirici bir bilme” değildir. Çünkü vahiy, bilme hareketini “özgürleştirici” olarak tanımlamaz. Çünkü vahye nazaran “bilme” tam tamına “sorumluluktur.” Biliyorsan, bildiğinle eylemek zorundasındır. Münasebetiyle vahye nazaran rastgele bir bilmenin gayesi yalnızca bilmek olamaz. O denli olduğunda kadim dünyanın terkibine ilerler âdemoğlu dediğin kimesne: “Bilgi yüklü merkep.”

Gülüverdin değil mi? Gülüverme. Düşün yalnızca: Atomun çekirdeğini parçalamanın ortaya çıkaracağı gücün ölümcül sonuçları olacağını bile bile atom bombasını bulan adam, “bilmenin sorumluluğu” hakkında en ufak bir fikre sahip olsaydı, bilmenin hedefini yalnızca bilmek ile sınırlamasaydı tekrar de devam edebilir miydi yoluna?

Bilmek, Mümin’i özgürleştirmez, sonlar. Ve bu, bugün bize, çocuklarımıza öğretilmeye çalışılan sınırsızlık fikrinin tam karşısında bir bilme halidir. Zira insan, bildiğiyle sınırsız değil, bildiğiyle hudutlu bir varlık olarak bulabilir lakin yolunu. Bunun diğer yolu yoktur.

“İnsanın çoğaldığı yer neresidir?” sorusunun peşine düşenler “cem’iyyet” diye karşılık vermişlerdir. Yani “kişinin Allah’tan gayrısına, masivaya eyvallah etmeyerek bütün ilgisini ve bütün kaygısını Allah’ta toplaması ve O’na yönelt-mesi.”

Dağılmayayım. Cem olayım. Hudut işi önemli… Dinin ferdî olarak, kula yönelik en temel gayesi “bir insanı olabileceği en uygun hale getirmek”tir. Bu hale gelebilmenin yoluysa bildiğiyle eylemektir ki Allah ona böylece bilmediğini de öğretsin.

Bugün yaygın olarak önümüze konulan sınırsızlık hissi, bilmek için bilme aksiyonunun geniş çaplı bir yan tesiri olarak huzurlarımızdadır. Kasaplığı biliyor olmanın sorumluluğunun “kasaplık için kullanılan bıçağın harama değmemesi” olduğunu anlasaydı o çocuk, lime lime edebilir miydi temiz bir kızı?

“Yapabiliyorsam yapabilirim” bizim hayvanlarda bile çok nadiren tesadüf ettiğimiz bir özelliktir. Sansara şöyle kızarız: “Be hayvancağız. Kümesteki tüm tavukları boğmak yerine, birini alıp afiyetle yeseydin ya.” Aslanı ise şöyle överiz: “İhtiyacı olanı avlayıp, avıyla öteki hayvanların da doymasına müsaade veriyor. O yüzden kral bi abimiz.”

İnsanı aslan olma derecesinden sansar olma derekesine indirmeye çalışıyorlar ve insan da teşne oluveriyor buna. Çünkü sınırsızlık, kulağa pek güzel geliyor.

“Yirminci gün” dedim diyetisyenime, “bol tereyağı ile yapılmış tavuklu pilavla, soğuk bir komposto indiririm mideye.”

Bunun latife olduğunu söyleyip, Zahit Kotku Hazretlerinin âdetini anlattım sonra ona. Merhum Zahit Efendi, sıkıntı doldurmak için kırk gün bir hücreye giren yani erbain çıkaran dervişine iftarda da sahurda da yağsız-tuzsuz mercimek çorbasıyla yedi adet kuru üzüm verirmiş tayın olarak. Yalnızca yirminci gün, bol tereyağlı tavuklu pilavla soğuk komposto yollatırmış. Sebebini sorana da “yogilere benzemesin. Zahmet çekmenin hedefinin zahmet çekmek olmadığını kavrasın” karşılığını verirmiş.

İşte şurası çok kıymetli. Merhum Zahit Efendi, erbaine girecek müridine dermiş ki “evladım, sakın o hücreye ben buraya kırk gün gireceğim, sonra da olgunlaşıp, erip çıkacağım niyetiyle girme. Buraya kırk gün gireceğim, bu kırk gün boyunca beşerler benim belamdan, şerrimden emin olacaklar inşallah diyerek gir.”

Anlamıyoruz değil mi? Hiçbirimiz anlamıyoruz artık bunu.