“Dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlara üniversal bir kardeşlik bağını en fazla hissettiren ibadet hangisidir?” sorusunu, hiç tereddüt bile etmeden “Oruç” diye cevaplarım. Sahiden de, İslâm’ın öteki bütün buyruklarının yanında, oruç en çok istek gösterilen ibadettir. Bu, İslâm coğrafyasında da böyledir, dünyanın genelinde de. Türkiye’de keza, namaz üzere en temel ibadeti ihmal eden çok sayıda insan, Ramazan ayında birden teğe dindarlaşır ve orucunu aksatmadan meblağ. Bu farklı durumun art planında Ramazan’ın nostaljik ve manevî bir atmosfer eşliğinde yılda bir sefer gelişi, en başat etken elbette. İlaveten, orucun muhtaçlarla empati için fırsata dönüşmesi, sıhhate yararları ve insanın iç dünyasına getirdiği adeta o gözle görülür intizam da öteki esas etkenler…

Madem Ramazan’a eriştik, bilhassa İslâm coğrafyasına ilgimizi ağırlaştırma ismine bir teklif sunacağım:

Öncelikle bir ajandaya (ama katiyetle kâğıda basılı bir ajandaya, dijitaline değil!) ve haritaları ayrıntılandırılmış güzel bir atlasa muhtaçlığımız var. Büyükçe bir masanın üzerine ajandayı ve atlası yan yana açacağız. Akabinde haritada birtakım noktalara yoğunlaşacağız, ajandaya da oralarla alakalı notlar alacağız. Toplam dört haftaya yayılacak çalışma bittiğinde, Ramazan sonrasında da devam edebileceğimiz bir yol haritası oluşturmuş olacağız.

Haritada batıda Mısır’dan doğuda Irak-İran hududuna, güneyde Yemen-Umman sınırından kuzeyde Gaziantep ve Şanlıurfa’ya, tüm bu bölgeleri içine alacak bir daire çizmekle başlıyoruz. Burası, bugünkü çağdaş literatürde Ortadoğu olarak isimlendirilen coğrafyadır. Dairemizin içinde, bu kere yalnızca Sina Yarımadası, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Antakya-Mardin hududunu içeren bir daire daha çiziyoruz. Burası, Bilâdüşşâm’dır. Bilâdüşşâm’ın içinde Filistin özel bir bölgedir. Filistin’in merkezinde de Kudüs ve Mescid-i Aksâ bulunur. Önümüzde katman katman açılan bu derinliği hazmetmeye çalışacağız.

Mısır’dan Fas’a, oradan da bugünkü İspanya’ya kadar uzandığınızda önünüze yesyeni bir ufuk açılır. Haritaya bakarken, her ülkedeki değerli kentleri, sıradağ silsilelerini, çölleri ve ırmakları not ediyoruz.

Osmanlı’nın Rumeli’si ile bugünün Balkanlarını karşılaştırmak için, eski haritaları da yardıma çağıracağız. Böylelikle zihnimizde Ege’den Tuna’ya dört başı mamur bir coğrafya şekillenecek.

Asya haritasını incelerken, bu devasa kıtayı oluşturan farklı kesimlere başka ayrı odaklanacağız: İran, Kafkasya, Afganistan-Pakistan, Hint Alt Kıtası, Orta Asya-Türkistan, Güneydoğu Asya… Tüm bu havzaların hepsinde derinleşmek için birer gün ayırabiliriz. Dikkatimizi çeken her bir ayrıntısı ajandamıza not alarak…