Bir hikâyenin izinde günü düşünmek: “Açlık Sanatçısı”

Hayatı bütünlemek için her vakit kıssaya gereksinim duyarız. Ne ki olmakta olanın öyküsünü anlatma hünerini süratle yitiriyoruz.

Dikkatinizi çekiyordur kesinlikle, son yıllarda “o bir öykü anlatıcısı” diye bir takdim dolaşıyor ortalıkta.

Tanıtımlar, kampanyalar “o bir öykü anlatıcısı” diye parlatılsa da ortada dolaşanların, ekran parlatanların anlattığı, kapitalist sisteme fonksiyonel yama olarak iliştirilmiş kaba bir performans.

Kıssa anlatmak metre metre cümle kurmak, edalı edalı söz dizmek değildir.

Düzgün bir öykü, ideoloji, sosyoloji, tarih ve tenkidin sentezini barındırır ve içinde barındırdığı öz, yıllar boyunca tekrar tekrar güncellenir. Mesela Kafka’nın “Açlık Sanatçısı” isimli kıssası. Bendeniz için Kafka’nın en etkileyici öyküsü “Açlık Sanatçısı”. Zira o kıssada dün ile günü, gün ile yarını birleştiren kuvvetli bir damar mevcut. Öykü, vücudun sergilenişine, vücut aracılığıyla yapılan performansa dair çarpıcı bir ön okuma sunuyor.

Kıssanın kahramanı açlığını şova sunmuş bir sanatçı: Açlık sanatkarı.

İçine tıkıldığı kafesten hoşnut, diğerlerini fakat eğlendirerek var olmaya razı, ilgiyi ayakta tutmak ve ilgi ile orantılı olarak takdirleri toplamak için “aşağılanmayı” göze alan “açlık sanatçısı”nı, günümüzün birtakım toplumsal medya fenomenlerinin atası olarak kabul etmek mümkün.

“Son on yıldır açlık sanatkarlarına olan ilgi önemli manada azaldı.”

Kafka, kıssasına bu türlü başlıyor. Demek ki bir vakitler bireylerin ne kadar aç kalabildiği bir sanat olarak ortaya konuyormuş. Kıssa şöyle devam ediyor:

“Bir vakitler rastgele bir işletmenin bu türlü değerli bir şov sergilemesi yararlı bir iş iken artık bu nerdeyse imkânsız. Artık dünya değişti. O vakitler tüm kent halkı açlık sanatkarları ile ilgilenir, iştirak bir oruç gününden başkasına arttıkça artardı. Herkes günde en az bir kez açlık sanatkarını görmeyi isterdi. Açlık orucu devam ederken bütün bir gün küçük kafesin önünde oturan müdavimler olur, geceleyin etkiyi daha da arttırmak için elleri meşaleli izleyiciler bile ortaya çıkardı. Hoş havalarda kafes dışarı çıkarılır ve açlık sanatkarı bilhassa çocuklara sergilenirdi. Açlık sanatkarı o vakitler yalnızca moda olduğu için ilgilenilen yalnızca bir cümbüş aracı iken çocuklar büyük bir hayret ile onu izlerdi. Kendilerini inançta hissetmek için el ele tutuşur ve ağızları açık bir halde siyah dar kıyafeti içinde omurgaları dışarı fırlamış soluk benizli açlık sanatkarının bir sandalyeye dahi tenezzül etmeksizin yere saçılmış saman yığınları üzerinde öylece oturuşunu, geçersiz bir gülümsemeyle kibarca başını sallarken soruları cevaplayışını ve ne derece zayıf olduğunu insanlara göstermek için parmaklıklar ortasından kolunu uzatışını seyrederlerdi…”

Açlık sanatkarının sergilediği “açlık” görünür bir şey midir? Ya da ne kadar görünebilir?

Açlık sanatkarı sirk alanında hayvan kafeslerinin yanındaki bir kafesin içinde hiç yemek yemediğini stantlar. Onun gösterdiği performans, yiyeceklere olan arasıdır. Ne ki aç kalma sanatı kısa müddette gözden düşer, beşerler onun kafesinin yanından şöyle bir bakıp geçerek yabanî hayvan kafeslerine gerçek yürürler.

Açlık sanatkarı seyircilerin ilgisini yine üzerinde toplamak için açlığını kesintisiz bir formda sürdürür, asla ağzına bir lokma koymaz lakin beşerler onun “bu performansını” kanıksarlar ve artık farklı bulmazlar. Başlangıçta açlık sanatkarının kaç gün aç durduğu kıymetli iken vakit içinde onun aç duruşu ehemmiyetsiz bulunur, hiç kimse, hatta sanatkarının kendisi bile günleri saymaz hale gelir.

O hâlâ açtır lakin onun ne kadar aç olduğunu ne merak eden kalmıştır ne de vücudunun gitgide kuruyan, yok olan hacmini şaşkınlıkla seyreden.

Açlık sanatkarının gösterdiği açlık performansı diğerleri tarafından “inanılmaz” göründüğü için önemsenmez olmuş, açlık sanatkarı kafesinin içinde gitgide yalnızlaşmıştır.

Bir gün bir yetkili bu sapasağlam kafesin neden kullanılmadığını sorunca sirk vazifelileri birden hatırlar açlık sanatkarını. Saman dolu kafesin içinde görünürde hiçbir şey yoktur. Vazifeliler sopalarla kafesi eşeleyince açlık sanatkarını bulurlar.

“Hâlâ açlık orucunda mısın? Buna ne vakit bir son vermeyi düşünüyorsun?” diye sorar yetkili.

“Lütfen beni bağışlayın.”

“Elbette seni bağışlarız.”

“Daima açlık gösterilerimi takdir etmenizi istemişimdir.”

“Takdir ediyoruz aslında.”

“Fakat takdir etmemelisiniz”

“O vakit takdir etmeyiz, ancak neden?”

“Çünkü ben aç kalmak zorundayım. Diğer türlü yaşayamam.”

“Çok garip, neden diğer türlü yaşayamazsın ki.”

“Çünkü sevdiğim yiyeceği bulamıyorum. Şayet bulabilseydim, inanın bana, ben de siz ve başkaları üzere karnımı tıka basa doyururdum.”

Bunlar açlık sanatçısının son sözleri olur. Onun vefatından sonra kafesi temizlenir ve genç bir pantere verilir.

Hikaye, Kafka’nın hayatta iken yayınlanan son yapıtında yer alıyor. Birebir ismi taşıyan kitabın içindeki hikayeler, sirk dünyasına ilişkin değişik performanslar ve performansları takdir biçimleri üzerinden ilerliyor.

“Açlık Sanatçısı” hikayesini Hunger isimli Tayvan sineması ile eşleştirmek mümkün. Kafka “Açlık Sanatçısı”nın performansını sözlere yüklemişti, Tayvanlı direktörse tokların yemek yemek için gösterdiği performansı ortaya koyuyor.

“Açlık Sanatçısı”nın aktüel versiyonu için, diğerlerinin ilgisine muhtaç, oburlarının ilgisi üzerinden hayatını devam ettirmeye mahkûm olan “içerik üreticisi”nin gösterdiği performans ve emeğe dikkat kesilmek gerekiyor diye düşünüyorum.

Hikaye kimi çevirilerde “Açlık Şampiyonu” olarak isimlendirilmiş. Çeviri farkı maalesef yalnızca hikayenin başlığında değil muhtevasında da ortaya çıkıyor.

“Açlık Sanatçısı” vücudunu aç bırakarak teşhir ediyordu. Bizler, dijital kültüre benliğini kaptırmış olanlar, ruhunu aç bırakarak daha ne kadar insanlıktan çıkılabileceğini ortaya koyanları seyrediyoruz ekran ekran.