Hayatımıza giren sözlerin gönül kapımızdan, zihin kapımızdan geçtiği o anı, o olayı, o duyguyu hatırlıyor olsaydık nasıl olurdu…

Bireysel olarak her sözün zihin dünyama düştüğü anın aksini koruma edebilsem diye düşündüğüm üzere toplumsal olarak da kimi sözlerin nasıl lisanımıza düştüğünü merak ediyorum.

Toplumsal manada daha şanslıyız. Sözlerin, kavramların tarihî olarak izini sürmek nispeten mümkün. Mesela tabirler sözlüğünde ekseriyetle o tabirin nasıl lisana düştüğünü anlatan kıssalar vardır. İskender Pala’nın İki Dirhem Bir Çekirdek adlı kitabı bu manada çarpıcı bir kitaptır.

Bir de her aileye ilişkin tabirler vardır. Bilinmeyen bir kod üzere. Hisleri koruma eden saklı bir kod.

Bendeniz aile içi, köy içi tabirleri çocukluğumda yalnızca bize ilişkin zannederdim. Hikâyenin/davranış kodunun toplumsal hafızaya bir cümle ile kaydedilişi olduğunun, çok sonraları, sosyoloji eğitimimin sayesinde farkına vardım. Nazife Şişman ile her köyün, her ailenin kendine mahsus deyimleri ve ata sözleri olduğunu karşılıklı tahkik ettiğimizde bunların kaydını tutmaya niyet ettik.

Evimizde yazılı kültür babam, kelamlı kültür annem üzerinden devam ettiği için büyük ihtimal, aile içi tabir inşa etmekte annem benim için her vakit seçkin bir yer tuttu. Annem dinlediği radyo tiyatrosundan kulağına ulaşan bir cümleyi sonraki gün çoktan tabir haline getirmiş olurdu. Mesela… Yeniden bir radyo tiyatrosu akşamındayız. Annem iki sandalyeyi yere aykırı çevirmiş, Gürün Han’dan alınmış hayli dolaşık sıkıntıları yumak yapmaya çalışıyor. Soba ile ısınmış konutun tek sıcak odasında herkes kendi halinde.

Radyodan yayılan kıssa bir biçimde herkesin kulağına ulaşıyor. Lakin o odada bulunanların hiçbirisi radyo tiyatrosunda sık tekrarlanan o cümleyi tabir haline getirmiyor. Oyun şöyle. Bayan “Anlatsana Rıfkı (belki ismi Rıfkı değildi), sen daha yeterli anlatırsın” diye eşine kelamı bırakır üzere yapıyor, adam tam anlatmaya başlayınca lafı onun ağzından alıyor. Annem bu “Anlatsana Rıfkı sen daha yeterli anlatırsın.” cümlesini aile içi tabir haline getirdi ve o cümle yıllarca hislere tercüman olarak ortamızda döndü durdu. Annem o anı koruma altına almış olduğunu bilmiyordu kesinlikle, fakat yaptığı tam da buydu.

“Anlatsana Rıfkı sen daha uygun anlatırsın” diğerlerini yalnızca dinleyen, uzun uzun susan, konuşmak için kendisine verilen fırsatı asla değerlendiremeyen adamın kıssası idi.

Toplumsal hafızada hislerin kodu olan sözler nasıl deyimleşmiştir bunun izini sürmek tahminen daha kolay. Lakin kişisel olarak hangi söz ne vakit ne vesile ile lisanımıza düşmüştür, bunu tespit edebilmek için çok özel bir idrak gerekiyor.

Mart 2020 itibariyle dilime düşen sözlere dikkat kesildim. Birinci ve en değerli söz “mühlet” idi.

Hayatımda birinci kez mühlet sözünün manasını bu kadar derinden hissetmiştim. Hayatımın bundan sonrası bana verilmiş mühlet idi. Temelinde doğumumuzla başlayan bir mühlet. Lakin bunu her vakit idrak etmemiz mümkün olmuyordu. Pandemi bize bu imkânı bahşetti.

Uzun yol arkadaşlıklarında kırgınlıklar, dargınlıklar olur. Yol yola benzemez olduğunda… Gönül gönüle dönmez olduğunda…

2020 itibariyle hiç kimseyi kırmayacak ve hiç kimseye kırılmayacaktım. İncinmeyecek ve incitmeyecektim. Bu kelamı kendime şiar edindiğimde incinmemek kısmının bu kadar sıkıntı olacağını iddia edemezdim.

İncindiğim her olay için günlerce kendimle hesaplaştım. Hani incinmeyecektin! Hani incinmeyecektin!

İncinmemek için incitenle bağları en aza indirmek kural. En sonunda bu karara vardım: İncindiğini söylemeyeceksin. İncindiğini kendine bile söylemeyeceksin.

Bir arkadaşımı aradım. Aradığımda müsait olmadığını beyan eder çoğunlukla. Bazen açar telefonu, “Ben seni yarın arayacağım” der. Yarın arar. Ben ona asla bu halde karşılık veremem. Bir seferinde taziye konutunda aradı. Açtım, “Taziye evindeyim” dedim. “Başın sağ olsun” deyip tekrar de anlatacağını anlattı. O vakitler şimdi incinmeme yemini etmemiştim.

Kendi kendime incinmeme kelamı verdiğim sıralarda, vakti kendisi için titizlikle yönetim eden o arkadaşımı aradım. Açmadı. Pandemi ile birlikte açılmayan telefonlar, dönülmeyen telefonlar gündemimden çıkmıştı. Zira beşerler diğer türlü bir sisin içine girmişti. Ne gönül koyulurdu ne gönle kıyılırdı.

Telefonu açmayan arkadaşım bana hiç dönmese idi incinmeyecektim. İki saat sonra bir ileti yazdı. “Müsait olursam seni yarın arayacağım.” Hiç aramasa incinmeyecektim. Unutsa incinmeyecektim. Fakat “Acil bir şey var mı?” diye sorma gereği duymadan direkt yarın için randevu veriyordu. Halbuki ben onu çok acil bir sıkıntı için aramıştım. “Gerek kalmadı” yazdım. Küstü.

Randevu ile mühlet ortasındaki ilişkiyi tekrar düşündüm.

Kuzenimi apansızın kaybetmiştim. Halamın iki oğuldan yetim kalışının acısı tamamen yüreğimi yakmış, o sabah, evvelden ilan edilmiş bir semineri yapamayacağımı duyurmak için vefata dair toplumsal medyada yazmıştım. O gün bir hanım ismini hatırlamadığım bir sivil toplum örgütü ismine aradı ve beni düzenledikleri eğitim kampına konuşmacı olarak davet etti. Katılamayacağımı söyledim. Ben daha sebebini izah etmeden “Biliyorum” dedi ve kendisinin babasını kaybettikten sonra bile göreve devam ettiğini anlattı. Bana görevden kaçan kişi muamelesi yaptığının farkında mıydı? Ne olursa olsun ikna etmeye çalışıyordu. “Ölenle ölünmüyor, hayat devam ediyor” cümleleri içinde ve benim mühlete muhtaçlık duymamı yadırgayarak, bana kırıldığını beyan ederek sonlandırdı konuşmasını.

Kalem Müddeti 45. ayetinde Rabbimiz bize mühlet verdiğini söylüyor.

Yıllar yıllar sonra kendimi kalemin ve yazının himayesine bıraktıktan sonra, daha evvel okuduğum ancak idrak etmenin lakin artık nasip olduğu o teselliyi idrak ettim.

Zaman benim en büyük derdimdir. Ömür tükendiğinde Rabbimizin huzuruna vardığımızda “Dünyada vaktini nasıl geçirdin?” sorusuna ne karşılık vereceğim telaşı hiç yakamı bırakmadı. Onca emek verdiğim şeyler ya Hak katında malayani işler ise? Oyun ise. Sonuçta ömrümü kurmacanın peşinde geçirmedim mi?

Velhasıl her Berat Kandili’nde mühlet bahsini diğer türlü idrak ediyorum Pandemi’den bu yana.

Zaman bahsinde kör kuyularda debelendiğimi gören babacığım bana bir dize armağan etti son konuşmamızda: “Bak şu dünyanın işine çeşmesi var tası yok/yıkma insan gönlünü yapmaya ustası yok.”

Bize verilen mühlet tükeniyor yavaş yavaş, Cenab-ı Allah cümlemizin, ilim- irfan üzere vaktini bereketlendirsin inşallah.