Ayetel Kürsi, Kur’an-ı Kerim’in Bakara Müddeti’nin 255. ayeti olarak bilinir ve İslam inancında kıymetli bir yere sahiptir. Ayetel Kürsi konusu, Allah’ın büyüklüğünü, sonsuz kudretini ve her şeyi denetim altında tutma gücünü anlatır. Ayetel Kürsi’nin okunuşu, bilhassa sabah ve akşam vakitlerinde okunarak bireye huzur, inanç ve muhafaza sağlar. Ayetel Kursi yazılışı, yararları, faziletleri de haberimizde yer almaktadır. Ayetel Kürsi, Allah’ın sıfatlarını ve tekliğini anlatan güçlü bir ayettir. Bu ayetlerde Allah’ın birtakım isim ve sıfatları anlatılmıştır. Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) bu ayetlere dikkat çekmiştir. Müfessirler bu ayetler hakkında çokça kelam söylemiş ve tefsirler kaleme almışlardır.

El-Hayy: Canlı, her şeyi bilen, her şeye gücü yeten manasına gelir.

El-Kayyum: Gökleri ve yeri her şeyi tutan manasına gelir.

El- Aliyy: Pek Şanlı, pek yüksek manasına gelir.

El- Azim: Çok azametli olan manasına gelir.

Arapça kökenli olan Hayy esmasının manaları şöyledir:

1.) El- Hayy manası: Hayatı ebedi ve ezeli olarak sarmalayandır. Bütün hayatların kaynağıdır. Ezeli ve ebedi olarak ölmeyen daima canlı olan manalarına gelir.

2.) Hayy manası: Ebedi ve ezeli olarak canlı olandır. Yorulma, uyuklama üzere noksanlıklardan uzaktır. Harika, tam ve canlı manaları ile hayat sahibi manalarına gelir.

Kur’an- Kerim’de birden fazla yerde Hayy ismi ile birlikte Kayyum ismi de kullanılır. Bu isimler İsm-i Azama olarak tanımlanmıştır.

1.) Kayyum: Yarattıklarını koruyup yönetim eden ve işlerini düzenleyen olarak tanımlanabilir.

2.) Kayyum: Makûs ya da yeterli yaptıklarının karşılığı vermek için her canlının başında durandır. Her canlıyı gözetleyendir. O’na hiçbir şey kapalı kalmaz. O her şeyi bilendir.

“Ya Hayyu ya Kayyum, la ilahe illa ente” ( Ey canlı ve kaim olan! Senden öteki ilah yoktur) bu duayı okuyan ve daima tekrarlayan herkesin aklı ve kalbi daima canlı kalır.

Allahü la ilahe illa hüvel hayyül kayyum

la te’huzühu sinetüv vela nevm

lehu ma fis semavati ve ma fil ard

men zellezi yeşfeu indehu illa bi iznih

ya’lemü ma beyne eydihim ve ma halfehüm

ve la yühıytune bi şey’im min ilmihi illa bi ma şa’

vesia kürsiyyühüs semavati vel ard

ve la yeudühu hıfzuhüma

ve hüvel aliyyül aziym

Allah, O’ndan diğer ilah yoktur; diridir, her şeyin varlığı O’na bağlı ve dayalıdır. Ne uykusu gelir ne de uyur. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O’nundur. O’nun müsaadesi olmadıkça katında hiçbir kimse şefaat edemez. Onların önlerinde ve artlarında olanları O bilir. O’nun ilminden hiçbir şeyi -dilediği müstesna- kimse bilgisi içine sığdıramaz. O’nun kürsüsü gökleri ve yeri içine almıştır. Onları korumak kendisine sıkıntı gelmez. O büyüktür, mutlak büyüktür.

Ayetel Kürsi, Kur’an-ı Kerim’de yer alan Bakara Müddetinin 255. ayetidir. Yani yalnızca bir ayettir.

Her türlü berbatlıktan ve ziyandan korunmak için okunabilir.

Korku ve kaygıyı giderir.

Huzur ve memnunluk verir.

Duaların kabulüne vesile olur.

Kişinin ilim ve hikmet sahibi olmasına yardımcı olur.

Kişinin Allah’a olan yakınlığını artırır.

İçinde Allah’ın kürsüsü zikredildiği için “Âyetü’l-kürsî” ismiyle anılan bu âyet hem muhtevası hem de üstün özellikleri sebebiyle dikkat çekmiş, hakkında hadisler vârit olmuş, çok okunmuş, şifa ve korunmaya vesile kılınmıştır.

Kelime-i şehâdet ve İhlâs mühletleri nasıl İslâm inancının özünü ihtiva ediyor ve insanlara Allah Teâlâ’yı tanıtıyorsa Âyetü’l kürsî de –onlardan daha geniş ve ayrıntılı olarak– bu özelliği taşımaktadır. Bir evvelki âyette peygamberlerin getirdiği bu denli âyet ve “beyyine”ye (imana götüren işaret ve delil) karşın insanların ihtilâfa düştükleri, kiminin küfrü kiminin imanı tercih ettiği zikredilmişti.

İnsanı imana götüren kanıtlar, aklını kullanarak üzerinde düşüneceği “kendisinde ve yakından uzağa etrafında (enfüs ve âfâk)”, peygamberleri desteklemek üzere Allah’ın onlara lutfettiği mûcizelerde ve vahiy yoluyla yapılan “sağlam kanıtlara dayalı kelamlı açıklamalar”da görülmektedir. Bu âyet gerçek mâbudu arayanlar için eşsiz ve öteki hiçbir kaynaktan elde edilemez bir açıklamadır, kanıttır.

Âyetü’l-kürsî’nin fazileti hakkındaki birtakım hadislerde Hz. Peygamber Kur’an’da en büyük âyetin Âyetü’l-kürsî olduğunu (Müslim, “Müsâfirîn”, 258; Ebû Dâvûd, “Ṣalât”, 352, “Ḥurûf”, 1), yatağına girerken onu okuyan kimseyi Allah’ın koruyacağını ve şeytanın ona yaklaşamayacağını (Buhârî, “Vekâlet”, 10), bu âyetin içinde Allah’ın en şanlı isminin bulunduğunu (Müsned, VI, 461) ve Kur’an âyetlerinin efendisi olduğunu (Tirmizî, “Feżâʾilü’l-Ḳurʾân”, 2) haber vermiştir.Rivayet tefsirlerinde yer alan kimi hadislerde de Âyetü’l-kürsî’yi okuyana Allah’ın çabucak bir melek göndereceği, sonraki güne kadar bu meleğin onun yeterliliklerini yazacağı ve kötülüklerini sileceği, farz namazların gerisinden onu okuyanın da öldüğü vakit cennete gireceği söz edilmiştir. Bu hadislerde işaret edilen fazileti sebebiyledir ki Âyetü’l-kürsî namazların sonunda çoklukla okunan bir âyettir. Tıpkı inançla namaz dışında da sık sık okunan âyetler ortasında yer alır.

Şevkânî’nin Buhârî, Müslim, Nesâî, Ahmed b. Hanbel üzere sahih kaynaklardan derlediği hadislerden birkaçı bile bu âyetin değeri hakkında bir fikir edinmeye yetecektir:

Hz. Peygamber, Übey b. Kâ‘b’a “Allah’ın kitabından hangi âyet en büyüğüdür” diye sorup “Âyetü’l-kürsî’dir” karşılığını alınca onu tebrik etmiştir (Müslim, “Müsâfirîn”, 258).

Yeniden Übey’in hurmasına şeytana tâbi bir cin musallat olmuş; vermeyi, dağıtmayı seven Übey’i bundan vazgeçirmek üzere hurmayı aşırmaya başlamıştı. Übey mahlûku takip ederek yakaladı. Garip bir hali vardı. Onunla konuşunca kimliğini ve niyetini anladı. Kendilerinden nasıl kurtulabileceğini sorunca “Bakara sûresindeki kürsü âyeti ile” dedi ve ekledi:

“Onu akşamda okuyan sabaha kadar, sabahta okuyan akşama kadar bizden korunmuş olur.” Sabah olunca Übey durumu Hz. Peygamber’e aktardı. Resûlullah, “Habis yanlışsız söylemiş” buyurdu.

Buhârî’de de Ebû Hüreyre’den naklen üsttekine yakın bir rivayet vardır. Hz. Peygamber’e hadiseyi anlatınca şeytan olduğunu öğrendiği hırsız Ebû Hüreyre’ye şöyle demiştir:

“Yatağına yatınca Âyetü’l-kürsî’yi oku, devamlı olarak Allah’tan bir koruyucun olacak ve sabaha kadar sana şeytan yaklaşamayacaktır.”

Allah varlığı ezelî, ebedî, zorunlu ve kendinden olan, her şeyi yaratan, her şeyin mâliki ve mukadderatının hâkimi, her şeyi bilen ve her şeye kadir olan… Şanlı mevlânın öz ismidir. Bu öz isim zikredildikten sonra hem O’nun vahdâniyeti (birliği, tekliği) hem de İslâm’ın getirdiği imanın tevhid (Allah’ı birleme, bir bilme) özelliği açıklanmak üzere “O’ndan öteki ilah yoktur” buyurulmuştur.

Müşrikler elleriyle yaptıkları putlara tapmakta idiler. Bunlar cansız eşyadan yapılırdı. Canı bile olmayan varlığın ilâh olamayacağını söz etmek üzere çabucak gerisinden “O diridir” buyurulmuştur. Evet Allah diridir, O’nun hayat sıfatı vardır ve tıpkı başka isimleri ve sıfatları üzere bunun da mahiyetini lakin kendisi bilmektedir.

Gerek Araplar’daki gerekse başka kavimlerdeki müşriklerin birden fazla büyük bir Allah’a inanmakla birlikte bunun yanında –her birine bir fonksiyon tanıdıkları– kelamda yaradanlara inanmışlardır. Bu inanç tevhide alışılmamıştır. Tevhidi açıklayarak başlayan âyet, Allah Teâlâ’nın “kayyûm” sıfatını zikrederek “küçük, aracı, özel misyonlu… tanrılar”a gerek bulunmadığını tabir etmektedir. Zira kayyûm, “bütün varlıkları görüp gözeten, yöneten, bir an bile onları bilgi ve ilgisi dışında tutmayan” demektir.

“Onu ne uyku basar ne uyur” cümlesi, hay ve kayyûm sıfatlarını pekiştirmekte ve biraz daha anlaşılmasını sağlamaktadır. Uyku basan yahut fiilen uyuyan birinin nezaret, idare, muhafaza üzere işleri yerine getirmesi mümkün değildir. Allah Teâlâ’nın kayyûmluğu kâmil ve kesintisiz olduğuna, daha doğrusu kayyûm sıfatı bunu söz ettiğine nazaran O’nu ne uyku basar ne de uyur.

Yerde ve gökte ne varsa diğer hiçbir kimseye değil O’na aittir; yaratanı da gerçek sahibi de O’dur. Âyetin bu mânayı söz eden modülü “Yalnız O’na aittir” kısmıyla tevhidi öğretirken “başkasına değil” mânasıyla de şirkin çeşitlerini reddetmektedir. Zira müşrik toplumlar varlıkları yaratılış, aidiyet ve yetki bakımlarından çeşitli ilahlar ortasında paylaştırmışlar; meselâ yıldız, gök, yer… ilahlarından kelam etmişlerdir. “Yerde ve gökte” tabiri Arapça’da “bütün varlıklar” mânasında kullanılmakta, ismine yer ve gök denilmeyen yahut maddî mânada yere ve göğe dahil bulunmayan yerler ve buradaki varlıklar da bu tabirin içine girmektedir.

Allah’a ortak koşan kâfirlerin bir kısmı, bu ortakların O’na denk olduklarına değil, O’nun nezdinde reddedilemez şefaat, geri çevrilemez aracılık hakkına sahip bulunduklarına inanmakta ve putlara bu anlayış içinde tapınmaktadırlar. “Allah katında, O müsaade vermedikçe hiçbir kimse şefaat edemez” mânasındaki cümle bu inancın asılsızlığını ortaya koymakta; şefaatin de müsaadeye bağlı bulunduğunu, O müsaade vermedikçe ve dilemedikçe kimsenin bu türlü bir yetki ve imkâna sahip olamayacağını özlü ve tesirli bir biçimde zihinlere yerleştirmektedir.

Allah katında kendisine şefaat müsaadesi verilenlerin durumu ve yetkileri, ödül merasimlerinde mükafatları vermek üzere kürsüye çağrılan gurur konuklarınınkine benzemektedir. Mükafatın kime verileceğini bilen ve belirleyen onlar değildir. Fakat bu merasimi tertipleyenlere nazaran onlar, erdemli, hürmete lâyık, büyük kimseler olduklarından kendilerine bu türlü bir imtiyaz verilmiştir. Allah katında şefaatlerine müsaade verilecek olanlar da Allah’a yakın ve sevgili kullar olacaktır.

Allah’tan diğer bütün şuur ve bilgi sahiplerinin bilgileri sonludur, yanlışsız da yanlış da olmaya açıktır. Bu genel gerçek şefaat sıkıntısına uygulandığında kimin şefaate lâyık olduğunun da lakin Allah tarafından bilineceği anlaşılır. Zira dış görünüşü (mâ beyne eydîhim) itibariyle şefaate lâyık görülenlerin, kullar tarafından görülemeyen ve bilinemeyen iç yüzleri (mâ halfehüm) itibariyle bu türlü olmamaları mümkündür. Allah birdir ve sırf O ibadete lâyıktır; zira O’ndan diğer olmuşu, olacağı, kapalıyı, açığı, geçmişi, geleceği, görüleni, gaybı bilen yoktur.

Kürsî (kürsü), “koltuk, sandalye, taht” manalarına gelir. Mecazi olarak saltanat, hükümranlık, mülk mânalarında da kullanılmaktadır. Allah Teâlâ’nın üzerine oturulan maddî alet mânasında kürsüsü olamayacağından –bu O’nun şahsen açıkladığı büyük sıfatlarına ters düştüğünden– burada kürsüden bir diğer mânanın kastedilmiş olması gerekir.

Esasen Kur’an’da Allah’a nisbet edilen, “Allah’ın…” denilen her şeyi, O’nun varlığına dahil yahut kullandığı bir şey olarak anlamak da yanlışsız değildir. Meselâ “Allah’ın konutu, Allah’ın ruhu, Allah’ın buyruğu, Allah’ın kölesi” tamlamalarında Allah’a ilişkin olan şeyler böyledir. Bunlar ne O’nun varlığının bir modülüdür ne de kullandığı araçlardır; kıymet ve onurlarından ötürü O’nun” diye tanımlanmışlardır.

İbn Abbas’a nazaran kürsüden niyet ilimdir. O’nun ilmi her şeyi kaplar. Âyetin bu kısmını, “kürsüden amaç O’nun hükümranlığıdır ve buna hudut yoktur, hiçbir şey O’nun dışında kalamaz” yahut “Allah semavatı, arzı, arşı Kur’an’da zikretmiş, lakin bunlardan niyetin ne olduğunu açıklamamıştır. Kürsüsü de bu türlü bir varlıktır, yerleri ve gökleri içine alacak kadar geniştir. Ne ve nasıl olduğunu ise lakin kendisi bilmektedir” formunda anlamak mümkündür.

Büyük, kâmil, eşsiz sıfatlarının bir kısmı âyette zikredilen aziz Allah’a, kulların sonsuz üzere gördükleri kâinatı korumak, gözetmek ve yönetmek elbette güç gelmeyecek, O’nu yormayacak, meşgul bile etmeyecektir. Zira O büyüklerden büyüktür, kimse bilmez kaçtır.